1
ЭРХЭМ НОЁН, ЭРХЭМ ХАТАГТАЙ,
Таны гарт ялангуяа БНЧУ-д удаан хугацаагаар оршин суух
зөвшөөрөлтэй гуравдагч гэх (ЕХ-ны гишүүн бус) орнуудын гадаадын
иргэдэд зориулсан мэдээллийн материал хүргэгдэж байна. Гэвч нилээд
хэсэгт нь бусад төрлийн оршин суух зөвшөөрөлтэй, тухайлбал ажилтны
байр суурин дээр байгаа хүмүүстэй ч холбоотой мэдээллүүд бий.
Материалын нэгдүгээр хэсгээс оршин суух зөвшөөрлийн төрлүүд,
удаан хугацаагаар оршин суух зорилгуудын тухай мэдээлэл авах ба
БНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт оршин суух хууль ёсны нөхцлүүдтэй холбоотой
амьдралын тодорхой ямар алхмууд хийх тухай зааварчлагуудыг олох
болно.
Материалын хоёрдугаар хэсэг хөдөлмөрийн эрх зүйн хуулийн
үндсэн зохицуулалтуудын тоймыг хуулийн эмхтгэлийн 262/2006 тоот
Хөдөлмөрийн тухай хуулиар зохицуулснаар нь харуулна. Эндээс
хөдөлмөрийн харьцаа үүсэх ба дуусах, цалин хөлс, ажлын цагийн тухай
г. м. мэдээллүүдийг олох болно. Түүнчлэн эндээс Таны эрх ажил
олгогчийн зүгээс зөрчигдсөн тохиолдолд ямар алхмууд хийх тухай
мэдээлэл бас олно.
Гуравдугаар хэсгээс бизнес эрхлэх хамгийн чухал үүргийн товч тойм,
сүүлчийн хэсгээс нь төрийн ба төрийн бус байгууллагуудтай холбоо
барих чухал хаягууд болон ашигтай интернет хуудсуудын ишлэлийг олох
болно.
Энэхүү материал нь өгөгдсөн асуудлаар үндсэн чиглэл олоход тань
туслах болно. Тодорхой асуудлуудыг шийдвэрлэхдээ харъяа төрийн
байгууллагуудад хандахаас гадна Таньд нийгмийн ба эрх зүйн зөвлөлгөө,
ингэхдээ үнэ төлбөргүй, олгох товхимлын төгсгөлд тусгагдсан төрийн бус
байгууллагуудад бас хандаж болно.
Тус мэдээллийн материалыг http://www.cizinci.cz
интернет хуудсаас татаж авч бас болно.
Өмнөх үг
2
A. Оршин суух төрлүүд ба тэдгээрийн зорилгуудын товч тойм
• Оршин суух зөвшөөрлийн төрлүүдийн тойм 4 – 6
• Удаан хугацаагаар оршин суух зарим зорилгууд 7 – 11
Б. Оршин суух асуудлууд
• Хөдөлмөр эрхлэх зорилгооор удаан хугацаагаар
оршин суух зөвшөөрөл, түүний сунгалт 12
• Онцгой тохиолдолд хөдөлмөр эрхлэх зорилгооор удаан
хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл – ногоон карт 13 – 14
• Хувиараа аж ахуй, бизнес эрхлэх зорилгоор удаан
хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл, түүний сунгалт 14 – 15
• Хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл, түүний сунгалт 15 – 16
Асуулт ба хариулт
• Эхний оршин суух зорилгоо хэвээр нь үлдээж өөр үйл
ажиллагаа эрхлэх боломж – олон зорилгоор оршин суух 17
• Оршин суух зорилгоо өөрчлөх 18 – 19
• Оршин суугаа газар өөрчлөгдсөнийг мэдэгдэх,
байр хөлслүүлэгчийн үүрэг 20
• Хууль бусаар оршин суухын үр дагавар 21
• Эрүүл мэндийн даатгалын асуудал 22 – 23
• БНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт төрсөн хүүхдийн
оршин суух асуудал 24
В. Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлууд
Асуулт ба хариулт
• Хөдөлмөр эрх зүйн харьцаануудын төрөл 25
• Хөдөлмөрийн харьцаанаас гадуур ажил гүйцэтгэх
хэлцлийн үндсэн дээр гүйцэтгэсэн ажил 26
• Хууль бусаар ажил хийсний эрсдэл 27
• Хэзээ хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл шаардлагагүй вэ 28
Агуулга
3
• Хөдөлмөрийн гэрээний шаардлагууд 29 – 30
• Хөдөлмөрийн хөлс ба түүнийг төлөх 31
• Хамгийн доод ба баталгаатай хөдөлмөрийн хөлс 32
• Ажил олгогч ажилтны нэрийн өмнөөс даатгал ба
орлогын татвар төлөх 33
• Амралт авах 34
• Илүү цагаар ажиллах 35
• Хөдөлмөрийн харьцаа дуусах – халах мэдэгдэл/
халагдах өргөдөл 36 – 37
• Хөдөлмөрийн харьцаа дуусах – даруй цуцлах 38
• Хөдөлмөрийн харьцаа дуусах – халагдсаны мөнгө 39
• Ажилгүй болох ба удаан хугацаагаар оршин суух
зөвшөөрөл цуцлагдах 40 – 41
• Агентураар ажил эрхлэх – үндсэн зарчмууд 42 – 43
• Ажлын агентураас олгодог бага цалин 44
• Хяналтын байгууллагууд – хөдөлмөрийн хяналтын газар 45
• Хяналтын байгууллагууд – хөдөлмөрийн товчоо; ажил хайгчдын
бүртгэлд бүртгүүлэх боломж 46
• Шүүхээр нэхэмжлэх 47
Г. Хувиараа аж ахуй, бизнес эрхлэх
Асуулт ба хариулт
• Хувиараа аж ахуй, бизнес эрхлэгчийн үүрэг 48 – 49
Д. Төгсгөлийн мэдээллүүд
• Гадаадын харъяатын цагдаагийн газруудын хаягийн жагсаалт 50
• Гадаадын иргэдийн интеграцийг дэмжих орон нутгийн
төвүүдийн хаяг 51
• Гадаадын иргэдэд зөвлөлгөө өгдөг төрийн бус
байгууллагуудын хаяг 52 – 53
• Бүсүүдийн хөдөлмөрийн хяналтын газруудын хаяг;
хөдөлмөрийн товчоод 54 – 56
Агуулгaа
4
Vấn đề về các kiện kiện nhập cảnh và việc cư trú sau đó của người nước
ngoài trên lãnh thổ CH Séc được điều chỉnh thông qua Luật số 326/1999
БНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт гадаадын иргэд орох ба улмаар оршин суух
нөхцлийн асуудлуудыг хуулийн эмхтгэлийн 326/1999 тоот БНЧУ-ын
нутаг дэвсгэрт гадаадын иргэд оршин суух тухай ба зарим хуулиудын
өөрчлөлтийн тухай хууль (цаашид „гадаадын иргэд оршин суух тухай
хууль“ гэж товчлогдох болно) зохицуулна. Тус хуулиар үндсэн хоёр
төрлийн оршин суух хэлбэр ялгадаг ба нэг нь түр оршин суух, нөгөөх нь
байнга оршин суух болно. Байнга оршин суух нь зөвхөн нэг төрөл
байхад түр оршин суух нь хэд хэдэн төрөлтөй байдаг.
A. ГАДААДЫН ИРГЭН НУТАГ ДЭВСГЭРТ ТҮР ОРШИН СУУЖ БОЛНО:
a) визгүйгээр – харьяат иргэд нь Европын Холбооны нутаг дэвсгэрт
богино хугацаагаар жуулчилж ирэхэд виз шаардлагагүй гуравдагч
гэх орнуудын (Европын Холбооны гишүүн бус орнуудын) жагсаалт
539/2001 тоот Зөвлөлийн тогтоол (ES)-д бий; ойролцоогоор 30-аад
орон;
б) богино хугацааны визийн үндсэн дээр – харин харъяат иргэд нь
түр хугацаагаар оршин суухад виз шаардлагатай орнуудын
жагсаалт дурдсан тогтоолд бас бий; гадаадын иргэд оршин суух
тухай хууль нь түр хугаацаагаар оршин суух визийг 2 ангилдаг:
1. нисэх буудлын виз – өөр онгоцонд дамжих шалтгаанаас
болж олон улсын нисэх онгоцны буудлын дамжин өнгөрөх
бүсэд байх ёстой болсон гадаадын иргэн энэхүү визийг хүсэж
болно; визтэй байх үүрэгтэй гадаадын иргэн болгон дамжин
өнгөрөх бүсэд байхдаа нисэх буудлын визтэй байх үүрэггүй,
тус үүрэг нь ойролцоогоор 40-өөд орны харьяат иргэдэд
хамаарна (Хуулийн эмхтгэлийн 446/2005 тоот тогтоол үзэх),
2. 90 хүртлэх хоног оршин суух виз (C ангиллын виз) – тус
виз нь БНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт дээд хэмжээ нь 3 сар хүртэл
оршин суух эрх олгоно, оршин суух тодорхой хугацаа нь
гадаадын иргэний хэрэгцээ ба элчин сайдын яамны
шийдвэрээс шалтгаална (виз ба оршин суух зөвшөөрлийн
хүчинтэй хугацааг ялгах хэрэгтэй, виз хоёр жил хүртэл
хугацаагаар хүчинтэй байж болох боловч нутаг дэвсгэрт байх
нийт хугацаа нь 3 сараас хэтрэх ёсгүй, энэ хоёр мэдээлэл
хоёулаа визэн дээр бичигдсэн байдаг); гадаадын иргэн виз
олгох тухай өргөдлөө элчин сайдын яаманд гаргах бөгөөд
өргөдөлдөө оршин суух зорилгоо заавал зааж өгөх ёстой
(жиш.: жуулчлал, урилгаар, богино хугацааагаар ажиллах,
спорт, соёл г. м.); 90 хүртэл хоногийн визийг 3 сараас илүү
ОРШИН СУУХ ЗӨВШӨӨРЛИЙН
ТӨРЛҮҮДИЙН ТОЙМ
5
хугацаагаар сунгуулж болохгүй, тогтоосон оршин суух
хугацаа дуусахаас өмнө гадаадын иргэн нь нутаг дэвсгэрээс
гарч явах ёстой, богино хугацааны визтэй орж ирээд, дараа нь
энд удаан хугацааны виз юмуу удаан хугацаагаар оршин суух
зөвшөөрөл олгохыг хүсэж болохгүй,
ийм өргөдлүүд нь гадаадад байгаа БНЧУ-ын элчин сайдын яаманд
дахин шинээр гаргагдах ёстой; элчин сайдын яам нь энэ визийг ихэнхдээ
Шенгений нэгдсэн виз гэсэн нэртэй олгодог, энэ нь гадаадын иргэн нь
визэнд заагдсан хугацаанд зөвхөн БНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт биш
Шенгений бүх нутаг дэвсгэрт жуулчин хэлбэрээр зорчиж явах эрхтэй
гэсэн үг (эдгээр тохиолдлуудад визэн дээр нь „ШЕНГЕНИЙ ОРНУУДАД
ХҮЧИНТЭЙ“ гэж заагдсан байна);
в) удаан хугацаагаар оршин суух визний үндсэн дээр (90 –ээс
дээш хоногийн виз – D ангиллын виз) – хэрэв гадаад иргэн нь
нутаг дэвсгэрт 3 сараас илүү хугацаагаар оршин суухаар байгаа
бол элчин сайдын яаманд энэ визийг хүсэж өргөдөл гаргана; хэдий
энэ визийг олгох өргөдлийг элчин сайдын яаманд гаргадаг боловч
гадаадын иргэний оршин суух гэж байгаа газрын харьяа гадаадын
харъяатын цагдаагийн газар үүнийг нь шийдвэрлэнэ, гадаадын
иргэн өргөдөлдөө оршин суух зорилгоо харуулах ёстой;
г) удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрлийн үндсэн дээр
– хэрэв гадаадын иргэн нутаг дэвсгэрт 90-ээс дээш хоногийн
визтэй оршин суудаг бөгөөд энд цаашид нэг жилээс дээш
хугацаагаар байхыг зорьж байгаа бол энэхүү зөвшөөрлийг олгохыг
хүснэ, тэгэхдээ түүний оршин суух зорилго адилхан хэвээр байх
ёстой (жиш.: хөдөлмөр эрхлэх зорилгоор визтэй байгаад бизнес
эрхлэх зорилгоор удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл хүсэж
болохгүй); гадаадын иргэн нь удаан хугацаагаар оршин суух
зөвшөөрөл олгохыг хүссэн өргөдлөө оршин суудаг газрынхаа харьяа
гадаадын харъяатын асуудал эрхэлсэн цагдаагийн газарт гаргана,
өргөдлийг 90-ээс дээш хоногийн визний хүчинтэй хугацаа нь
дуусахаас хамгийн эрт 120 хоногийн өмнө эсвэл хамгийн орой
14 хоногийн өмнө гаргах үүрэгтэй; зарим тохиолдолд гадаадын иргэн
БНЧУ-д урьд нь визтэй байгаагүй ч гэсэн удаан хугаацаагаар оршин
суух зөвшөөрөл олгох тухай өргөдөл гаргаж болно, энэ тохиолдолд
өргөдлөө элчин сайдын яаманд гаргана (жиш.: энэ нь гэр бүлээрээ
амьдрах зорилгоор, суралцах зорилгоор, эрдэм шинжилгээний
ажлын зорилгоор удаан хугацаагаар оршин суух болно);
ОРШИН СУУХ ЗӨВШӨӨРЛИЙН
ТӨРЛҮҮДИЙН ТОЙМ
6
д) нутаг дэвсгэрээс гарч явах тушаалын үндсэн дээр – нутаг
дэвсгэрээс гарч явах тушаал нь гадаадын харъяатын цагдаагийн
газраас олгодог жиш.: удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл олгох
тухай өргөдлийг юмуу түүнийг сунгах тухай өргөдлийг хэрэгсэхгүй
болгосон тохиолдолд олгох оршин суух тухай өвөрмөц эрх юм,
ийм тохиолдлуудад гадаадын иргэнийг энд хууль бусаар байхгүйн
тулд түүнд хамгийн ихээр 60 хүртэл хоног (цагдаагийн газрын
шийдвэрээс шалтгаалж харьцангуй богино ч байж болно) байх эрхтэй
байлгах цагдаагийн газраас нутаг дэвсгэрээс гарч явах тушаал
олгоно, гадаадын иргэн энэ хугацаанд багтаж хойшлуулшгүй зүйлсээ
биелүүлээд нутаг дэвсгэрээс гарч явах ёстой.
Түр хугацаагаар оршин суух дурдсан ангилал нь Европын
Холбооны иргэд болон тэдний гэр бүлийнхэнд хамаарахгүй (энэ нь
БНЧУ-ын иргэдийн гэр бүлийнхэнд мөн), эдгээр хүмүүс гадаадын иргэд
оршин суух тухай хуулийн дагуу өөр журамтай. Европын Холбооны иргэд
түр хугацаагаар оршин сууж байгаа тухайгаа тодорхойлолт олгохыг хүснэ
(гэхдээ нутаг дэвсгэрт ийм тодорхойлолтгүйгээр ч байж болно), дараа нь
гэр бүлийн гишүүд нь түр хугацаагаар оршин суухыг зөвшөөрөх тухай
хүсэлт гаргана.
Б . БАЙНГА ОРШИН СУУХ ЗӨВШӨӨРӨЛ
Гадаадын иргэн нь ихэвчлэн өмнө нь 90-ээс дээш хоногоор оршин
суух виз болон удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрлийн үндсэн дээр
таван жил оршин суусны дараа байнга оршин суух зөвшөөрөл олгох тухай
хүсэж болно. Байнга оршин суух зөвшөөрөл нь хамгийн ашигтай оршин
суух горим бөгөөд эзэмшигчээ чех иргэдэд байдаг хэмжээгээр ихэнх
эрхээр хангадаг. Байнга оршин суух зөвшөөрөлтэй гадаадын иргэн
нийтийн эрүүл мэндийн даатгалын хүрээнд даатгуулагч байна, хөдөлмөр
эрхлэх зөвшөөрөлгүйгээр ажил хөдөлмөр эрхэлж болно, нийгмийн
тэтгэмж авах г. м. эрхтэй байна, харин БНЧУ-ын аюулаас хамгаалах
байгууллага болон армид алба хааж болохгүй, сонгуульд оролцох эрхгүй
байх ба БНЧУ Европын Холбооны гишүүн байснаас үүдэн гарах зөвхөн
Европын Холбооны иргэд болон тэдний гэр бүлийнхэнд хамааралтай
давуу талуудыг мөн эдлэх эрхгүй байна.
ОРШИН СУУХ ЗӨВШӨӨРЛИЙН
ТӨРЛҮҮДИЙН ТОЙМ
7
Чех улсын нутаг дэвсгэрт 90-ээс дээш хоногоор оршин суух виз
ба удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрлөөр оршин сууж байгаа
гадаадын иргэн нь оршин суух зорилгоо нотлон харуулах ёстой. Оршин
суух зорилго олон байдаг боловч бид энд зөвхөн тэдгээрийн үндсэн
дээр гадаад иргэн орлоготой ажил хөдөлмөр эрхэлж болоход нь
анхаарлаа хандуулах болно.
Гадаадын иргэн нь орлоготой ажил хөдөлмөрийг хэд хэдэн үндсэн
аргаар хэрэгжүүлж болно:
a) хөдөлмөрийн эрхзүйн харьцааны үндсэн дээр ажилтан байж,
б) лицензийн үндсэн дээр бизнес эрхлэгч/хувь хүн болох эсвэл
в) худалдааны компани юмуу хоршоонд оролцсоноор.
A. Албан байгууллагад ажиллах зорилго
Албан байгууллагад ажиллах гэдгийг ажил олгогч ба ажилтны
хоорондох хөдөлмөр эрхзүйн харьцаа гэж ойлгоно, энэ харьцааны
гол шинж нь хараат ажил гэгчийг гүйцэтгэх болно. Хараат ажил
гэдгийг ажил олгогч удирдаж ажилтан нь удирдуулж ажил олгогчийн
заавраар, түүний нэрийн өмнөөс, түүгээр хариуцуулж ажил хийх гэж
тодорхойлно. Ажилтанд ингэж ажил хийснийх нь төлөө хөдөлмөрийн
хөлс, цалин эсвэл шагнал олгогдоно. Хамгийн элбэг байдаг ажил эрхлэх
харьцаа нь хөдөлмөрийн гэрээн дээр үндэслэгдсэн хөдөлмөрийн
харьцаа, дараачийн хөдөлмөр эрх зүйн харьцаанууд нь хөдөлмөрийн
харьцаанаас гадуурх ажлын тухай гэрээнд үндэслэгдсэн хөдөлмөрийн
харьцаанууд болно (дэлгэрүүлж 26-р хуудаснаас харах).
Хөдөлмөр эрх зүйн харьцаануудыг зохицуулсан суурь хууль бол
Хөдөлмөрийн тухай хууль (Хуулийн эмхтгэлийн 262/2006 тоот хууль),
мөн гадаадын иргэдийг ажиллуулахад гадаадын иргэд ажиллаж болох
нөхцлүүдийг зохицуулсан Хөдөлмөр эрхлэлтийн тухай хууль (Хуулийн
эмхтгэлийн 435/2004 тоот хууль) бас чухал юм.
Гадаадын иргэн БНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт ажиллаж болох үндсэн
хоёр нөхцөл байдаг:
1. хүчинтэй хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөлтөй байх,
2. хүчинтэй оршин суух зөвшөөрөлтөй байх. Хэрэв гадаадын
иргэн нь ногоон карт гэгчийг эзэмшдэг бол тус карт нь
дурдсан хоёр зөвшөөрлийг хоёуланг нь орлоно.
УДААН ХУГАЦААГААР ОРШИН СУУХ ЗАРИМ ЗОРИЛГУУД
8
Энэ зорилгоор хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл авах/сунгуулах ба удаан
хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл авах/сунгуулахад хийх алхмуудын тухай
дэлгэрэнгүй мэдээллүүд 12 бa 15-р хуудсанд бий.
Хөдөлмөр эрхлэлтийн хуулийн үүднээс хөдөлмөрийн зах зээлд гадаадын
иргэдийг тохируулж оруулах зорилгоор гадаадын иргэн хуулийн этгээдийн
(худаалдааны компани эсвэл хоршоо) оролцогч байх ба худалдааны цэсэд
бүртгэлтэй хуулийн этгээдэд үйл ажиллагааных нь зүйлээс үүдэн гарах
үүрэг даалгавар гүйцэтгэж байгаа явдлыг ч ажил хөдөлмөр эрхэлсэнд тооцдог нь
гадаадын иргэдийг ажиллуулахын гол онцлог юм. Энэхүү зохицуулалт нь „энгийн“
хувь нийлүүлэгчид болон хоршооны гишүүдээс гадна статуттай байгууллага
эсвэл хувийн этгээдийн өөр байгууллагын (жиш.: компаний төлөөлөгч, төлөөлөн
удирдах зөвлөлийн гишүүдийн) гишүүний финкцитэй этгээдэд бас хамаарна –
цаашид „Хуулийн этгээдэд оролцох зорилго“-оос харах.
Б. Аж ахуй эрхлэх эрхийн үндсэн дээр бизнес эрхлэх
Аж ахуй эрхэлж бизнес эрхлэх (аж ахуй эрхлэх) гэдэг нь ашиг орлого олох
зорилгоор өөрийн нэрийн өмнөөс, өөрөө хариуцаж бие дааж тогтмол үйл
ажиллагаа явуулах явдал юм. Аж ахуй эрхэлж бизнес эрхлэгч нь байгууллагад
ажилладаг хүнээс ялгаатай, өөрийнхөө өмнөөс өөрөө хариуцаж харьцана, өөр
субъектээр удирдуулсан харьцаанд байдаггүй. Аж ахуйг хувь хүн ч, хуулийн
этгээд ч эрхэлж болдог боловч зөвхөн хувь хүн л удаан хугацаагаар оршин суух
виз юмуу зөвшөөрөл хүсэж болдог тул бид энд зөвхөн хувь хүн бизнес эрхлэх
асуудалд анхаарлаа хандуулах болно. Аж ахуй эрхэлж бизнес эрхлэгчийг
зарим хуулиудын зүгээс хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч этгээд гэж тэмдэглэсэн
байдаг (хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч этгээдэд орох хүмүүс, жиш.: ХАА-н бизнес
эрхлэгчид, зохиол бүтээл туурвигчид г. м.).
Аж ахуй эрхэлж бизнес эрхлэхийг зохицуулах суурь хууль нь Хуулийн
эмхтгэлийн 455/1991 тоот Аж ахуй эрхэлж бизнес эрхлэх тухай хууль юм. БНЧУ-ын
нутаг дэвсгэрт байнга оршин суух зөвшөөрөлгүй хүн тус хуулийн үүднээс үзвэл
гадаадын хувь этгээд гэгдэх бөгөөд тэдэнд зориулж тогтоосон онцгой заалтууд
байдаг.
Дурдсан хуулийн дагуу бизнес эрхлэхийг мэдэгдэж бизнес эрхлэх болон
концессээр бизнес эрхлэх гэж ангилдаг, мэдэгдэж эрхлэх бизнесийн хувьд бусад
нөхцлүүдийг хангасан тохиолдолд бизнесийн албанд мэдэгдэхэд хангалтай,
харин концессээр бизнес эрхлэхэд бизнес эрхлэгч этгээд концесс олгох тухай
өргөдөл гаргах ёстойд ялгаа нь оршдог (концессэр бизнес эрхлэхэд жиш.:
спиртийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, буу зэвсэг ба галт хэрэгсэл үйлдвэрлэх г. м.
эдгээр нь онцгой шинж чанартай байдаг тул энд цааш нь дурдахгүй).
УДААН ХУГАЦААГААР ОРШИН СУУХ ЗАРИМ ЗОРИЛГУУД
9
Мэдэгдэж бизнес эрхлэхийг улмаар дотор нь мэргэжлийн ямар ур
чадвартай байхыг нь шаарддагаас шалтгаалан гар урлалын, уялдаатай
ба чөлөөт гэж ангилдаг. Аж ахуй эрхлэх бүх төрөл Аж ахуй эрхэлж бизнес
эрхлэх тухай хуулийн хавсралтуудад бий.
Аж ахуй эрхлэхэд тогтоосон хэд хэдэн нөхцөл байдаг:
a) 18 нас хүрсэн байх,
б) эрх зүйн үйлдэл хийх чадамжтай байх,
в) ял шийтгэлгүй байх,
г) мэргэжлийн юмуу өөр чадвартай байх (зөвхөн гар урлалын
ба уялдаатай аж ахуй эрхлэхэд шаардана, чөлөөт аж ахуй
эрхлэхэд шардахгүй).
Гадаадын хувь этгээд аж ахуй эрхлэхээ мэдэгдэхдээ бөглөсөн
маягтанд дараахь зүйлсийг хавсаргаж өгнө:
a) гадаадын иргэний иргэншилтэй орноос нь олгосон ял
шийтгэлгүйн тодорхойлолт,
б) хэрэв хуулийн дагуу шаардсан бол мэргэжлийн чадвартайг
гэрчлэх бичиг баримт,
в) удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл,
г) аж ахуй эрхлэх газрын байр талбайг ашиглах эрх зүйн
шалтгааныг нотлон харуулах бичиг (жиш.: амьдрах
зориулалтын бус байр талбайн түрээсийн гэрээ, эсвэл үл
хөдлөх хөрөнгө, орон сууц юмуу амьдрах зориулалтын бус
байр талбайг эзэмшигчийн бичгээр үйлдсэн зөвшөөрөл),
д) 1000 кроны хэмжээтэй тэмдэгтийн хураамж төлсөн баримт.
Аж ахуй эрхлэх тухай мэдүүлсний дараа аж ахуй эрхлэх бүртгэлийн
алба нь таван хоногийн дотор хувиараа аж ахуй эрхлэгчдийн бүртгэлийн
цэснээс түүвэр олгоно. Харин гадаадын хувь этгээд нь бизнес
эрхлэгчдийн бүртгэлд бүртгэгдсэн байх ёстойгоороо чех иргэдээс
ялгаатай тул аж ахуй эрхлэх тухай түүвэр бичгээ авсны дараа худалдаа,
үйлдвэрлэл эрхлэгчдийн бүртгэлд бүртгүүлэхээр зохих харъяа бүртгэлийн
шүүхэд хүсэлт гаргана (ийм хүсэлт гаргахдаа 5000 кроны хэмжээтэй
тэмдэгтийн хураамж төлдөг). Худалдаа, үйлдвэрлэл эрхлэгчдийн бүртгэлд
бүртгэгдсэн мөчөөс эхлэн бизнес эрхлэгчид аж ахуй эрхлэх эрх үүсэх
ба бизнесээ хийж эхэлж болно. Хэрэв гадаадын иргэн энэ хүртэл нутаг
дэвсгэрт оршин суух ямар ч зөвшөөрөлгүй байгаа ба аж ахуй эрхлэх
зорилгоор 90-ээс дээш хоногийн виз хүсэх тохиолдолд хувиараа аж ахуй
юмуу бизнес эрхлэхээ мэдүүлсний дараа аж ахуй эрхлэх бүртгэлийн
цэснээс түүврийн оронд хувиараа аж ахуй эрхлэх нөхцлүүдийг хангасан
тухай олгосон тодорхойлолтыг виз олгохыг хүссэн өргөдөлдөө хавсаргана.
Виз олгож БНЧУ-д ирсний дараа гадаад иргэн нь энэ визээ аж ахуй эрхлэх
бүртгэлийн цэснээс хийсэн түүвэр олгодог аж ахуй эрхлэх бүртгэлийн
УДААН ХУГАЦААГААР ОРШИН СУУХ ЗАРИМ ЗОРИЛГУУД
10
албанд харуулах хэрэгтэй бөгөөд тэнд гадаадын иргэн нь бизнес
эрхлэгчдийн бүртгэлд бүртгэгдэх тухай хүсэлтээ гаргана. Гадаадын
иргэн нь аж ахуй эрхлэх эрхтэйгээ үйлдвэрлэл, худалдааны эрхлэгчдийн
бүртгэлийн түүврээр гэрчлэн харуулна.
Бизнес, аж ахуй эрхлэгч нь (Хуулийн эмхтгэлийн 513/1991 тоот
хууль) Бизнесийн хуулийн дагуух гэрээний үндсэн дээр бусад бизнес
эрхлэгчидтэй, иргэн эрх зүйн гэрээнүүдийн үндсэн дээр хувь этгээдүүдтэй
харьцаанд ордог (жиш.: эд бараа худалдах эсвэл үйлчилгээ үзүүлэхдээ).
Бизнес, аж ахуй эрхэлснээс үүсэх хариуцлагыг бизнес эрхлэгч нь өөрийн
бүхий л өмчөөр хариуцдаг.
В. Хуулийн этгээдэд оролцох зорилго
Орлоготой үйл ажиллагааны дараачийн боломж нь худалдааны
компани эсвэл хоршоонд оролцож бизнес эрхлэх явдал юм. Эдгээр
хуулийн этгээдүүдийн зохицуулалт (Хуулийн эмхтгэлийн 513/1991 тоот)
Бизнесийн тухай хуулинд тусгагдсан байдаг. Энэ хуулинд компанийг –
нийтийн худалдааны компани, командитийн компани, хязгаарлагдмал
хариуцлагатай компани ба хувьцаат компани гэж дөрөв ангилдаг.
Худалдааны компанийг хүмүүс хамтран бизнес эрхлэх зорилгоор нэгдсэн
хэлбэр гэж тодорхойлж болно.
Компани болгон нэг талаас өөрийн хамтрагчидтай – эдгээр хүмүүс
компаний үйл ажиллагаанд өөрийн биеэр юмуу хөрөнгө мөнгөөрөө
оролцдог (жиш.: хязгаарлагдмал хариуцлагатай компаний хувь
нийлүүлэгчид, хувьцаат компаний хувьцаа эзэмшигчид) – нөгөө талаас
компаний хүрээнд тодорхой онцгой эрх бүхий төлөөлөн удирдах зөвлөл
гэгчтэй байна, эдгээр нь ялангуяа компанийг удирдах ба компанийг
гаднаас нь төлөөлж гуравдагч этгээдтэй харьцах эрхтэй байна – жиш.:
гэрээ байгуулах. Төлөөлөн удирдах зөвлөлийг гол төлөв компаний хувь
нийлүүлэгчдийн дотроос томилдог боловч өөр хувь хүмүүс ч байж болно.
Гадаадын иргэн хуулийн этгээдэд оролцох зорилгоор удаан
хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл авахад зөвхөн компаний хувь
нийлүүлэгч байх нь хангалтгүй, харин ч түүний төлөөлөн удирдах
зөвлөлд (жиш.: хязгаарлагдмал хариуцлагатай компанийг төлөөлөгч
эсвэл хувьцаат компаний удирдлагын гишүүн) байх ёстой. Хэрэв зөвхөн
хувь нийлүүлэгч байгаад БНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт үйлдвэрлэл, худалдаа
эрхлэгчдийн бүртгэлд бизнес эрхлэх болж бүртгэгдсэн компаний үйл
ажиллагаанд оролцохыг хүсэж байгаа бол тус үйл ажиллагааг
явуулахад хөдөлмөрийн товчооноос хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл
авсан байх ёстой (хуудас 7 – А. Хөдөлмөр эрхлэх зорилгыг үзнэ үү).
УДААН ХУГАЦААГААР ОРШИН СУУХ ЗАРИМ ЗОРИЛГУУД
11
УДААН ХУГАЦААГААР ОРШИН СУУХ ЗАРИМ ЗОРИЛГУУД
Тэгээд тус хувь нийлүүлэгч нь оршин суух зөвшөөрлийг хуулийн этгээдэд
оролцох зорилгоор бус хөдөлмөр эрхлэх зорилгоор хүснэ. Хэрэв
хязгаарлагдмал хариуцлагатай компаний явуулах бизнес ажиллагаа нь
жиш.: орчуулга ба хэлмэрчлэх байгаад түүний хувь нийлүүлэгч нь тэр
компанид орчуулагчаар ажилладаг бол энэ ажлыг эрхлэхэд хөдөлмөр
эрхлэх зөвшөөрөл авсан байх ба 90-ээс дээш хоногоор оршин суух виз/
удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл хүсэх ёстой. Хэрэв гадаадын
иргэн зөвхөн компанийг төлөөлөх үүрэг гүйцэтгээд компаний явуулж
буй бизнесийн үйл ажиллагаанаас шууд үүдэн гарах үүрэг даалгаврыг
гүйцэтгэхгүй байгаа бол хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл шаардлагагүй бөгөөд
оршин суух зөвшөөрлийг хуулийн этгээдэд оролцох зорилгоор хүснэ.
Дээр дурдсан зүйлс нөхөрлөлд мөн адил хамаарна. Нөхөрлөлд хувь
нийлүүлэгчдийн оронд нөхөрлөлийн гишүүд байдаг, удирдах байгууллага
нь нөхөрлөлийн удирдах зөвлөл болно. Зөвхөн нөхөрлөлийн гишүүн байх
нь хуулийн этгээдэд оролцох зорилгоор оршин суух зөвшөөрөл хүсэхэд
хангалттай шалтгаан байж чадахгүй, ийм зорилгоор зөвхөн нөхөрлөлийн
удирдах зөвлөлийн гишүүн л оршин суух зөвшөөрөл авч болно. Хэрэв
нөхөрлөлийн эрхэлдэг бизнесийн ажил нь жиш.: барилгын гүйцэтгэх ажил
байгаад нөхөрлөлийн гишүүн нөхөрлөлд барилга дээр шууд барилгын
ажилчнаар ажиллаж байвал уг ажлыг хийхэд хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл
авсан байх ёстой. Нөхөрлөлийн ийм гишүүн нь хуулийн этгээдэд
оролцох зорилгоор биш, харин хөдөлмөр эрхлэх зорилгоор оршин суух
зөвшөөрөл хүснэ. Нөхөрлөл ба түүний гишүүдийн хоорондох хөдөлмөрийн
харьцаа нь Хөдөлмөрийн тухай хуулиар зохицуулагдана. Нөхөрлөлийн
дүрмийн дагуу нөхөрлөлийн гишүүн байх нөхцөл нь нөхөрлөлийн гишүүн нь
хөдөлмөрийн харьцаатай байх өвөрмөц байдал болно. Ийм тохиолдолд
энэхүү хөдөлмөрийн харьцаа нь хөдөлмөрийн тухай хуулиас хазайж
засвар орсон байх бөгөөд үүнийг нөхөрлөлийн дүрмээр зохицуулж болно.
Дүрмээр зохицуулах нь нөхөрлөлийн гишүүний хувьд хөдөлмөрийн тухай
хуулиар зохицуулахаас илүү ашигтай байж болохгүй.
12
ХӨДӨЛМӨР эРХЛэХ ЗОРИЛГООР УДААН ХУГАЦААГААР
ОРШИН СУУХ ЗӨВШӨӨРӨЛ, ТҮҮНИЙ СУНГАЛТ
Хэрэв Та нутаг дэвсгэрт хөдөлмөр эрхлэх зорилгоор 90-ээс дээш хоногийн
визтэй байгаа ба удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл олгохыг хүсэж байгаа
бол бөглөсөн өргөдлөө Гадаадын иргэд оршин суух тухай хуулийн 46-р зүйлийн
6-р догол мөрөнд заасан шаардлагатай материалуудын хамт бүрдүүлж өгөх
ёстой. Үүнд дараахь зүйлс орно:
- хөдөлмөр эрхлэхийг зөвшөөрсөн тухай шийдвэр эсвэл хөдөлмөр эрхлэх
зөвшөөрлийг сунгасан тухай шийдвэр,
- гадаад паспорт,
- нутаг дэвсгэрт оршин суух бүх хугацаанд орон байраар хангагдах тухай
бичиг баримт,
- 2 зураг.
Зарим тохиолдолд ажил үүрэг гүйцэтгэхэд хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл
шаардлагагүй (28-р хуудсаас үзэх). Ийм тохиолдолд гадаадын иргэн хөдөлмөр
эрхлэхийг зөвшөөрсөн шийдвэр эсвэл хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрлийг сунгасан
тухай шийдвэрийн оронд хөдөлмөрийн гэрээ, ажлын үйл ажиллагаа хийх тухай
хэлцэл юмуу ажил хийж гүйцэтгэх тухай хэлцлээ харуулна.
Удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл хүссэн өргөдлөө гадаадын
харъяатын цагдаагийн газарт 90-ээс дээш хоногоор оршин суух визний хүчинтэй
хугацаа дуусахаас хамгийн эрт 120 хоногийн өмнө ба хамгийн орой гэхэд
14 хоногийн өмнө гаргах шаардлагатай.
Хөдөлмөр эрхлэх зорилгоор удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрлийг
хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл олгосон хүчинтэй хугацаагаар олгодог. Тэгэхлээр
хоёр зөвшөөрөл хоёулаа адил хугацаагаар олгогддог.
Удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрлийн хүчинтэй хугацааг давтан
сунгуулж болдог. Өргөдөл бөглөж анх удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл
олгохыг хүсэхдээ бүрдүүлсэнтэй адил материалуудын хамт өгөх шаардлагатай.
Өргөдөл гаргах хугацаа мөн адил байна (удаан хугацаагаар оршин суух визний
хүчинтэй хугацаа дуусахаас хамгийн эрт 120 хоногийн өмнө ба хамгийн орой
14 хоногийн өмнө).
Удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрлийн тухай өргөдлийг өргөдөл
гаргасан өдрөөс 60 хоногийн дотор шийдвэрлэнэ. Хэрэв та хуулиар тогтоосон
хугацаанд өргөдлөө гаргасан байгаад Таны визний/оршин суух зөвшөөрлийн
хүчинтэй хугацаа дуусах хүртэл өргөдлийг тань гадаадын харъяатын цагдаагийн
газраас шийдвэрлэхгүй байвал өргөдлийн тань тухай шийдвэр хууль ёсоор
хүчин төгөлдөр болтол Таны визийг/удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрлийг
хүчинтэй гэж тооцно.
Удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл олгох болон түүнийг сунгахдаа гадаадын
харъяатын цагдаагийн газар 1000 кроны хэмжээтэй тэмдэгтийн хураамж авдаг.
УДААН ХУГАЦААГААР ОРШИН СУУХ ЗАРИМ ЗОРИЛГУУД
13
Ногоон карт нь сонгож авсан зарим орнуудын гадаадын иргэд
удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл хялбар авч болох удаан
хугацаагаар оршин суух зөвшөөрлийн өвөрмөц төрөл юм, ингэхдээ
гадаадын иргэн нь хоёр зөвшөөрлийн (хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл ба
90-ээс дээш хоногийн виз/удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл)
оронд ганц зөвшөөрөл, энэ нь ногоон карт хүснэ. Иргэд нь ногоон карт
авч болох орнуудын жагсаалтыг Хуулийн эмхтгэлийн 461/2008 тоот
Дотоод яамны тогтоолоор тогтоосон байна (энд жиш.: Украин ороод
арван хоёр орон бий). Гадаадын иргэн ногоон картаар дамжуулан
ямар ч ажлыг хийхээр санал гаргаж болохгүй, зөвхөн ногоон карт
эзэмшигчид ажиллаж болох ажлын орон тооны төв бүртгэл
гэгчид бүртгэгдсэн ажлын орон тоонд л ажиллах санал тавьж
болно. Хөдөлмөр, нийгмийн хангамжийн яам хөтөлдөг энэ бүртгэлд
ажил олгогчийн зүгээс мэдэгдсэнээс 30 хоногийн дотор ажилтан
олдоогүй сул ажлын бүх орон тоо бүртгэгддэг. Харин ажил олгогч
энэ бүртгэлд оруулахыг зөвшөөрсөн байх нөхцөлтөй ба ингэснээрээ
гадаадын иргэнийг ч ажиллуулах санаагаа илрүүлсэн гэж үздэг.
Гурван төрлийн ногоон карт олгогддог:
a) дээд боловсролтой мэргэшилтэй ажилтан ба гол ажилтанд
зориулсан – „А“ ангилал,
б) хамгийн багаар мэргэжил эзэмшсэн байхыг шаарддаг
ажлын орон тоонд ажиллах ажилтан – „B“ ангилал,
в) бусад ажилтан – „C“ ангилал.
Ногоон картын журмаар удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл
олгох тухай өргөдлийг гадаадад байгаа БНЧУ-ын төлөөлөгчийн газарт
гаргана, тэндээс өргөдлийг дотоод яаманд шийдвэр гаргуулахаар
явуулна. Зарим тохиолдолд ногоон карт олгох өргөдлийг шууд нутаг
дэвсгэрт дотоод яаманд гаргаж болно (төлөөлөгчийн газраар
дамжуулахгүйгээр), ингэхдээ дараахь нөхцлүүдэд:
a) Чех улсад ногоон картаар амьдарч байгаад хөдөлмөрийн
харьцаа нь Хөдөлмөрийн тухай хуулийн 52-р зүйлийн a) -аас e)
хүртлэх заалтын аль нэг шалтгаанаар халагдсан эсвэл тэдгээр
шалтгаануудаар юмуу хөдөлмөрийн хуулийн 56-р зүйлийн
дагуу даруй цуцлагдсан гадаадын иргэн (хөдөлмөрийн харьцаа
дуусах нэгж шалтгаануудыг 36, 38, 39-р хуудсуудаас үзэх),
ОНЦГОЙ ТОХИОЛДОЛД ХӨДӨЛМӨР эРХЛэХ ЗОРИЛГООР УДААН
ХУГАЦААГААР ОРШИН СУУХ ЗӨВШӨӨРӨЛ – НОГООН КАРТ
УДААН ХУГАЦААГААР ОРШИН СУУХ ЗАРИМ ЗОРИЛГУУД
14
б) энд дор хаяж нэг жил амьдарч байгаад өөр төрлийн ногоон карт,
ингэхдээ өөр ажил, хүсэх бодолтой байгаа гадаадын иргэн,
в) БНЧУ-д 90-ээс дээш хоногийн виз, амьдарч байсан бөгөөд, жишээлвэл,
өөр зорилгоор удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрлөөр хамгийн
багаар хоёр жилээс доошгүй оршин сууж байгаа гадаадын иргэн.
Өргөдөлд хавсаргах шаардлагатай:
- гадаад паспорт,
- 2 ш зураг,
- тухайн сонгосон ажлын орон тоон дээр ажиллахад шаардагдах
боловсрол ба мэргэжлийн чадвартайг нотлох харуулах бичиг баримт,
- шаардсан тохиолдолд өргөдөл гаргагч ноцтой өвчингүйг харуулах
эмчийн тодорхойлолт.
А ангиллын картыг дээд хэмжээ нь 3 жилийн хугацаанд хүчинтэй
байхаар, B бa C ангиллын карт дээд хэмжээ нь 2 жилийн хүчинтэй байхаар
олгодог.
ХУВИАРАА АЖ АХУЙ, БИЗНЕС эРХЛэХ ЗОРИЛГООР УДААН
ХУГАЦААГААР ОРШИН СУУХ ЗӨВШӨӨРӨЛ, ТҮҮНИЙ СУНГАЛТ
УДААН ХУГАЦААГААР ОРШИН СУУХ ЗАРИМ ЗОРИЛГУУД
Хэрэв Та нутаг дэвсгэрт хувиараа аж ахуй, бизнес эрхлэх зорилгоор
90-ээс дээш хоногийн визтэй оршин сууж байгаад удаан хугацаагаар
оршин суух зөвшөөрөл хүсэж байгаа бол бөглөсөн өргөдлөө Гадаадын
иргэд оршин суух тухай хуулийн 46-р зүйлийн 8-р догол мөрөнд заасан
шаардлагатай материалуудын хамт бүрдүүлж өгөх ёстой. Үүнд дараахь
зүйлс орно:
- аж ахуй, бизнес эрхлэх бүртгэлийн цэсээс түүвэр (урьд нь аж ахуй,
бизнесийн гэрчилгээ),
- татварын албанаас татвар бүрэн төлөгдсөн байдлын тухай
тодорхойлолт,
- нийгмийн даатгал ба хөдөлмөр эрхлэлтийн төрийн бодлогод төлбөрийн
өргүй тухай нийгмийн даатгалын байгуулагын тодорхойлолт,
- гадаад паспорт,
- тус улсад оршин суух хугацааны амьжиргааны мөнгө – тус мөнгөний
хэмжээ нь оршин тогтнох хэмжээний хамгийн доод хэмжээнээс
(хамгийн доод хэмжээ нь 2 020 крон, ирээдүйд өөрчлөгдөж болно)
50 дахин илүү байхаар тогтоогдсон буюу батлан харуулах хэмжээ нь
101 000 крон юм; энэ мөнгийг бэлнээр нь эсвэл банкны дансны бичгээр
эсвэл олон улсын хэмжээнд хүчинтэй мөнгөний карт харуулж болно,
- тус улсад оршин суух бүхий л хугацаанд байраар хангагдсан тухай
бичиг баримт,
- 2 зураг,
- аян замын эрүүл мэндийн даатгалын бичиг баримт.
15
Хэрэв тус улсад аж ахуй, бизнес эрхлэх – хуулийн этгээдэд оролцох
зорилгоор 90-ээс дээш хоногоор оршин суух визтэй байгаа бол өргөдөлтэйгээ
хамт тухайн компаний удирдах зөвлөлийн (нийтийн худалдааны компаний
хувь нийлүүлэгчийн, командитийн компанид гүйцээлтийн, хязгаарлагдмал
хариуцлагатай компаний төлөөлөгчийн, хувьцаат компанийн удирдлагын
гишүүний, нөхөрлөлийн удирдлагын гишүүний) байр суурин дээр байгаа тань
харагдах үйлдвэрлэл худалдаа эрхлэгчдийн бүртгэлийн цэсний түүвэр, гадаад
паспорт, тус улсад оршин суух хугацааны амьжиргааны мөнгө, тус улсад оршин
суух бүхий л хугацаанд байраар хангагдсан тухай бичиг баримт, 2 зураг, аян замын
эрүүл мэндийн даатгалын бичиг баримтыг хавсаргана.
Аж ахуй, бизнес эрхлэх зорилгоор удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл нь
2 жилийн хүчинтэй хугацаагаар олгогддог.
Удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрлийн хүчинтэй хугацааг давтан сунгуулж
болдог. Өргөдөл бөглөж анх удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл олгохыг
хүсэхдээ бүрдүүлсэнтэй адил материалуудын хамт өгөх шаардлагатай.
Өргөдөл гаргах хугацаа, өргөдлийг шийдвэрлэх хугацаа ба тэмдэгтийн
хураамжийн хувьд хөдөлмөр эрхлэх зорилгоор удаан хугацаагаар оршин суух
зөвшөөрөл дээр яригдсантай адил байна.
БНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт хуулийн дагуу ажиллах нөхцлүүдийн нэг нь хөдөлмөр
эрхлэх зөвшөөрөлтэй байх явдал юм. Хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрлийг ажил хийж
гүйцэтгэх газрынх нь харъяаллынх нь дагуу тогтоох хөдөлмөрийн товчоо гаргана (хэдий
таны оршин суугаа хаяг Прагад мөн ажил олгогчийн албан ёсны хаяг нь Остравад боловч
хэрэв Та жишээ нь Кладно хотод ажил хийхээр зорьж байвал Кладно дахь Хөдөлмөрийн
товчоо л Таны өргөдлийг шийдвэрлэнэ).
Хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрлийг зөвхөн нэг тодорхой ажлын орон тоонд олгодог,
хэрэв та ажлаа солихыг хүсвэл хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл шинээр хүсэх ёстой.
Гадаадын иргэн нь хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл олгохыг хүссэн өргөдөлдөө дараахь
зүйлсийг хавсаргана:
- гадаадын иргэнийг ажилд авах тухай бичиг (маягтыг нь хөдөлмөрийн
товчооноос эсвэл Хөдөлмөр, нийгмийн халамжийн яамны төвлөрсөн
интернет хуудас:
http://portal.mpsv.cz/sz/zahr_zam/tiskopisy -оос татаж авна, энэ маягтыг ажил
олгогчоор батлуулна),
- мэргэжлийн ур чадвартайг гэрчлэх бичиг баримт (мэргэжлийн ур чадвар
шаардахгүй ажилд шаардлагагүй),
- ажлын шинжээс хамаарч гарч байгаа бол бусад бичиг баримт.
ХӨДӨЛМӨР эРХЛэХ ЗӨВШӨӨРӨЛ, ТҮҮНИЙ СУНГАЛТ
УДААН ХУГАЦААГААР ОРШИН СУУХ ЗАРИМ ЗОРИЛГУУД
16
Зарлагдсан ажлын сул орон тоо (ажил олгогч хөдөлмөрийн товчоонд сул
орон тоо гэж мэдэгдсэн) гэгч байгаад түүнийг хөдөлмөр эрхлэхийг хүссэн
чех иргэдийг (эсвэл Европын Холбооны/ЕНP- ийн юмуу Швейцарь улсын
иргэдийг) авч болохгүй байгаа ба ингэхдээ шаардагдсан мэргэжилтэй хүн
хүрэлцэхгүй юмуу сул ажлын орон тоо нь бага бол Хөдөлмөрийн товчоо
хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл гаргаж болно. Хөдөлмөрийн товчоо ингэж
шийдвэр гаргахдаа хөдөлмөрийн зах зээлийн байдлыг анхаарна. Ийм
алхмууд хийхэд хамаарахгүй зүйлс нь хөдөлмөр эрхлэлтийн тухай хуульд
(97-р зүйлд) тусгагдсан.
Хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрлийг сунгуулах тухай өргөдөл гаргахад
ажил олгогч гадаадын иргэнийг цаашид ч ажиллуулна гэсэн бичгийг
хавсаргах шаардлагатай. Хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрлийн хүчинтэй хугацааг
сунгуулахдаа гадаадын иргэн нь хөдөлмөр эрхлэх өмнөх зөвшөөрлийн
хүчинтэй хугацаа дуусахаас өмнө хамгийн эрт 3 сарын өмнө ба хамгийн орой
30 хоногийн өмнө өргөдөл гаргах эрхтэй.
Хөдөлмөр эрхлэх тухай хуулийн дагуу хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрлийг
хоёр жил хүртэл хугацаатайгаар өгч болно, гэвч одоогийн эдийн засгийн
хямралын нөлөөгөөр хөдөлмөрийн товчоод түүнийг ихэнхдээ хамгийн ихээр
нэг жилээр олгож байна.
Хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл олгох тухай өргөдлийг хүлээж авахад
тэмдэгтийн хураамжинд 500 крон, хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл сунгуулах
тухай өргөдөл хүлээж авахад тэмдэгтийн 250 крон авдаг.
Гадаадын иргэд ажил хийхэд хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл шаардагдахгүй
тохиолдлууд хөдөлмөр эрхлэлтийн тухай хуулинд заагдсан байгаа (98-р зүйл
– 28-р хуудсыг үзэх).
Хөдөлмөрийн товчоод хөдөлмөр эрхлэлтийн салбарт зөвлөлгөө, мэдээлэл
өгөх ба бусад төрлийн үйлчилгээ үзүүлэх хуулиар хүлээсэн үүрэгтэй, тиймээс
эндээс та бүх хэрэгтэй мэдээллийг олж авах хэрэгтэй. Шаардлагатай
тохиолдолд үнэ төлбөргүй зөвлөлгөө өгдөг төрийн бус байгууллагуудад ч
хандаж болно.
УДААН ХУГАЦААГААР ОРШИН СУУХ ЗАРИМ ЗОРИЛГУУД
17
Та БНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт ажилтан хэлбэрээр ажиллаж байна
(хөдөлмөр эрхлэх зорилгоор удаан хугацаагаар оршин суух
зөвшөөрөлтэй). Ажлынхаа хажуугаар Та бизнес эрхлэхийг
хүсэж байгаа боловч ямар алхам хийхээ сайн мэдэхгүй байгаа,
цагдаагийн газраас шинээр удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл
олгохыг хүсэх ёстой гэж дуулсан.
ҮГҮЙ, энэ тохиолдолд удаан
хугацаагаар оршин суух шинэ
зөвшөөрөл хүсэх шаардлагагүй.
Хэрвээ Та тус улсад тодорхой зорилготойгоор оршин суух
зөвшөөрөлтэй бол энэ зорилгоо биелүүлэх ёстой (Таны оршин
суух зорилго хөдөлмөр эрхлэх бол Та ажиллах ёстой, хэрэв Таны
оршин суух зорилго суралцах бол Та суралцах ёстой). Хэрэв Та
зөвшөөрсөн оршин суух зорилгыг биелүүлэхгүй байвал Таны оршин
суух зөвшөөрөл цуцлагдах эрсдэлтэй. Харин гадаадын иргэд оршин
суух тухай хууль зөвшөөрсөн зорилгын хажуугаар өөр ямар нэгэн
үйл ажиллагаа хийхэд тань саад байхгүй (ажиллахынхаа хажуугаар
бизнес эрхлэх юмуу суралцах). Зөвхөн эхний оршин суух зорилгоо
цаашид биелүүлэхгүй гэж бодож байгаа тохиолдолд байгаа
удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл хүчинтэй үед нь
өөр зорилгоор шинэ зөвшөөрөл олгохыг гадаадын харъяатын
цагдаагийн газраас хүсэх ёстой.
Одоо байгаа оршин суух зорилгоо цаашид биелүүлэхийг хүсэхгүй,
түүнийг өөрчлөх бодолтой байгаа тохиолдлын дэлгэрэнгүй мэдээллийг
дараагийн бүлгээс үзнэ үү.
Одоо байгаа оршин суух зорилгоо биелүүлэхийн зэрэгцээ өөр үйл
ажиллагаа явуулахад тань ямар ч саад байхгүй гэж дээр дурдсан,
харин тус үйл ажиллагааг явуулахад тусгай хууль тогтоомжоор
тогтоосон нөхцлүүдийг хангасан байх ёстой. Жишээ нь Та аж ахуй,
бизнес эрхлэх зорилгоор удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөлтэй
бөгөөд хажуугаар нь ажиллахыг хүсвэл хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл
олгохыг хүсэх ёстой ба эсрэгээрээ байна.
Асуулт ба хариулт – Оршин суух асуудлууд
эХНИЙ ОРШИН СУУХ ЗОРИЛГОО ХэВээР НЬ ҮЛДээЖ ӨӨР ҮЙЛ
АЖИЛЛАГАА эРХЛэХ БОЛОМЖ – ОЛОН ЗОРИЛГООР ОРШИН СУУХ
Шийдэх арга:
18
Та тус улсад хөдөлмөр эрхлэх зорилгоор удаан хугацаагаар
оршин суух зөвшөөрөлтэй амьдарч байна. энэ хугацаанд
таны нөхөр энд тасралтгүй таван жил оршин суух нөхцлийг
биелүүлж байнга оршин суух зөвшөөрөлтэй болсон.
Гадаадын харъяатын цагдаагийн газарт гэр бүлтэйгээ хамт
амьдрах зорилгоор удаан хугацаагаар оршин суух шинэ
зөвшөөрөл олгохыг хүсэж болох уу?
ТИЙМ, ийм арга байж болно.
Өөрт нь зөвшөөрөгдсөнөөс өөр зорилгоор нутаг дэвсгэрт оршин
суухыг бодож байгаа гадаадын иргэн нь гадаадын харъяатын
цагдаагийн газраас удаан хугацааны оршин суух шинэ зөвшөөрөл
олгохыг хүсэх үүрэгтэй. Өөр зорилгоор удаан хугацаагаар оршин суух
зөвшөөрөл олгохыг хүссэн өргөдөлдөө энэ зорилгод стандартын дагуу
шаардагддаг материалуудыг бүрдүүлэх үүрэгтэй. Хэрэв жиш.: бизнес
эрхэлдэг ба цаашид бизнес эрхлэхийн оронд хөдөлмөр эрхлэхийг хүсвэл
12-р хуудсанд заасан материалуудыг бүрдүүлж харуулна.
Гэр бүлээрээ хамт амьдрах зорилгоо өөрчлөх тохиолдолд
зохих хязгаарлалт байна, энэ нь тус зорилгоор нутаг дэвсгэрт оршин
сууж байгаа гадаадын иргэн тогтоосон хугацаа өнгөрсний дараа л өөр
зорилгоор оршин суухыг хүсэх явдал юм.
Гэр бүлээрээ хамт амьдрах зорилгоор удаан хугацаагаар оршин
суух зөвшөөрөлтэй гадаадын иргэн өөр зорилгоор тус улсад удаан
хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл олгох тухай нутаг дэвсгэрт 3 жил
амьдрах буюу 18 насанд хүрсний дараа л гаргах эрхтэй. Гадаадын иргэн тус
улсад гэр бүлтэйгээ хамт амьдрах зорилгоор оршин сууж байгаад хамт
амьдарч байсан хүн нь нас барсан тохиолдолд хэрэв тэр хүнийг нас
барах өдөр хүртэл тус улсад хамгийн багаар 2 жилийн туршид тасралтгүй
амьдарч байсан эсвэл хөдөлмөрийн осол юмуу мэргэжлээс шалтгаалах
өвчний улмаас нас барсан бол гадаадын иргэн нь өөр зорилгоор удаан
хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл олгохыг хүсэх эрхтэй.
Гэр бүлээрээ хамт амьдрах зорилгоор удаан хугацаагаар оршин
суух зөвшөөрөлтэй гадаадын иргэн хамт амьдрах эрх үүсгэсэн хүнтэйгээ
салсан тохиолдолд хэрэв гэр бүл салах өдөр хүртэл тус улсад хамгийн
багаар 2 жилийн туршид тасралтгүй амьдарч байсан ба гэрлэлт хамгийн
багаар 5 жил үргэлжилсэн бол мөн адил өөр зорилгоор удаан хугацаагаар
оршин суух зөвшөөрөл олгохыг хүсэх эрхтэй.
Асуулт ба хариулт – Оршин суух асуудлууд
ОРШИН СУУХ ЗОРИЛГОО ӨӨРЧЛӨХ
19
Гэр бүлээрээ хамт амьдрахтай холбоотой эдгээр өвөрмөц
тохиолдлуудад гадаадын иргэн өргөдөлдөө дараахь зүйлсийг
хавсаргах ёстой:
- заасан нөхцлүүдийг биелүүлснийг нотлох гадаад паспорт,
- нутаг дэвсгэрт байхдаа байраар хангагдах тухай бичиг баримт,
- нутаг дэвсгэрт амьдрах амьжиргааны баталгааны тухай бичиг
баримт эсвэл хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл,
- нутаг дэвсгэрт оршин суух хугацааны аян замын эрүүл мэндийн
даатгалтай тухай бичиг баримт,
- 2 ш зураг.
Шийдэх арга:
Удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл тань хүчинтэй үед өөр
зорилгын шинэ зөвшөөрөл олгох тухай өргөдлөө гаргаж тус зорилгод
хуулиар тогтоосон шаардлагатай бүрдүүлэх материалуудыг бүрдүүлж
өгөөрэй. Өөрөө хүсээгүй юмуу захиргааны хэлэлцэх үйл ажиллагаагаар
оршин суух анхны зорилго биелэгдэхгүй байгаа нь нотлогдоогүй бол
цагдаагийн газраас Таны анхны зөвшөөрлийг цуцлах ёсгүй.
Асуулт ба хариулт – Оршин суух асуудлууд
ОРШИН СУУХ ЗОРИЛГОО ӨӨРЧЛӨХ
20
Та байр хөлсөлж авчээ, цаашид оршин суухдаа энэ хаяган дээр
амьдрах бодолтой байгаа, гэвч байраа хөлслүүлэгч гадаадын
харъяатын цагдаагийн газарт энэ газрын тухай мэдэгдэхийг
тань зөвшөөрөхгүй байна. Ийм алхам хийх эрхтэй юү?
ҮГҮЙ, ийм алхам хийх эрхгүй.
Оршин суугаа газар нь өөрчлөгдсөнийг гадаадын харъяатын цагдаагийн газарт
мэдэгдэх нь гадаадын иргэний үүргүүдийн нэг юм. Гадаадын иргэн хаягаа таамаглаж
байгаа оршин суух хугацаа нь 30 хоногоос илүү байхаар бол оршин суугаа газрын
өөрчлөлтийг гадаадын харъяатын цагдаагийн газарт өөрчлөлт гарсан өдрөөс
30 хоногийн дотор мэдэгдэх үүрэгтэй.
Өөрчлөлтийг гадаадын иргэний шинээр оршин суух газрын харъяа гадаадын
харъяатын цагдаагийн хэлтэст бүртгэлийн маягтыг бөглөж мэдэгдэнэ. Гадаадын иргэн нь
гадаадын харъяатын цагдаагийн газраас шаардахад мэдэгдсэн мэдээллүүд үнэн
болохыг нотлох баримт бичгүүд, энэ нь байр хөлслөх гэрээ эсвэл байраар хангах тухай
байрны эзний гарын үсэг зурагдсан бичиг,-ийг үзүүлнэ.
Хөлслүүлэгч байранд нь амьдарч байгаа тухай бичгэнд гарын үсэг зурж өгөхөөс
татгалзах эсвэл байр хөлслөх гэрээ нь гадаадын иргэн/хөлслөгч хөлслөн сууж байгаа
байрыг өөрийн оршин суугаа газар гэж мэдэгдэхгүй гэсэн заалттай байх нь олонтаа
тохиолддог. Гадаадын иргэд оршин суух тухай хуулинд байр олгогч нь гадаадын иргэний
хүсэлтээр байраар хангаж байсан хугацаа нь бичигдсэн байраар хангаж байгаа тухай
бичиг баримт гаргаж өгөх үүрэгтэй (гадаадын иргэд оршин суух тухай хуулийн 107-р
зүйлийн 2-р догол мөр) гэсэн заалт бий. Хэрэв байр олгогч гадаадын иргэнийг шаардахад
түүнд байрны бичиг хийж өгөхгүй байвал 50 000 крон хүртэл хэмжээтэй торгууль тавьж
болох зөрчил үйлдэх болно (гадаадын иргэд оршин суух тухай хуулийн 157a зүйлийн 2-р
догол мөрийн e заалт). Гэхдээ байр олгох тухай гэрээ, байр хөлслөх, өрөө хөлслөх гэрээ
эсвэл төстэй гэрээний үндсэн дээр байр олгосон этгээдийг л байр олгогч гэж үзнэ.
Байр олгогчид тухайн үүрэгтэйг болон байрлуулж байгаа тухайгаа тодорхойлолт гаргаж
өгөх үүргээ биелүүлэхгүй бол гадаадын харъяатын цагдаагийн газраас торгууль оногдуулж
болохыг анхааруулаарай. Хэрэв байр хөлсөлж суух юмуу төстэй гэрээ бичгээр байгуулаагүй
байранд Та амьдарч байгаа бол байрны эзнийг гадаадын иргэд оршин суух тухай хуулийн
зүгээс байр олгогч гэж тооцохгүй ба байр олгосон тухай тодорхойлолт өгөх үүрэггүй байна. Та
өөрийнхөө эрх ашгийн үүднээс ямагт бичгээр гэрээ байгуулах хэрэгтэй.
Оршин суугаа газар солигдсоныг мэдэгдэхэд үл хөдлөх хөрөнгийн кадастрын
бичиг харуулах шаардлагагүй, цагдаагийн газар байрны эзэн мөн эсэхийг өөрсдөө
кадастрын бүртгэлээс шалгаж үзнэ.
Оршин суугаа газар солигдсоныг гадаадын харъяатын цагдаагийн газарт тогтмол мэдэгдэж
байх нь нэн чухал бөгөөд ингэснээрээ ирээдүйд гарч болох төвөгтэй байдлаас болгоомжлох
болно. Энэхүү үүргээ биелүүлээгүй тохиолдолд гадаадын харъяатын цагдаагийн газар Таньд
жинхэнэ хаягаар тань (мэдэхгүй тул) шуудан хүргэх чадахгүй ба жиш.: Таны оршин суух
асуудалтай холбоотой хэлэлцэх захиргааны үйл ажиллагаа эхэлснийг Та мэдэхгүй тул энэ
асуудлаар санаагаа ирүүлэх ба хуулийн эрх ашгаа хамгаалж чадахгүйд хүрнэ.
Асуулт ба хариулт – Оршин суух асуудлууд
ОРШИН СУУГАА ГАЗАР ӨӨРЧЛӨГДСӨНИЙГ
МэДэГДэХ, БАЙР ХӨЛСЛҮҮЛэГЧИЙН ҮҮРэГ
Шийдэх арга:
21
Та хөдөлмөр эрхлэх тухай зөвшөөрлөө сунгуулж чадсангүй (одоо
хүртэлх ажил олгогчтойгоо зөвхөн тодорхой хугацаатай гэрээтэй
байсан, өөр ажил олоогүй), тиймээс Таны удаан хугацаагаар оршин
суух зөвшөөрөлийг сунгагдсангүй ба та тус улсад хууль бусаар
үлдсэн. Ингэж хууль бусаар оршин суусныг нөхөн хууль ёсных
болгож дараа нь өөр оршин суух зөвшөөрөл олж авч болох уу?
ҮГҮЙ, ер нь ингэж болохгүй.
Хэрэв Та БНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт оршин суух зөвшөөрлийн хүчинтэй
хугацаа дууссаны дараа үлдвэл оршин сууж байгаа тань хууль бус болно. Хэрэв
хууль бусаар оршин сууж байгааг тань гадаадын харъяатын цагдаагийн газар
илрүүлвэл нутаг дэвсгэрээс албадан гаргах тухай захиргааны шийдвэр гаргах
тухай үйл ажиллагааг эхэлнэ. Албадан гаргах захиргааны шийдвэр гарах нь тус
улсад оршин суух тань дуусаж БНЧУ-аас гарч явах ёстой ба БНЧУ-д буцаж орж
ирж болохгүй хугацаа тогтооно гэсэн үг. Хууль бусаар оршин суусан тохиолдолд
энэ хугацаа нь гурван жил хүртэл байж болно (энэ нь хамгийн урт хугацаа,
цагдаагийн газар хэмжээ зохицохуйц зарчмыг мөрдвөл зохино, жиш.: хэдхэн
хоногоор хууль бусаар оршин суухад хамгийн урт гурван хугацаа гурван жилийг
хэрэглэх ёсгүй; гэвч Та ажил хийж байгаа бөгөөд хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөлгүй
бол энэ хугацааг 5 жил хүртэл тогтоож болно).
Хэрэв гадаадын иргэн албадан гаргах тухай захиргааны шийдвэрийг дагаж
мөрдөхгүй БНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт цаашид байсаар байвал гадаадын харъяатын
цагдаагийн газраас албадан гаргах тухай дараачийн шийдвэр гаргаж болно (арван
жил хүртэл хугацаагаар БНЧУ-д буцаж орж ирж болохгүйгээр), бүр болохгүй бол
дараа нь эрүүгийн хэргийн хүрээнд энэ зүйлийг шүүх шийдвэрлэж болох бөгөөд
захиргааны шийдвэрийг биелүүлээгүй эрүүгийн хэрэг үйлдсэнийх нь төлөө
гадаадын иргэнд албадан гаргах ял оноож болно.
Чех улс Шенгений бүсэд орсноос шалтгаалж хэрэв Шенгений мэдээллийн
системд бүртгэгдвэл энэхүү шийдвэр нь гадаадын иргэнд дараачийн сөрөг нөлөө
үзүүлж болно, түүнд Шенгений ямар ч орон виз олгохгүй.
Гадаадын харъяатын цагдаагийн газар гадаадын иргэн хууль бусаар байгааг
илрүүлэх болгондоо албадан гаргах тухай шийдвэрлэнэ, хэрэв албадан гаргах
тухай захиргааны шийдвэр нь хувийн ба гэр бүлийн амьдралд хэт хохирол
учруулахаар бол харгалзаж үзэх нь цорын ганц тохиолдол байдаг (жиш.: эхнэр
ба хүүхэд нь БНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт байнга оршин суудаг, гадаадын иргэний энд
гэр бүлийн бат бэх холбоотой болсон байх) – гадаадын иргэд оршин суух тухай
хуулийн 119а-р зүйлийн 2-р догол мөрийг үзэх.
Гадаадын харъяатын цагдаагийн газарт хичнээн эрт очно тэр хэмжээгээр бүтэн
гурван жилээр албадан гаргагдах эрсдэлийг багасгах болно.
Асуулт ба хариулт – Оршин суух асуудлууд
ХУУЛЬ БУСААР ОРШИН СУУХЫН ҮР ДАГАВАР
Шийдэх арга:
22
Та чех компанийн ажилтан байсан ба үүний үндсэн
дээр нийтийн эрүүл мэндийн даатгалын хүрээнд
даатгалтай байсан. Аж ахуй, бизнес эрхлэх зорилгоор
удаан хугацаагаар оршин суух шинэ зөвшөөрөл олгохыг
хүсэхээр шийдсэн ба түүнийг олгосны дараа компанид
ажил хийхээ дуусгасан. Даатгуулагчийн үнэмлэхийн хүчинтэй
хугацаа үнэмлэхэн дээр бичигдсэнээрээ хагас жилийн дараа
дуусна. энэ үнэмлэх үнэхээр цаашдаа ч хүчинтэй юу?
ҮГҮЙ, ажил хийхээ дуусгаснаар
Таны эрүүл мэндийн даатгал бас
дууссан бөгөөд Та үнэмлэхээ эрүүл
мэндийн даатгалын байгууллагад
буцааж өгөх үүрэгтэй.
Тус улсад opшин сууж байгаа гадаадын иргэний биелүүлэх үүргийн нэг нь
оршин суухыг нь шалгахад эрүүл мэндийн зардал төлөлтийг хангадгаа батлан
харуулах явдал юм. Үүнийг эрүүл мэндийн даатгал хийгдсэн бичиг баримтаар
нотлон харуулна. Зөвхөн байнга оршин сууж байгаа гадаадын иргэн ба хөдөлмөр
эрхлэж байгаа удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрэлтэй гадаадын иргэн л
нийтийн эрүүл мэндийн даатгалын системд даатгагдсан (чех иргэнтэй
адилхан) байдаг, удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөлтэй гадаадын бусад
иргэд гэрээт („арилжааны“ гэгч) эрүүл мэндийн даатгалд хамрагдсан байх ёстой.
Хэрэв Та удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрэлтэй ажилтан бол ажил
олгогч тань Та хөдөлмөр эрхэлдгийг эрүүл мэндийн даатгалын байгууллагад
мэдэдэх ба сар болгон Таны өмнөөс даатгалын мөнгө төлнө. Таньд эрүүл
мэндийн даатгалын байгууллагаас даатгуулагчийн ногоон үнэмлэх олгоно, энэ
үнэмлэхээ эмчид очихдоо юмуу эмнэлэгт хэвтэхдээ үзүүлэх ба Та чех иргэнд
олгодог нөхцлөөр адил тусламж авна. Хэрэв Таны ажил дуусвал ажил олгогч
энэ тухай эрүүл мэндийн даатгалын байгууллагад дахиад мэдээлэл өгөх
бөгөөд Та өөрийнхөө цаашид оршин суухдаа эрүүл мэндийн гэрээт даатгалд
хамрагдсан байх үүрэгтэй. Ийм байдал жиш.: тус улсад байх зорилгоо сольж
хөдөлмөр эрхлэхийн оронд аж ахуй, бизнес эрхэлсэн тохиолдолд гардаг.
эрүүл мэндийн гэрээт даатгалаас төлөх эмнэлгийн үйлчилгээний зардал нь
нийтийн эрүүл мэндийн даатгуулагчид үзүүлэх зардлаас хэмжээгээрээ бага
байдаг. Эрүүл мэндийн гэрээт даатгалын ашиггүй тал нь төлбөр тодорхой
хугацаагаар (ихэнхдээ ядаж хагас жил) урьдчилан төлөгдсөн байх ёстой.
Асуулт ба хариулт – Оршин суух асуудлууд
эРҮҮЛ МэНДИЙН ДААТГАЛЫН АСУУДАЛ
23
Байнга оршин суух зөвшөөрөлтэй эсвэл ажил эрхэлж байгаа удаан
хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөлтэй хүнтэй гэр бүлээрээ хамт байх үндсэн
дээр тус улсад удаан хугацаагаар оршин сууж байгаа хүмүүс нь эрүүл мэндийн
гэрээт даатгал хийлгэсэн байх ёстой. Нөгөө хүн нь нийтийн эрүүл мэндийн
даатгалд даатгагдсан бодит байдал гэр бүлийнхнийх нь даатгалд нөлөөлөхгүй.
Жиш.: Хэрэв удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөлтэй эмэгтэй ажилтан
хүүхэд төрүүлвэл түүний хүүхэд шууд нийтийн эрүүл мэндийн даатгалд
даатгахдахгүй, түүнийг эрүүл мэндийн гэрээт даатгал даатгуулах ёстой.
2010. 1. 1-ээс эхэлж эрүүл мэндийн гэрээт даатгалын хувьд даатгалын
тухай хуулийн дагуу Чех улсын нутаг дэвсгэрт даатгалын үйл ажиллагаа
явуулах эрх бүхий даатгалын байгууллагатай байгуулсан байх ёстой. Чех улсын
нутаг дэвсгэрт үйл ажиллагаа явуулдаг бөгөөд гадаадын иргэдэд эрүүл мэндийн
даатгал санал болгож дараахь даатгалын газрууд бий:
- Maxima pojišťovna (Максима даатгал)
- Pojišťovna VZP (ВЗП даатгал)
- Slavia pojišťovna (Славиа даатгал)
- UNIQA pojišťovna (УНИКВА даатгал)
- VICTORIA VOLKSBANKEN pojišťovna
(ВИКТОРИА ВОЛКСБАНКЕН даатгал)
(БНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт даатгалын үйл ажиллагаа явуулах эрхтэй бүх
даатгалын жагсаалтыг Чехийн улсын банкны интернет хуудаснаас олж
болно – www.cnb.cz.)
Таны ажиллахаа больсноор Таны нийтийн эрүүл мэндийн даатгал
цуцлагддаг бөгөөд цуцлагдсанаас найман хоногийн дотор эрүүл мэндийн
даатгалын газарт даатгуулагчийн үнэмлэхээ буцааж өгөх үүрэгтэй. Дараахь
хугацаанд нь Та эрүүл мэндийн гэрээт даатгалд хамрагдсан байх үүрэгтэй.
Шийдэх арга:
Асуулт ба хариулт – Оршин суух асуудлууд
эРҮҮЛ МэНДИЙН ДААТГАЛЫН АСУУДАЛ
24
Хэрэв БНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт надад хүүхэд төрвөл
автоматаар ямар нэг оршин суух зөвшөөрөлтөй болох уу?
Хүүхэд таньтай адил оршин суух
зөвшөөрөлтөй болж болно, гэхдээ автоматаар
болохгүй, оршин суух зөвшөөрөл олгох тухай
хүүхэд төрснөөс 60 хоногийн дотор хүсэх ёстой.
Удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөлтэй эцэг эх хүүхдийн хууль ёсны
төлөөлөгчийн хувьд хүүхэд төрснөөс 60 хоногийн дотор удаан хугацаагаар оршин
суух зөвшөөрөл олгохыг хүсэх үүрэгтэй. Энэ хугацаанд хүүхдийн оршин суух нь түр
хугацааных гэж тооцогдоно. Эцэг эх нь оршин суух зөвшөөрөл олгохыг хүссэн өргөдөл
гаргахгүй бол тэр хүүхдийн оршин сууж байгаа нь жар хоногийн дараа хууль ёсоор
бус болно. Эцэг эх нь өөрсдөөс нь шалтгаалахгүй шалтгаанаас болж өргөдөл гаргаж
чадахгүйд хүрвэл (жиш.: удаан хугацаагаар эмнэлэгт хэвтэх) эдгээр шалтгаануудыг
цагдагийн газарт даруй мэдэгдэх үүрэгтэй. Ийм тохиолдолд 60 хоногийн хугацаа
хэтэрсэн ч тэр шалтгаан арилсны дараа (жиш.: эмнэлгээс гарсны дараа) өргөдөл гаргаж
болно.
Өргөдөл гаргах үүргээ биелүүлээгүй эцэг эхэд гадаадын харъяатын цагдаагийн газраас
удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрлийг нь цуцлаж болох аюултай.
Хэрэв эцэг эхийн аль нэг нь байнга оршин суух зөвшөөрөлтэй бол хүүхэддээ бас
байнга оршин суух зөвшөөрөл олгох тухай өргөдөл дотоод яаманд гаргаж болно.
Хүүхэд төрсөн газрын харъяа гэр бүлийн товчоо хүүхдэд төрсний гэрчилгээ олгоно,
дараа нь хүүхдэд гадаад паспорт олгох эсвэл эцэг эхийн паспортонд бичиж өгөх хүүхдийн
иргэншилтэй улсын элчин сайдын яаманд очих шаардлагатай. Хэрэв эцэг эх нь хүүхэддээ
байнга оршин суух зөвшөөрөл хүсэхгүй бол (өөрсдөө зөвхөн удаан хугацаагаар оршин
суух зөвшөөрөлтэй тул) хүүхдээ эрүүл мэндийн гэрээт даатгалд даатгуулах ёстой. Эх нь
эрүүл мэндийн даатгалтай байх нь хүүхэд бас эрүүл мэндийн даатгалтай гэсэн үг биш.
Хүүхдийг үргэлж тусад нь эрүүл мэндийн даатгалд даатгуулах хэрэгтэй. Дараа нь эцэг эх нь
оршин суугаа газрын харьяа гадаадын харъяатын цагдаагийн газарт (байнга оршин суух
зөвшөөрөл хүсэж байгаа бол дотоод яамны ажлын байранд) очиж хүүхдэд оршин суух
зөвшөөрөл олгохыг хүссэн өргөдлийн маягт бөглөнө.
Эцэг эх өргөдөлд хавсаргана:
- хүүхдийн төрсний гэрчилгээ,
- хүүхдийн гадаад паспорт (хэрэв хүүхэд бичигдсэн бол өөрийн гадаад паспорт),
- хүүхэд тус улсад оршин суух хугацаанд эрүүл мэндийн даатгалтай тухай
бичиг баримт эсвэл хүүхдэд эмнэлгийн тусламж үзүүлэхтэй холбоотой гарах
зардлуудыг төлнө гэсэн мэдэгдэл (байнга оршин суух зөвшөөрөл хүсэж байгаа бол
шаардлагагүй; хэрэв эцэг эх нь хүүхэддээ байнга орших суух зөвшөөрөл олгохыг
хүсэж байгаа бол хүүхдийг төрснөөс өргөдлийн тухай шийдвэр хуулийн хүчин
төгөлдөр болох хүртэл түүний оршин сууж байгааг байнгынх гэж үзэх ба хүүхэд энэ
хугацаанд нийтийн эрүүл мэндийн даатгалд даатгагдсан байна).
Шийдэх арга:
Асуулт ба хариулт – Оршин суух асуудлууд
БНЧУ-ЫН НУТАГ ДэВСГэРТ ТӨРСӨН ХҮҮХДИЙН ОРШИН СУУХ АСУУДАЛ
25
Боломжийн ажил олгогч Таньд богино ажлыг хугацааны
бригад хэлбэрээр санал болголоо, түүний хэлж байгаагаар
тийм ажил хийхэд Таньд хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл
хэрэггүй бөгөөд тэр ч байтугай хөдөлмөрийн гэрээ
ч байгуулах шаардлагагүй ажээ. Түүний хэлж байгаа нь
үнэн үү?
ҮГҮЙ, хэлж байгаа нь үнэн биш.
Хараат гэгч ажил нь (энэ утгыг 7-р хуудаснаас үзэх) зөвхөн хөдөлмөр эрх
зүйн харьцаанд л гүйцэтгэгдэж болно, хөдөлмөр эрх зүйн үндсэн харьцаанууд нь
хөдөлмөрийн харьцаа ба хөдөлмөрийн харьцааны гадуур хийгдэх ажлын
гэрээнүүдэд үндэслэгдсэн хөдөлмөрийн харьцаанууд байна гэж Хөдөлмөрийн
тухай хуулинд заасан. Хөдөлмөрийн харьцаа нь хөдөлмөрийн гэрээнд үндэслэгдэн
ажил олгогч ба ажилтны хоорондох гэрээт харьцаа юм. Хөдөлмөрийн тухай хууль
хөдөлмөрийн харьцаанаас гадуур ажил хийх тухай гэрээг хоёр ангилдаг, эдгээр нь
ажлын үйл ажиллагаа хийх тухай хэлцэл юмуу ажил хийж гүйцэтгэх тухай хэлцэл
болно. Хэрэв ажилтан ямар нэгэн хараат ажил хийж байвал хөдөлмөрийн гэрээ
эсвэл дурдсан хэлцлүүдийн аль нэгийг нь заавал хийсэн байх ёстой.
Чехийн хөдөлмөрийн эрх зүй нь „бригад“ гэсэн ойлголтыг мэддэггүй, энэ
ойлголтыг энгийн ярианд богино хугацаагаар ажил эрхлэх (жиш.: зуны амралтын
үеэр ажиллаж байгаа оюутнууд) юмуу үндсэн ажлын хажуугаар орлого олохыг
тэмдэглэхэд хэрэглэдэг. Эдгээр тохиолдлуудад ихэнхдээ тодорхой хугацаагаар
хийгдсэн хөдөлмөрийн харьцаа юмуу дээр хэлцлүүдийн аль нэг нь байдаг.
Ажил хийж гүйцэтгэх тухай хэлцэл амаар хийгдэж бас болох боловч амаар
хийгдсэн хэлцлийн үндсэн дээр ажил гүйцэтгэхэд ч хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл
шаардагддаг.
Та байнга оршин суух зөвшөөрөлгүй ба хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл
шаардагдахгүй байх онцлогуудын нэг Танд хамаарахгүй бол (28-р хуудсаас үзэх)
ямар ч ажлыг хийхийн тулд хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл шаардлагатай. Хэрэв Та
хууль бусаар ажил хийвэл Таньд нилээд хэмжээний шийтгэл оногдох аюултай (27-р
хуудсаас үзэх).
Заримдаа ажил олгогч Таныг ажилдаа орж болно, хөдөлмөрийн товчоонд
шаардлагатай бүх зүйлсийг өөрөө хөөцөлдөж бүтээнэ гэж хэлж болно. Гэвч энэ
үнэн биш байж болно. Хэрэв Та ажил олгогчийг Таны оронд хөдөлмөр эрхлэх
зөвшөөрлийг хөөцөлдөхөд итгэмжлэвэл ажилд орохоосоо өмнө Таньд тэр
зөвшөөрлийг үзүүлэхийг шаардаарай.
Шийдэх арга:
Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлууд
ХӨДӨЛМӨР эРХ ЗҮЙН ХАРЬЦААНУУДЫН ТӨРӨЛ
26
Ажил олгогч Таньтай 150 цагийн хэмжээтэй ажил хийх тухай
хэлцэл байгуулна, гэвч стандартын хөдөлмөрийн харьцаатай
байгаа шиг гурван сарын туршид ажилд ирнэ гэж Таньтай
амаар тохиролцоно (үнэн хэрэг дээрээ Та 150-аас илүү цаг
ажиллана). Ийм арга нь хуультай нийцэх үү?
ҮГҮЙ, ийм арга нь хэд хэдэн
хууль тогтоомжтой харшилна.
Ажил олгогч нь бага хэмжээний ажил хийлгэхийг хангахаар байгаа тохиолдолд
хөдөлмөрийн харьцааны гадуур ажил гүйцэтгэх тухай хэлцэл байгуулдаг. Ажлын
үйл ажиллагаа хийх тухай хэлцлийн үндсэн дээр долоо хоногийн тогтоосон
ажлын хугацааны хагасаас дунджаар хэтрэхгүй ажил хийж болох ба хэлцлийг
долоо хоногт дээд хэмжээ нь хорин цаг байхаар хийж болно. Энэхүү хэлцлийг
бичгээр үйлдэх хэрэгтэй, өөрөөр хүчин төгөлдөр биш байна, ажил олгогч хэлцлийн
нэг хувийг ажилтанд өгнө. Хэлцэлд ямар ажил байх, ажлын цагийн хэмжээ (жиш.:
долоо хоногт 20 цаг) бa хэлцэл ямар хугацаагаар хийгдэж байгаа нь тусгагдсан
байх ёстой. Хэлцэлд өөрөөр тохиролцоогүй бол шалтгаан дурдалгүйгээр ч,
тэгэхдээ арван таван өдрийн халагдах хугацаатайгаар цуцалж болно. Энэ хэлцлийн
хөлснөөс цалингийн адил эрүүл мэндийн ба нийгмийн даатгал, татвар бас
суутгагдана.
Ажил гүйцэтгэх тухай хэлцлийг нэг ажил олгогчтой хуанлийн жилд зөвхөн
150 цагаар байхаар байгуулж болно. Энэ мэдэгдэхүйц хэмжээний хязгаарлалт нь
тус хэлцэл байх тохиолдолд эрүүл мэндийн ба нийгмийн даатгал төлөхгүй зөвхөн
15%-ийн татвар төлдөгтөй холбоотой юм. Энэ хязгаарлалт зөвхөн нэг ажил олгогчид
хамаарна, гэвч ажилтан ажил олгогч болгонд бүтэн 150 цагийг „гүйцээж“ байсан ч
хэд хэдэн ажил олгогчтой ажил гүйцэтгэх тухай хэд хэдэн хэлцэл байгуулахад хориг
байхгүй.
Ийм хэлцлийн хувьд Хөдөлмөрийн тухай хууль бичгээр байхыг шаарддаггүй
боловч түүнийг бичгээр үйлдсэн байх нь илүү.
Ажил олгогчоос санал болгож байгаа аргыг бүү зөвшөөрөөрэй. Ажил олгогч
Та түүн дээр зөвшөөрөгдсөн 150 цагаас илүү ажиллаж байгаа гэдгийг илрүүлэхэд
түвэгтэй гэдэгт заримдаа найддаг. Хэлэлцсэн 150 цагийн ажлыг хийсний дараа энэ
ажил олгогчид цаашид хийж байгаа ажил тань хууль бус гэж үнэлэгдэж болно. Ажил
олгогч тус аргаараа таны өмнөөс даатгал төлөхгүйн тулд эрүүл мэндийн ба нийгмийн
даатгалыг зохицуулах харъяа хуулиудыг тойрч гарч байгаа болно. Түүнчлэн 150
цагаас илүү ажилласан ажлын хөлсийг төлөхгүй байж болох бөгөөд Таньд олгоогүй
ажлын хөлсийг нэхэмжлэхдээ үнэхээр ажил хийснийгээ нотлож чадахгүйд хүрч
болно.
Шийдэх арга:
Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлууд
ХӨДӨЛМӨРИЙН ХАРЬЦААНААС ГАДУУР АЖИЛ ГҮЙЦэТГэХ
ХэЛЦЛИЙН ҮНДСэН ДээР ГҮЙЦэТГэСэН АЖИЛ
27
Та ажил эрж байх ба компаний эзэн Таньд тэнд ажиллахыг санал
болгоно, гэхдээ энэ нь хөдөлмөрийн гэрээгүй ажил байна. энэ нь
ажил олгогчийн бодож байгаагаар Таньд маш ашигтай байна
– мөн ажил олгогч Таны өмнөөс даатгал болон татварт төлөх
ёстой мөнгийг гар тань өгнө. энэ арга ямар эрсдэл агуулах вэ?
Дурдсан арга нь хэд хэдэн хууль
тогтоомжтой харшлах ба илэрсэн үед
Таньд нилээд мэдэгдэхүйц хэмжээний
шийтгэл оногдох аюултай.
Хөдөлмөр эрхлэлтийн тухай хууль хууль бусаар ажиллахыг хоёр аргаар ангилдаг
(„хараар“ ажиллах). Ажилтан нэг бол хөдөлмөр эрх зүйн харьцаагүйгээр эсвэл өөр
гэрээгүйгээр (жиш.: бүтээлийн гэрээ, мандатын гэрээ г. м.) ажиллана – энэ чех иргэдэд ч
хамаарч болно – эсвэл хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөлгүйгээр эсвэл түүнтэй харшлахаар, энэ нь
зөвхөн гадаадын иргэдэд хамаарна. Хөдөлмөр эрх зүйн харьцаагүйгээр ажиллаж байгаа
гадаадын иргэн нь ихэвчлэн хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл ч үгүй байдаг, ингэснээрээ хууль
бусаар ажиллах дурдсан хоёр аргыг хоёуланг нь үйлддэг.
Хөдөлмөрийн товчоо юмуу гаалийн газраас явуулж байгаа хяналтаар гадаадын иргэн
хууль бусаар ажиллаж байгаа нь илэрвэл хөдөлмөрийн товчоо 10 000 крон хүртэл торгууль
тавьж болно. Хууль бусаар ажиллах боломж олгосны төлөө ажил олгогчид харьцангүй их
хэмжээтэй шийтгэл (5 сая крон хүртэл) оногдуулах аюултай. Торгуулийн хэмжээг тодорхой
тохиолдолд хөдөлмөрийн товчоо шийддэг, жишээ нь хууль бусаар ажиллуулсны цар
хүрээнээс шалтгаалдаг.
Гадаадын иргэнд дараа нь гадаадын харъяатын цагдаагийн газраас мэдэгдэхүйц
шийтгэл оноож болох ба гадаадын иргэд оршин суух тухай хуулийн дагуу хөдөлмөр эрхлэх
зөвшөөрөлгүйгээр ажил хийсний төлөө гадаадын иргэнийг нутаг дэвсгэрээс таван жил
хүртэл албадан гаргаж болно.
Хөдөлмөрийн гэрээгүй ба хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөлгүй ажлыг ердөө бүү зөвшөөрөөрэй.
Та одоо хууль бусаар ажиллаж байгаа бол хамгийн ойр хугацаанд хуулийн дагуу ажил олохыг
хичээгэрэй.
Хөдөлмөрийн товчооны хяналтын ажлын тухай дэлгэрэнгүй 46-р хуудаснаас үзэх.
Хууль бусаар ажиллуулж байгаагийн төлөө ажил олгогчийг шийтгэхтэй холбогдуулж
мөн эрүүгийн шинэ хуулийн 342-р зүйлийн заалтын дагуу БНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт байх
эрхгүйгээр байгаа гадаадын иргэдийг их хэмжээгээр ажиллуулж байгаа юмуу ажил зуучилж
байгаа хүн эсвэл хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөлгүй гадаадын иргэдийг их хэмжээгээр
ажиллуулж байгаа юмуу ажил зуучилж байгаа хүнд зургаан сар хүртэл хорих ял шийтгүүлж,
эд бараа юмуу өөр өмч хөрөнгийн үнэт зүйлийг нь хураах эсвэл үйл ажиллагаанд нь хориг
тавигдахыг анхааруулах хэрэгтэй. Ийм үйл ажиллагаа явуулснаар их хэмжээний ашиг олвол
зургаан сараас гурван жил хүртэл хорих ял шийтгүүлж болно.
Шийдэх арга:
Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлууд
ХУУЛЬ БУСААР АЖИЛ ХИЙСНИЙ эРСДэЛ
28
Та тус улсын нутаг дэвсгэрт байнга оршин суух зөвшөөрөлтэй
хүнтэй гэр бүлээрээ хамт амьдрах зорилгоор оршин сууж байна.
Та боломжийн ажил олгогчийг олсон, гэвч тэр Таныг байнга
оршин суух зөвшөөрөлгүй хүний хувьд хөдөлмөрийн товчооноос
хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл авсан байх ёстой гэж хэлсээр байна.
ҮГҮЙ, энэ болон зарим өөр
тохиолдлуудад хөдөлмөр эрхлэх
зөвшөөрөл олгохыг хүсэх хэрэггүй.
Хөдөлмөр эрхлэлтийн тухай хууль ажил хийхдээ хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл
шаардагдахгүй бүлэг хүмүүсийг тогтоосон байна (98-р зүйл). Хөдөлмөр эрхлэх
зөвшөөрөлгүйгээр ялангуяа байнга оршин суух зөвшөөрөлтэй хүмүүс, орогнох эрх буюу
нэмэлт хамгаалалт авсан хүмүүс, мөн өөр зарим гадаадын иргэд ажиллаж болно. Үүнд
дараахь хүмүүс орно, жиш.:
1. дунд сургууль, консерватори, мэргэжлийн дээд сургууль ба хэлний улсын шалгалт авах
эрх бүхий хэлний сургуулийн оюутнууд ба дээд сургуулийн өдрийн ангийн оюутнууд,
2. Чех улсад дунд эсвэл дээд боловсрол эзэмшсэн гадаадын иргэд,
3. байнга оршин суух зөвшөөрөлтэй гадаадын иргэн эсвэл орогнох эрх авсан хүнтэй
гэр бүлээрээ хамт амьдрах зорилгоор удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрлийн
үндсэн дээр Чех улсын нутаг дэвсгэрт байгаа гадаадын иргэн,
4. БНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт ажил хийж гүйцэтгэх нь хуанлийн дараалсан 7 хоногоос
хэтрэхгүй буюу хуанлийн жилд нийтдээ 30 хоногоос хэтрэхгүй ба үүний зэрэгцээ
тоглолт хийж буй урлагийн ажилтан, сурган хүмүүжүүлэх ажилтан, дээд сургуулийн
академийн ажилтан, шинжлэх ухааны уулзалтанд оролцогч шинжлэх ухаан, эрдэм
шинжилгээ юмуу шинэ бүтээл туршилтын ажилтан, 26 хүртлэх насны сурагч юмуу
оюутан, тамирчин эсвэл БНЧУ-д бараа ханган нийлүүлж юмуу үйлчилгээ үзүүлж
эсвэл худалдааны гэрээний үндсэн дээр тэр барааг хүргэх юмуу угсарч, магадгүй
баталгаат засвар ба засварын ажил гүйцэтгэж яваа гадаадын иргэн бол,
5. Европын Холбооны гишүүн өөр орны резидент оршин суугчийн удаан
хугацааны оршин суух зөвшөөрлийн үндсэн дээр хөдөлмөр эрхлэх зорилгоор
БНЧУ-д оршин суугаа гадаадын иргэн, хэрэв энэ зөвшөөрлийг олгосноос хойш
12 сараас илүү хугацаа өнгөрсөн бол.
Хэрвээ Та тус улсын нутаг дэвсгэрт дунд юмуу дээд сургуульд өдрийн ангид сурдаг
байгаад сургуулийн хажуугаар ажил хийхийг хүсвэл зөвшөөрөл авалгүйгээр ажиллаж болно.
БНЧУ-д суралцаж байгаад сургууль төгссөний дараа ажил хийхийг хүсвэл мөн адил (харин
суралцах зорилгоо ажил эрхлэх зорилго болгож өөрчлөх ёстой нь мэдээж).
Ажил олгогч Таныг зөвхөн хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөлтэйгээр л ажилд авна гэж
шаардаадж байвал Хөдөлмөр эрхлэлтийн тухай хуулийн дурдсан заалтуудыг сануулах
хэрэгтэй. Энэ мэдээллийг Та өөрийн биеэр хөдөлмөрийн товчоон дээрээс эсвэл Хөдөлмөр,
нийгмийн хангамжийн яамны интернет хуудсаас магадлаж болно:
http://portal.mpsv.cz/sz/zahr_zam/zz_zamest_cizincu/zz_zvlastni.
Ажил олгогч дурдсан тохиолдлуудад хөдөлмөрийнд товчоонд гадаадын иргэнийг ажилд
авснаа зөвхөн мэдээлэх үүрэгтэй, өөр зүйлс шаардагдахгүй.
Шийдэх арга:
Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлууд
ХэЗээ ХӨДӨЛМӨР эРХЛэХ ЗӨВШӨӨРӨЛ ШААРДЛАГАГҮЙ Вэ
29
Ажил олгогч Таньтай хөдөлмөрийн гэрээ байгуулсан боловч
гарын үсэг зурахаас өмнө түүнийг уншиж гүйцэд танилцах
боломж гаргаагүй ба гарын үсэг зурсны дараа Та гэрээг алга
болгочихож магад, тэр сайн хадгална гэж ойлгуулж өөртөө
гэрээг авч үлдсэн. Ажил олгогчийн ийм арга нь хөдөлмөрийн тухай
хуультай нийцэх үү?
ҮГҮЙ, ийм арга зөв биш байна.
Хөдөлмөрийн гэрээ бол ажилтан ба ажил олгогчийн хооронд хөдөлмөрийн
харьцаа үүсдэг хамгийн элбэг тохиолддог арга юм (түүнчлэн хөдөлмөрийн харьцаа
томилсноор, энэ нь зөвхөн зарим удирдах ажилтнуудын хувьд үүсдэг). Хөдөлмөрийн
гэрээ бичгээр хийгдсэн байх ёстой ба дор хаяж дараахь зүйлсийг агуулах
ёстой:
- ажилтны хийж гүйцэтгэх ажлын төрөл (жиш.: „худалдагч“, „жолооч“,),
- ажил хийж гүйцэтгэх газар (жиш.: „Прага, Летенске наамнести 5“),
- ажилд орох өдөр буюу ажилтны ажиллах анхны өдөр.
Гэрээ ихэвчлэн илүү их зүйлс агуулсан байдаг, хөдөлмөрийн гэрээ хүчин
төгөлдөр байхын тулд дор хаяж дээр дурдсанууд нь байдаг. Хөдөлмөрийн гэрээнд
гол төлөв дараахь зүйлс орсон байдаг:
- хөдөлмөрийн гэрээ тодорхой юмуу тодорхой бус хугацаагаар хийгдэж
байгаа нь
Хэрэв гэрээнд хөдөлмөрийн харьцаа үргэлжлэх хугацаа заагаагүй байвал
тодорхой бус хугацаагаар байгуулсан хөдөлмөрийн гэрээ гэж ойлгоно. Тодорхой
хугацаагаар хийгдсэн хөдөлмөрийн харьцаанд тодорхой хязгаарлалт байдаг
– цааш нь үзэх.
- туршилтын хугацаа тохиролцсон эсэх
Ажил олгогч ажилтантай хөдөлмөрийн харьцааны эхний үед тодорхой хугацаа
туршилтын хугацаа байна гэж бичгээр хэлэлцэж болно, энэхүү тохиролцоо нь
ихэвчлэн хөдөлмөрийн гэрээнд орсон байдаг. Туршилтын хугацааг
хөдөлмөрийн харьцаа эхлэхээс өмнө хэлэлцсэн байх ёстой (ажилд орсны
дараа гүйцээж хэлэлцэж болохгүй). Туршилтын хугацаа 3 сараас илүү байж
болохгүй. Туршилтын хугацааны гол ач холбогдол нь энэ хугацаанд ажил олгогч
ба ажилтан ямар ч шалтгаангүйгээр юмуу шалтгаан заахгүйгээр хөдөлмөрийн
харьцаа цуцалж болдогт оршино. Хөдөлмөрийн харьцаа цуцлахыг нөгөө
талдаа бичгээр, тэгэхдээ хөдөлмөрийн харьцаа дуусахаас хамгийн багаар
3 хоногийн өмнө мэдэгдэх ёстой.
- ажилтныг томилолтоор явуулах эсэх
Ажилтантай хэлэлцэж тохиролцолгүйгээр ажил хийж гүйцэтгэхээр тохиролцсоноос
өөр газар түүнийг томилолтоор явуулж болохгүй.
- ажилтны хэр хугацаагаар ээлжийн амралт авах эрхтэй вэ
Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлууд
ХӨДӨЛМӨРИЙН ГэРээНИЙ ШААРДЛАГУУД
30
- өрсөлдөөний хавсралт гэгчийг тохиролцсон эсэх
Ажилтан хөдөлмөрийн харьцаа дууссаны дараа тодорхой хугацаагаар (хамгийн
удаанаар нэг жил) өөр ажил олгогчид ижил ажил эрхлэхгүгээ амлаж болно.
Нөгөө талаас ажил олгогч энэ хугацаанд хуучин ажилтандаа хамгийн багаар
сарын цалингийн дундажид хүрэхээр хэмжээний цалингийн зөрүү төлөхөө
амлана.
- хөдөлмөрийн гэрээнд ихэвчлэн цалингийн хэмжээг бас хэлэлцсэн байдаг.
Тодорхой хугацаатай хөдөлмөрийн харьцаа
Хөдөлмөрийн харьцаа үргэлжлэх хугацааг хөдөлмөрийн харьцаа үүссэн өдрөөс
хамгийн ихээр 2 жил хүртэл байна гэж хэлэлцэж болно. Тэгэхлээр хөдөлмөрийн
харьцааг жишээ нь 3 жилийн тодорхой хугацаатайгаар хэлэлцэж болохгүй. Түүнчлэн
тодорхой хугацаатай хөдөлмөрийн харьцааг 2 жилээс дээш хугацаагаар сунгаж
болохгүй, тодорхой хугаацаатай хөдөлмөрийн харьцааг хоёр жил үргэлжилснийх нь
дараа тодорхой бус хугацаагаар сунгавал зохино. Тэгсэн хэдий ч дээр дурдсан
дүрмүүд биелүүлэгдээгүй тохиолдол гарвал ажилтан хэлэлцсэн хугацаа дуусахаас
өмнө ажил олгогчид өөрийг нь цаашид ч ажиллуулахыг нь хүсэж байгаагаа
бичгээр мэдэгдэх боломжтой.
Жишээ: Ажил олгогч ажилтантай тодорхой хугаацаагаар нэг жилээр хөдөлмөрийн
харьцааг хэлэлцжээ, дараа нь хөдөлмөрийн гэрээний нэмэлтээр энэхүү хөдөлмөрийн
харьцааг дараагийн нэг жилээр сунгажээ. Энэ хугацаа дуусахаас өмнө ажилтан ажил
олгогчтой хөдөлмөрийн харьцааг дахин нэг жил буюу гуравдахь жилээ сунгуулахаар
тохиролцоно. Хэрэв гурван жил өнгөрөхөөс өмнө ажилтан ажил олгогчид цаашид
ажиллахыг хүсэж байгаагаа бичгээр мэдэгдвэл тус хөдөлмөрийн харьцаа нь тодорхой
бус хугацаагаар болж өөрчлөгдөх бөгөөд ажил олгогч ажилтныг урьд нь хэлэлцсэн
гурван жил өнгөрсний дараа ч ажиллуулах үүрэгтэй.
Хөдөлмөрийн гэрээ нь хоёр хувь үйлдэгдэж гарын үсэг зурагддаг, нэг хувийг нь
ажил олгогч авч үлдэж нөгөө хувийг нь ажилтанд өгнө.
Ажил олгогч Таньд хөдөлмөрийн гэрээний саналыг үзүүлвэл Та гарын үсгээ
зурахаас өмнө тэрхүү саналыг тайван унших эрхтэй бөгөөд саналд нэмэлт юмуу
өөрчлөлт оруулах эрхтэй.
Хөдөлмөрийн гэрээнд гарын үсэг зурахдаа дээрх аргыг заавал баримтлаарай.
Хэрэв Та одоо ажилладаг байгаад хөдөлмөрийн гэрээнд гарын үсэг зурсны дараа
гэрээний нэг хувийг Таньд олгоогүй бол ажил олгогч хөдөлмөрийн хяналтын албанаас
торгож болох зөрчил үйлджээ. Та окресийн хөдөлмөрийн хяналтын албанд гомдол
гаргаж болно (45-р хуудсыг үзэх).
Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлууд
ХӨДӨЛМӨРИЙН ГэРээНИЙ ШААРДЛАГУУД
Шийдэх арга:
31
Ажил олгогч Таньд хоёр сарын хөдөлмөрийн хөлс төлөөгүй,
ингэснээрээ өөр ажил олгогч олохыг тань хязгаарлаж буюу
хөдөлмөрийн хөлсийг тань огт төлөөгүй тохиолдолд Та хоёр
сарын цалингаар хохирно.
Ийм аргын эсрэг юу хийж болох вэ?
Таньд хэд хэдэн боломж бий, хөдөлмөрийн
хяналтын албанд гомдол, шүүхэд нэхэмжлэл
гаргаж болно эсвэл бүр ядахад даруй
хөдөлмөрийн харьцаа цуцалж болно.
Хийж гүйцэтгэсэн ажлын төлөө хөдөлмөрийн хөлс төлөх нь ажил олгогчийн
(хэрэв ажил олгогч жиш.: нь улс, муж эсвэл хот суурин бол хөдөлмөрийн хөлсний
оронд цалин гэж хэлнэ) үндсэн үүргийн нэг болно. Хөдөлмөрийн хөлсийг ажил
хийсний дараа төлнө, их оройтлоо гэхэд ажил хийсний дараачийн хуанлийн
сард төлөгдөх ёстой (жиш.: есдүгээр сарын хөдөлмөрийн хөлс их оройтлоо гэхэд
аравдугаар сарын эцэс хүртэл төлөгдөх ёстой).
Хэрэв ажил олгоч нь хөдөлмөрийн хөлсийг төлөх хугацаа нь өнгөрснөөс хойш
15 хоног дотор төлөхгүй байх нь (жиш.: есдүгээр сарын хөдөлмөрийн хөлс
арваннэгдүгээр сарын 15–ныг хүртэл төлөөгдөөгүй) ажилтанд хөдөлмөрийн
харьцаагаа даруй цуцлах шалтгаан болж болно. Даруй цуцлах нь эрх зүйн нэг талын
үйлдэл (нөгөө тал, энэ тохиолдолд ажил олгогч зөвшөөрөх эсэхээс хамааралгүй)
юм, тиймээс түүнийг бичгээр үйлдэж ажил олгогчид гардуулах хэрэгтэй, гардуулсан
мөчөөс хөдөлмөрийн харьцаа дуусна. Ийм тохиолдолд ажилтанд хамгийн багаар
дундаж орлогыг гурав дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний халагдсаны мөнгө
авах эрх үүснэ.
Хөдөлмөрийн хөлс төлөөгүй шалтгаанаар даруй хөдөлмөрийн харьцаа
цуцлахаар шийдвэл хөдөлмөр эрхлэх шинэ зөвшөөрөл олж авахад тань зөвхөн
60 хоног бий гэдгийг анхаарах хэрэгтэй. Хэрэв тогтоосон хугацаанд хөдөлмөр
эрхлэх шинэ зөвшөөрөл олохгүй бол цагдаагийн газраас Таны удаан хугацаагаар
оршин суухыг цуцлах болно. Хэрэв Та даруй хөдөлмөрийн харьцаа цуцлах эсвэл
эс цуцлахаар шийдвэрлэсэн ч хуулиар тогтоосон хугацаанд ажил олгогчийн зүгээс
хөдөлмөрийн хөлс төлөхгүй явдал нь зөрчил (буюу захиргааны деликт) тул бүсийн
хөдөлмөрийн хяналтын албаны хөлс урамшууллын хэлтэст хөдөлмөрийн
хяналтын тухай хуулийн дагуу санал гаргаж болно. Зөрчил үйлдсэнийх нь төлөө
ажил олгогчид 2 сая крон хүртэл торгууль оногдох аюултай.
Хэрэв хөдөлмөрийн хөлсний тань өр Таньд ерөөсөө төлөгдөхгүй гэж үзвэл (жиш.:
ажил олгоч Таньд шууд хэлвэл) хөлсний өрийг шүүхээр дамжуулж нэхэмжлэх ёстой
болно (47-р хуудсыг үзэх).
Шийдэх арга:
Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлууд
ХӨДӨЛМӨРИЙН ХӨЛС БА ТҮҮНИЙГ ТӨЛӨХ
32
Та хөдөлмөр эрхэлдэг бөгөөд зөвхөн 8 000 кроны хэмжээтэй
хамгийн бага хөлсийг сар бүр авч байна. Хамгийн бага
хөлсийг ямар ч ажил хийсэн авах уу эсвэл тогтоосон тодорхой
хязгаарлалт бий юу?
ТИЙМ, хөдөлмөрийн тухай хууль хамгийн
доод хөлсний хажуугаар баталгаатай хөлс гэгчийг
тогтоосон. Хамгийн доод хөлсийг зөвхөн хамгийн
бага мэргэжлийн ажил хийхэд төлж болно, бусад
ажил хийхэд хамгийн доод хөлснөөс илүү байх
баталгаатай хөлс авах эрхтэй.
Хөдөлмөр эрх зүйн хууль тогтоомжууд нь хөдөлмөр эрх зүйг харьцаан дахь хамгийн
бага байж болох урамшуулал болох хамгийн доод хөлсний хэмжээг тогтоосон байдаг.
Хөдөлмөрийн хөлс, цалин эсвэл гэрээний урамшуулал нь хамгийн доод хөлснөөс
бага байж болохгүй. Хамгийн доод хөлсний үндсэн тарифыг Хуулийн эмхтгэлийн
567/2006 тоот засгийн газрын тогтоолоор тогтоосон бөгөөд долоо хоногийн ажлын
40 цагийн ажилд цагийн 48,10 крон буюу сард 8 000 крон юм.
Дурдсан хамгийн доод хөлсний хажуугаар Хөдөлмөрийн тухай хууль бас баталгаатай
хөлсийг мэддэг, үүний хэмжээг мөн дээр дурдсан засгийн газрын тогтоолоор тогтоосон.
Энэ тогтоолын дагуу нэгж ажлуудыг хэцүү, хариуцлагатай ба хүнд хийгдэхээс нь шалтгаалж
найман бүлэгт хуваадаг. энэ үүднээс ажил хичнээн хүнд бэрхшээлтэй байх дутам
дээд шатны бүлэгт орох ба тогтоосон баталгаатай хөлсний хэмжээ өснө.
Нэгдүгээр бүлэгт баталгаатай хөлс хамгийн доод хөлсний хэмжээтэй байна (цагт 48,10
крон буюу сард 8 000 крон), дараачийн бүлгүүдэд баталгаатай хөлсний хамгийн бага түвшин
нь дараахь хэмжээнүүдтэй байна: 2-р зэрэг 53,10 буюу 8 900 крон; 3-р зэрэг 58,60 буюу 9 800
крон; 4-р зэрэг 64,70 буюу 10 800 крон; 5-р зэрэг 71,50 буюу 12 000 крон; 6-р зэрэг 78,90 буюу
13 200 крон; 7-р зэрэг 87,10 буюу 14 600 крон; 8-р зэрэг 96,20 буюу 16 100 крон.
Засгийн газрын тогтоолд бүлэг тус бүрийн ажилд тодорхой жишээ өгсөн байдаг.
Хэрэв ажилтан жиш.: оёдлын үйлдвэрт ажилладаг бол нэгдүгээр бүлгийн ажилд оёдлын
жижиг, халаас оёх, эмжээр оёх г. м., хоёрдугаар бүлэгт өмд оёх нь, гуравдугаар бүлэгт
дангаар нь захиалсан бүтээгдэхүүнийг бүхэлд нь бэлэн болгох орно. Зоог бэлтгэлийн салбарт
нэгдүгээр бүлэгт хоол бэлтгэхэд туслах ажлууд (жиш.: аяга сав угаах), харин халуун ба хүйтэн
энгийн хоол бэлтгэх нь хоёрдахь бүлэгт, гуравдугаар бүлэгт ердийн халуун хоол хийх ба тавьж
олгох орно. Цэвэрлэгээний салбарт нэгдүгээр бүлэгт ердийн цэвэрлэгээ ордог, хэрэв будгийн
ажлын дараахь хүнд цэвэрлэгээ хийх эсвэл цэвэрлэгээний машин хэрэглэж том хэмжээний
талбай цэвэрлэх хэрэгтэй бол хоёрдугаар бүлэгт ордог ажил байна. Ингэхлээр хэрэв Та
жишээ нь хоолны газар ажиллаад энгийн халуун хоол хийдэг бол энэ ажил гуравдугаар
бүлэгт хамрагдах ба Таны баталгаатай хөлс бохироороо 9 800 крон байна.
Шийдэх арга:
Хэрэв Таны хөлс хамгийн доод эсвэл баталгаатай хөлсний хэмжээнд хүрэхгүй
бол хөдөлмөрийн хөлсний зөрүү шаардах эрхтэй. Хэрэв түүнийг ажил олгогч олгохгүй
байвал хөдөлмөрийн хяналтын албанд хянуулах тухай санал гаргаж болно, магадгүй
зөрүүг шүүхээр гаргуулж авч болно.
Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлууд
ХАМГИЙН ДООД БА БАТАЛГААТАЙ ХӨДӨЛМӨРИЙН ХӨЛС
33
Таны ажил олгогч Таны нэрийн өмнөөс эрүүл мэндийн ба
нийгмийн даатгалын төлөх ёстой төлбөрийг бүрэн гүйцэд
төлөхгүй байна гэж сэжиглэж байна. Та энэ бодит байдлыг
шалгаж болох уу?
ТИЙМ, ажилтан түүний өмнөөс
төлбөрүүд төлөгдөж байгаа эсэхийг
илрүүлэх боломжтой.
Ажил олгогч хөдөлмөр эрх зүйн харьцаанд бусад үүргүүдийн хажуугаар нийтийн
эрүүл мэндийн даатгал, нийгмийн хангамжийн газар ба татварын албатай эрүүл
мэндийн/ нийгмийн даатгал ба татвар төлөгчийн хувьд тэдгээрийг шилжүүлэх
хариуцлага хүлээдэг. Таныг ажилд орсны дараа ажил олгогч дурдсан байгууллагуудад
энэхүү бодит байдлыг мэдэгдэж Таны өмнөөс даатгалын мөнгө ба татварыг шилжүүлж
байх ёстой. Хэрэв Та хөдөлмөр эрхэлдэг бол Таны өмнөөс эрүүл мэндийн даатгалыг
гагцхүү ажил олгогч ч л төлнө. Энэ төлбөрийн нэг хэсгийг цалингаас тань суутгаж
үлдсэн хэсгийг нь ажил олгогч өөрөө төлнө. Ингэхлээр жишээ нь ажил олгогч Таньд
эрүүл мэндийн даатгалын мөнгийг өөрөө мөнгөөр төлөх ёстой гэж хэлж болохгүй.
Эрүүл мэндийн ба нийгмийн даатгалын төлбөрүүд ажилтны төлөх хэсэг ба ажил
олгогчийн төлөх хэсэг гэж хэлбэр төдий хуваагддаг. Ажилтны төлдөг хэсэг нь бохир
цалингаас суутгагддаг. Бохир цалин гэдэг ойлголтоос гадна бас супер бохир цалин
гэдэг ойлголт байдаг, үүнд ажил олгогчийн төлсөн төлбөр бас ордог бөгөөд энэ нь
ажил олгогчийн нийт цалингийн зардлуудыг илэрхийлдэг.
Хэрэв ажил олгогч даатгалын төлбөр төлөхгүй эсвэл тогтоосон хэмжээнээс
бага хэмжээтэй төлсөн ба дараа нь эрүүл мэндийн даатгалын газар юмуу нийгмийн
даатгалын газар үүнийг илрүүлвэл ажил олгогч дутуу төлбөрөө төлөх үүрэгтэй болон
мөн торгууль төлнө. Төлбөрийг бүрэн гүйцэд төлж байх нь ажилтны энрх ашигт
нийцнэ. Хэрэв ажилтан эргэлзэж байгаа бол ажил олгогч даатгалын төлбөрийг төлж
байгаа эсэх тухай холбогдох байгууллагад хандаж асууж болно. Ажил олгогч ажилд
орсныг нь нийтийн эрүүл мэндийн даатгалын газарт мэдэгдээгүйг мэдвэл энэ тухай
нийтийн эрүүл мэндийн даатгалын газарт даруй мэдэгдэх үүрэгтэй.
Хэрвээ ажил олгогч өөрийн мэдэгдэх үүргээ биелүүлээгүй ба Таны өмнөөс даатгал
буюу татварыг төлөхгүй байвал энэ байдлыг залруулахыг шаардаж засуулаарай.
Хэрэв их хэмжээний даатгал юмуу татвар төлөхгүй байвал ажил олгогчийн энэхүү үйл
ажиллагаа нь эрүүгийн хэрэг гэж үнэлэгдэж болно. Эрүүгийн хуулийн 240–р зүйлийн
дагуу ийм тохиолдолд гурван жил хүртэл хорих ял шийтгэж бусад бизнесийн үйл
ажиллагаанд нь хориг тавьж болно.
Шийдэх арга:
Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлууд
АЖИЛ ОЛГОГЧ АЖИЛТНЫ НэРИЙН ӨМНӨӨС
ДААТГАЛ БА ОРЛОГЫН ТАТВАР ТӨЛӨХ
34
Нутагтаа орхисон гэр бүлийнхнийдээ зочлох санаатай Та долоо
хоногийн амралт авахыг хүсэж байна. Гэтэл Таны ажил олгогч
Та түүн дээр дөнгөж хагас жил ажиллаж байна, хөдөлмөрийн
харьцаа нэг жил үргэлжилсний дараа л амралт авах эрхтэй
болно гэж танд хэлнэ. энэ мэдээлэл үнэн үү?
ҮГҮЙ, хагас жилийн дараа ч гэсэн Таньд
амралт авах эрх үүснэ, гэхдээ амралтын
хугацааг ажил олгогч тань тогтооно.
Хөдөлмөрийн тухай хууль амралтыг хэд хэдэн төрөлд ангилдаг. Хэрэв Та ажил
олгогч дээр хуанлийн жилд дор хаяж 60 хоног ажиллавал хуанлийн жилийн амралт гэгч
юмуу түүний харьцангуй хэсэг (ажил олгогч дээр хуанлийн бүтэн жил ажиллаагүй бол)
Таньд олдоно. Амралтын хэмжээ нь хуанлийн жилд хамгийн багаар 4 долоо хоног,
тогтоосон ажил олгогчдод (улс, муж, хот суурин, зарим сургуулиуд ба тэтгэлэгтэй
байгууллагууд) амралтын хэмжээ 5 долоо хоног байдаг. Долоо хоног гэдгийг амралтын
өдрүүд орсон хуанлийн долоо хоног гэж ойлгоно, иймээс долоо хоногийн амралт гэдэг нь
ажлын долоон өдөр амрах биш харин зөвхөн ажлын 5 өдөр амрах болно (4 долоо
хоногийн амралт = ажлын 20 өдрийн амралт). Хэрвээ Та ажил олгогч дээр жишээ нь
7 сар ажиллаж байвал Таньд хуанлийн жилд 7/12-ийн хэмжээтэй амралт олдоно.
Таны амралтаа авах хугацаа ажил олгогчоос шалтгаална. Урьдчилан амралтын
хуваарь гаргавал зохино, тэгэхдээ үйлдвэрлэлийн шалтгаанууд мөн ажилтнуудын эрх
бүхий сонирхлуудыг харгалзаж үзэх нь зүйтэй. Хэрэв ажилтанд амралтыг нь хэд хэдэн
хэсгээр өгөхөөр байвал дор хаяж нэг хэсэг нь хамгийн бага нь хоёр долоо хоног
бүтнээр байх ёстой. Амралтаа эдлэхэд нь тогтоосон хугацааг ажил олгогч ажилтанд
хамгийн багаар 14 хоногийн өмнө бичгээр мэдэгдэх үүрэгтэй.
Тухайн хуанлийн жилд амралтын хугацаа тогтооход нь үйлдвэрлэлийн
хойшлуулшгүй шалтгаанаас болж саад учирч байвал дараагийн хуанлийн жилийн
эцэс хүртэл амралт эдлэх хугацааг тогтоох үүрэгтэй.
Шийдэх арга:
Ажил олгогч тухайн хуанлийн жилд тогтоосон хэмжээгээр Таны амралт авах хугацааг
тогтоох үүрэгтэй, зөвхөн хойшлуулшгүй шалтгаанаас болж амралтыг дараачийн жилд
шилжүүлж болно. Хэрэв ажил олгогч удаан хугацаагаар Таньд амралт авах боломж
гаргахгүй байвал хөдөлмөрийн хяналтын тухай хуулийн дагуу зөрчил үйлдэж болно.
Хөдөлмөрийн хяналтын албанд хянуулах тухай санал гаргаж болно (Хөдөлмөрийн
хяналтын тухай хуулийн 16-р зүйл буюу 29-р зүйл).
Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлууд
АМРАЛТ АВАХ
35
Ажил олгогч Таньд их хэмжээгээр илүү цагаар ажиллахыг
захирамжилж байна, жиш.: долоо хоногт 60 ба түүнээс илүү
цаг ажиллах ёстой болж байна. Ажил олгогч ийм арга хэрэглэх
эрхтэй юу?
ҮГҮЙ, ийм арга нь хөдөлмөрийн тухай
хуультай харшилж байна.
Хөдөлмөрийн тухай хуульд тогтоосон долоо хоногийн ажлын цаг нь долоо хоногт
40 цагаас хэтрэх ёсгүй. Хоёр ээлжийн горимоор ажилладаг ажилтны хувьд долоо
хоногт 38,75 цаг, гурван ээлжээр ба тасралтгүй горимоох ажилладаг бол долоо хоногт
37,5 цаг байна. Ажлын цагийг ажил олгогч тогтоодог бөгөөд ихэвчлэн таван ажлын
өдөртэй долоо хоног болгож хуваарилдаг. Ажлын цагийг жигд хуваарилахын (ажилтан
долоо хоног болгонд 40 цаг ажиллана) зэрэгцээ жигд бус хуваарилах боломж бий, энд
ажилтан зарим долоо хоногт 40 цагаас илүү ажиллана, бусад долоо хоногт 40 цагаас
бага ажиллана, удаан хугацааны дундаж долоо хоногт тогтоосон 40 цагаас хэтэрч
болохгүй; энэ тогтмол биш цагийн хуваарьтай ажилтан ихэвчлэн дор хаяж хоёр долоо
хоногийн өмнө танилцсан байх ёстой.
Ингэж тогтоосон хугацаанд ажил олгогч үйлдвэрийн ноцтой шалтгаанаас болж
илүү цагаар ажиллахыг тушааж болно. Илүү цагаар ажиллах нь нэгж долоо хоногт
8 цаг, хуанлийн жилд нийтдээ хамгийн ихээр 150 цаг байж болно. Хэрэв ажилтан нь
ажил олгогчтойгоо тохирвол илүү цагаар ажиллах хэмжээ нь долоо хоногт дунджаар
8 цаг буюу энэ нь хуанлийн жилд ажиллах илүү цагийн хамгийн их хэмжээ 416 цаг
байж болно.
Илүү цагаар ажилласны төлөө ажилтанд мэдээж хөдөлмөрийн хөлс төлөх
бөгөөд энэ хөлсөн дээр нь мөн хамгийн багаар дундаж цалингийн 25% -тай тэнцэх
хэмжээтэй нэмэлт цалин олгох юмуу магадгүй ажил олгогч ажилтантайгаа илүү цагийн
ажилласандаа амралт авахаар тохиролцож болно.
Илүү цагаар ажилласны нэмэгдэл авах нь хөдөлмөрийн тухай хуулийн дагуу
авах эрхтэй ганц цалин биш юм. Шөнийн цагаар (22 бa 6 цагийн хооронд) ажиллах
мөн адил хагас сайн ба бүтэн сайн өдөр ажилласны төлөө хамгийн багаар дундаж
цалингийн 10% -тай тэнцэх хэмжээтэй нэмэгдэл авах эрхтэй байна. Таньд баярын
өдөр ажилласны хөдөлмөрийн хөлс ба хийсэн ажлын хэмжээгээр илүү цагийн чөлөө
авна эсвэл ажил олгогчтойгоо тохиролцсон тохиолдолд илүү цагийн чөлөө авахын
оронд цалингийн дунджын 100%-тай тэнцэх хэмжээтэй нэмэгдэл цалин авах эрхтэй
байна (эсвэл баярын өдөр ажилласны төлөө стандартын цалин авах ба оронд нь
илүү цагийн чөлөө авах эсвэл цалингийн дунджыг хоёр дахин нэмэгдүүлсэн мөнгө авч
болно).
Хэрвээ ажил олгогч зөвшөөрөгдсөн их хэмжээгээр илүү цагаар ажиллахыг
тушаавал зөрчил үйлдэх ба хөдөлмөрийн хяналтын албанд шалгалт хийх тухай санал
гаргаж болно. Ажил олгогч илүү цагаар ажилласны нэмэгдлийг төлөөгүй тохиолдолд
мөн адил арга хэмжээ авч болно.
Шийдэх арга:
Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлууд
ИЛҮҮ ЦАГААР АЖИЛЛАХ
36
Ажил олгогч одоо Таниар хийлгэх ажилгүй болсон учраас
хөдөлмөрийн харьцааг дуусгаж Таныг ажлаас халах мэдэгдэл
өгнө. Та зөвхөн сарын эцэс хүртэл ажиллана, дараа нь Таны
хөдөлмөрийн харьцаа дуусна. Ажил олгогчийн ийм арга нь
хөдөлмөрийн тухай хуультай нийцэж байна уу?
ҮГҮЙ, ийм арга нь зөв биш.
Хөдөлмөрийн тухай хуулинд хөдөлмөрийн харьцаа дуусах хэд хэдэн арга байдаг.
Хөдөлмөрийн харьцаа дуусахыг ажилтан ба ажил олгогч хоёулаа зөвшөөрч байгаа
бол хөдөлмөрийн харьцаа цуцлах тухай гэрээ байгуулж болно, тэгээд тэр нь
хэлэлцэж тохирсон өдрөөр нь дуусна (жиш.: өнөөдөр, маргааш, хуанлийн сарын
сүүлчийн өдөр г. м.).
Хөдөлмөрийн харьцаа дуусах дараачийн арга нь халах мэдэгдэл/халагдах
өргөдөл болно. Халах мэдэгдэл/халагдах өргөдөлд халах, халагдах шалтгаан
заагдсан байх ёстой. Халах/халагдахын шалтгаанууд Хөдөлмөрийн тухай хуулийн
52-р зүйлд заагдсан байдаг, ажил олгогч өөр ямар ч шалтгаанаар халах мэдэгдэл өгч
болохгүй. Ажилтанд зөвхөн дараахь тохиолдлуудад халах мэдэгдэл өгч болно:
a) ажил олгогч юмуу түүний хэсэг нь татан буугдаж байвал,
б) ажил олгогч юмуу түүний хэсэг нь өөр газар руу шилжин байрлавал,
в) ажилтан нь илүүдсэн байвал (ажил олгогч түүний ажлын орон тоо нь
хасагдвал),
г) ажилтан нарийн мэргэжлийн байгууллагаас олгосон эмчийн тодорхойлолтын
дагуу хөдөлмөрийн осол, мэргэжлийн өвчин эсвэл ийм өвчнөөр өвчлөх
аюултай байгаа учраас одоог хүртэл хийж байсан ажлаа цаашид хийж
болохгүй байвал,
д) нарийн мэргэжлийн байгууллагаас олгосон эмчийн тодорхойлолтын дагуу
ажилтан эрүүл мэндийн хувьд одоог хүртэл хийж байсан ажлаа удаан
хугацаагаар хийж чадахгүй байвал,
е) ажилтан нь хэлэлцсэн ажлыг хийж гүйцэтгэхэд хууль тогтоомжоор тогтоосон
болзлыг хангахгүй байвал эсвэл энэ ажлыг бүрэн гүйцэд хийх шаардлагыг
хангахгүй байвал; энэ шаардлагыг хангаж чадахгүй байгаа нь ажлын
хангалтгүй үр дүнд байна (хэрэв ажил олгогч ажилтнаас сүүлчийн жил эдгээр
дутагдлуудыг арилгахыг бичгээр шаардсан ба тэр нь боломжийн хугацаанд
тэдггээрийг арилгасан бол ийм тохиолдолд халагдах өргөдөл гаргаж болно),
ё) ажилтанд ажил олгогч түүнтэй даруй хөдөлмөрийн харьцаа цуцлаж болох
шалтгаанууд байвал (гэвч ажил олгогч байдлыг илүү зөөлөн аргаар
шийдвэрлэнэ) эсвэл ажилтны хийж байгаа ажилтай холбоотой хууль
тогтоомжуудаас үүдэн гардаг үүргүүдийг ноцтой зөрчвөл; хэрэв сүүлчийн
6 сарын хугацаанд үүргээ зөрчсөнтөй холбогдож ажлаас халагдаж болох тухай
бичгээр анхааруулсан бол үүргээ ноцтой биш ч давтан зөрчдөгийн төлөө
ажилтанд халах мэдэгдэл өгч болно.
Халах мэдэгдэл бичгээр байх ёстой ба ажилтанд гардуулагдсан байх ёстой. Гэвч
халах мэдэгдэл гардуулснаар хөдөлмөрийн харьцаа дуусахгүй, хөдөлмөрийн харьцаа
үргэлжилсээр байж ажилтан нь цаашид одоог хүртэл шиг ажилласаар байх халагдах
хугацаа гэгч өнгөрөх ёстой. Халагдах хугацаа хоёр сар байдаг бөгөөд халах мэдэгдэл
гардуулсны дараахь хуанлийн сарын эхний өдрөөс эхэлж тоолдог.
Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлууд
ХӨДӨЛМӨРИЙН ХАРЬЦАА ДУУСАХ – ХАЛАХ МэДэГДэЛ/ХАЛАГДАХ
ӨРГӨДӨЛ
37
Халагдах хугацаа дууссанаар хөдөлмөрийн харьцаа дуусна. Зарим тохиолдолд
ажилтанд халагдсаны мөнгө олдоно (39-р хуудсыг үзэх).
Мэдээж ажилтан ч ажлаас халагдах өргөдөл гаргаж болно. Ажилтан халагдах
өргөдлөө ямар ч шалтгаанаар юмуу шалтгаан заахгүйгээр ч гаргаж болно, гэхдээ энэ нь
заавал бичгээр гаргагдсан байх ёстой ба нөгөө талд буюу ажил олгогчид гардуулагдсан
байх ёстой. Ажилтан халагдах өргөдөл гаргахад халагдах хугацаа нь ажил олгогчийн
талаас өгсөн халах мэдэгдэлтэй адил нөхцөлтэй байдаг (хэрэв Та жиш.: халагдах
өргөдлөө ажил олгогчид 11 -р сарын 15-нд гардуулвал Таны хөдөлмөрийн харьцаа нь
1-р сарын 31-д дуусна).
Шийдэх арга:
Оршилд дурдсан асуудал харьцангүй тодорхой байна. Халах мэдэгдэл/халагдах
өргөдөл бичгээр байгаагүй учраас хүчин төгөлдөр биш байна. Өөр олон тохиолдолд
тийм тодорхой биш байдаг учраас халах мэдэгдэл хүчин төгөлдөр биш байх тухай
ямагт шүүх шийдвэрлэх ёстой. Ялангуяа Хөдөлмөрийн тухай хуулийн f) бa g)-д
заагдсан шалтгаануудаас (хөдөлмөрийн хуульд „ажлын хангалтгүй үр дүн“, „үүргээ
ноцтойгоор зөрчих“ г. м. тодорхой бус томъёолол бий) болж гарсан халах мэдэгдлийн
үед маргаантай байдал гардаг. Шүүх тодорхой тохиолдлын орчин нөхцдөөс шалтгаалж
ажил олгогчоос өөр саналтай байж халах мэдэгдэл хүчин төгөлдөр биш гэж тогтоож
болно, эсрэг тохиолдолд нь нэхэмжлэлийг хэрэгсэхгүй болгох буюу энэ үед халах
мэдэгдэл хүчин төгөлдөр байна.
Хэрвээ ажилтан халах мэдэгдлийг зөвшөөрөхгүй байвал (халагдах ямар ч шалтгаан
хангагдаагүй гэж бодож байвал) нэн түрүүнд ажил олгогчдоо цаашид ажиллуулахыг нь
хүсэж байгаагаа мэдэгдэнэ. Дараа нь халах мэдэгдэлд зааснаар хөдөлмөрийн харьцаа
дуусах хоёр сарын дотор ажилтан шүүхэд халах өргөдлийн хүчин төгөлдөр бусыг
тогтоолгохоор гомдол гаргах ёстой. Хэрэв дараа нь шүүх халах мэдэгдэл хүчин төгөлдөр
бус байсан гэж шийдвэл хөдөлмөрийн харьцаа цаашид үргэлжлэх бөгөөд ажил олгогч
ажилтанд ажилтан түүн дээр дээр цаашид ажиллахыг хүсэж байна гэж мэдэгдсэнээс
эхлээд ажилдаа дахин орох хүртлэх бүх хугацаанд дундаж цалингийнх нь хэмжээгээр
нөхөн төлбөр төлөх ёстой.
Энэ асуудлаар Та үндсэн мэдээлэл ба зөвлөлгөөг хөдөлмөрийн хяналтын газраас авч
болно, ихэвчлэн ээдрээтэй асуудал байдаг тул тусламж хүсэж эрх зүйчид хандах нь зүйтэй,
мөн зарим төрийн бус байгууллагууд үнэ төлбөргүй зөвлөлгөө өгч бас болно (товхимолын
төгсгөлийн хэсгээс хаяг үзэх).
Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлууд
ХӨДӨЛМӨРИЙН ХАРЬЦАА ДУУСАХ – ХАЛАХ МэДэГДэЛ/ХАЛАГДАХ
ӨРГӨДӨЛ
38
Та ажилдаа хоёр удаа бага зэрэг хожимдож ирсэн, ажил олгогч
энэхүү шалтгаанаас болж Таньтай хөдөлмөрийн харьцаа
цуцлана гэж бичгээр мэдэгдсэн, ажлын газраас яваад буцаж
ирэх хэрэггүй гэсэн. энэ арга нь хуулийн дагуу юу?
ҮГҮЙ, ажил олгогч онцгой тохиолдолд
хөдөлмөрийн харьцааг даруй цуцлаж
болно, тэгэхдээ түүний ажилтай нь
холбоотой хууль тогтоомжуудаар
тогтоосон үүргийг онцгой бүдүүлгээр
зөрчсөн явдал гарсан байх ёстой, энэ
тохиолдолд ийм байдал гараагүй бололтой.
Дурдсан онцгой бүдүүлгээр зөрчих гэдэг нь жиш.: ажилтан ажилд согтууруулах
ундааны нөлөөн дор байх, ажил олгогч юмуу хамт ажилладаг хүн рүү шалтгаангүйгээр
үгээр довтлох эсвэл биенд нь халдах, удаан хугацаагаар ажил таслах зэрэг байж болно.
Хөдөлмөрийн харьцааг даруй цуцлах дараачийн шалтгаан бол ажилтан санаатай
үйлдсэн эрүүгийн хэргийн төлөө нэг жилээс илүү хугацаагаар тэнсэн харгалзахгүйгээр
хорих ял шийтгүүлсэн эсвэл ажил үүргээ гүйцэтгэх үед санаатай үйлдсэн эрүүгийн
хэргийн төлөө хамгийн багаар 6 сар тэнсэн харгалзахгүйгээр хуулийн хүчин төгөлдөр
хорих ял шийтгүүлсэн байх явдал байж болно.
Ажилтан ч даруй хөдөлмөрийн харьцаа цуцлаж болно, тэгэхдээ жиш.: цалин
төлөөгүй үед (31-р хуудаснаас дэлгэрэнгүй үзэх). Хөдөлмөрийн харьцаа даруй цуцлах нь
хүчин төгөлдөр байхын тулд ажил олгогч, ажилтны аль ч талаас заавал бичгээр
үйлдсэн байх ёстой ба түүнд тодорхой шалтгаан нь заагдсан байх ёстой. Түүнчлэн
ажилтан/ ажил олгогч даруй цуцлах шалтгааныг мэдсэнээс 2 сарын дотор хоёрдогч
талд бичгээр гардуулагдсан байх ёстой, өөр тохиолдолд хүчингүй байна.
Хөдөлмөрийн тухай хуульд ажилтны тодорхой ямар үйлдэл үүргээ онцгой
бүдүүлгээр зөрчсөн болохыг нь заагаагүй. Хэрэв Та даруй цуцлахыг зөвшөөрөхгүй
байгаа юмуу тэгтэл ч онцгой бүдүүлгээр сахилга бат зөрчигдөөгүй гэж үзэж байвал
өмнөх бүлэгт заасан халах мэдэгдэл/халагдах өргөдлийнхтэй адил алхмууд
хийгээрэй. Хамгийн түрүүнд хойшлуулахгүйгээр ажил олгогчид цаашид ажиллах
хүсэлтэй байгаагаа бичгээр мэдэгдэнэ, хөдөлмөрийн харьцаа даруй цуцалснаас
хоёр сарын дотор даруй цуцалсан нь хүчин төгөлдөр бусыг тогтоолгохоор шүүхэд
гомдол гаргана. Хэрэв шүүх даруй цуцалсан нь үнэхээр хүчин төгөлдөр бус байсан
гэж шийдвэл хөдөлмөрийн харьцаа цаашид үргэлжилж, Таньд цаашид ажиллахыг
хүсэж байна гэж мэдэгдсэнээс эхлээд ажилдаа дахин орох хүртлэх бүх хугацаанд
дундаж цалингийн хэмжээгээр нөхөн төлбөр олдоно. Энэ асуудлаар Та үндсэн
мэдээлэл ба зөвлөлгөөг хөдөлмөрийн хяналтын газраас авч болно, ихэвчлэн
ээдрээтэй асуудал байдаг тул тусламж хүсэж эрх зүйчид хандах нь зүйтэй.
Шийдэх арга:
Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлууд
ХӨДӨЛМӨРИЙН ХАРЬЦАА ДУУСАХ – ДАРУЙ ЦУЦЛАХ
39
Ажил олгогч Таниар хийлгэх ажилгүй болсон ба Таны ажлын
орон тоо байхгүй болно гэж Таныг ажлаас халах мэдэгдэл өгөв.
Ийм тохиолдолд Таньд халагдсаны мөнгө олгох уу?
ТИЙМ, ийм болон өөр бусад
тохиолдлуудад ажилтанд ажилгүй, ажлын
орон тоогүй болсныг хохиролгүй болгох
мөнгө олгодог.
Хөдөлмөрийн харьцаа цуцалсан дараахь нөхцлүүдэд халагдсаны мөнгө олгодог:
a) Хөдөлмөрийн тухай хуулийн 52-р зүйлийн а) -аас c) хүртэл заасан шалтгаанаар
ажил олгогчийн зүгээс халах мэдэгдэл өгснөөр буюу энэ нь зохион байгуулалтын
шалтгаанаар хөдөлмөрийн харьцааг цуцлах:
1. ажил олгогч юмуу түүний хэсэг нь татан буугдах,
2. ажил олгогч юмуу түүний хэсэг нь өөр газар руу шилжин нүүх,
3. ажилтан нь илүүдэж ажлын орон тоо нь хасагдах;
б) өмнөх зүйлд заасан шалтгаануудаар ажилтан ба ажил олгогч тохиролцсоноор
хөдөлмөрийн харьцаа цуцлах (ажил олгогч татан буугдах юмуу шилжиж нүүсэн,
ажилтан илүүдсэн); хөдөлмөрийн харьцаа цуцалсан шалтгааныг хэлэлцээнд тод
тусгасан байх ёстой (хэлэлцээ нь ажил олгогчийн хувьд халах мэдэгдлээс ашигтай,
учир нь халагдах хугацааны үед ажилтныг ажиллуулах албагүй);
в) ажилтан Хөдөлмөрийн тухай хуулийн 56-р зүйлийн дагуу даруй хөдөлмөрийн
харьцаагаа цуцалсан, дараахь тохиолдлуудад:
1. эмчийн тодорхойлолтын дагуу цаашид энэ ажлыг амь насанд нь ноцтой аюул
учрахгүйгээр хийж чадахгүй байх ба ажил олгогч түүнд өөр ажил хийх боломж
бүрдүүлээгүй,
2. ажил олгогч цалин юмуу цалингийн хэсгийг цалин тавьж олгох хугацаа
өнгөрснөөс хойшхи 15 хоногийн дотор төлөөгүй (31-р хуудсаас дэлгэрэнгүй үзэх;
г) ажилтан нарийн мэргэжлийн байгууллагаас олгосон эмчийн тодорхойлолтын дагуу
хөдөлмөрийн осол, мэргэжлийн өвчин эсвэл ийм өвчнөөр өвчлөх аюултай байгаа
учраас одоог хүртэл хийж байсан ажлаа цаашид хийж болохгүй шалтгаанаас болж
ажил олгогчоос халах мэдэгдэл өгснөөр хөдөлмөрийн харьцаа цуцлах, түүнчлэн
адил шалтгаанаас болж тохиролцсоноор хөдөлмөрийн харьцаа цуцлах
Хэрэв a) в)-д заасан тохиолдол байвал ажилтанд сарын дундаж цалинг нь гурав
дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний халагдсаны мөнгө олгоно. Хэрэв г)-д дурдсан
тохиолдол байвал ажилтанд сарын дундаж цалинг нь арван хоёр дахин нэмэгдүүлсэнтэй
тэнцэх хэмжээний халагдсаны мөнгө олгоно.
Хэрэв ажил олгогч ажилтантай халагдсаны мөнгийг хөдөлмөрийн харьцаа дууссан
өдөр юмуу дараа нь төлөх хугацаа тохиролцоогүй бол хамгийн ойрын цалин тавьж олгох
хугацаанд төлнө.
Шийдэх арга:
Хэрэв Хөдөлмөрийн тухай хуулийн дагуу Таньд халагдсаны мөнгө олгох ёстой байгаад
ажил олгогч Таньд энэ мөнгийг төлөхгүй байвал халагдсаны мөнгө төлөх үүргийнх нь
тухай шийдвэрлүүлэхээр гомдол гаргаж шүүхэд хандаарай.
Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлууд
ХӨДӨЛМӨРИЙН ХАРЬЦАА ДУУСАХ – ХАЛАГДСАНЫ МӨНГӨ
40
Та ажилгүй болсон ба энэ нь Таны оршин суух зөвшөөрөлд яаж
нөлөөлөхийг мэдэхгүй байна уу? Шинэ ажил хайхын тулд ямар
хугацаа байгааг Та найдвартай мэдэхгүй байна уу?
Ийм тохиолдолд Таны ажил ямар нөхцөл
байдлаас болж дууссан нь чухал байна.
Хэрэв хөдөлмөрийн харьцаа дууссан өдөр гадаадын иргэн тус улсад хөдөлмөр
эрхлэх зорилгоор дор хаяж нэг жил (буюу хэрэв нийт оршин суусан хугацаа хамгийн
багаар гурван жил бол нэг жилээс богино) оршин сууж байсан ба Хөдөлмөрийн тухай
хуулийн 52-р зүйлийн a)–e) заалтын дагуух шалтгаануудаар ажил олгогчийн зүгээс
халах мэдэгдэл өгснөөр хөдөлмөрийн харьцаа дууссан бол гадаадын иргэн нь
хөдөлмөрийн харьцаа дууссанаас хойш хөдөлмөрийн товчооноос олгосон хөдөлмөр
эрхлэх шинэ зөвшөөрлийг гадаадын харъяатын цагдаагийн газарт үзүүлэхэд
хамгаалалтын хугацаа гэгч 60 хоногийн хугацаатай байна.
Хэрэв хөдөлмөрийн харьцаа дуусах тухай хэлэлцээ байгуулж, тэр хэлэлцээнд нь
хөдөлмөрийн харьцаа дууссан шалтгаан нь Хөдөлмөрийн тухай хуулийн 52-р зүйлийн a)–
e)-д заасантай адилхан шалтгаанууд (жиш.: ажилтан илүүдэх) байх ба мөн ажилтны зүгээс
хөдөлмөрийн харьцаа даруй цуцалсан (жиш.: цалин олгоогүй шалтгаан) байвал гадаадын
иргэн хамгаалалтын хугацаатай адилхан байна. Хэрэв хамгаалалтын хугацааны явцад
гадаадын иргэн хөдөлмөр эрхлэх шинэ зөвшөөрөл үзүүлэхгүй бол гадаадын харъяатын
цагдаагийн газар захиргааны үйл ажиллагаа эхлэх ба удаан хугацаагаар оршин суух
зөвшөөрлийг нь цуцлана.
Халах мэдэгдэл/халагдах өргөдөл, хэлэлцээ ба даруй цуцлах ч заавал бичгээр
үйлдэгдсэн байх ёстой, энэ нь Та гадаадын харъяатын цагдаагийн газарт ямар аргаар
хөдөлмөрийн харьцаа тань дууссаныг гэрчлэхэд тань ч маш чухал. Хөдөлмөрийн харьцаа
дуусах аргуудын тухай дэлгэрэнгүй мэдээллийг товхимолын зохих бүлгүүдээс үзэх (хуудас
36, 38 ба 39).
Хэрэв хөдөлмөрийн харьцаа өөр аргаар (жиш.: ажил олгогч биш харин ажилтан
халагдах өгсөн эсвэл хөдөлмөрийн харьцаа дуусах тухай хэлэлцээнд Хөдөлмөрийн тухай
хуулийн дагуух дээр дурдсан шалтгаануудын аль нэг нь заагдаагүй) дууссан бол гадаадын
иргэн шинэ ажил хайхад ямар ч хугацаагүй болно. Гадаадын харъяатын цагдаагийн газар
захиргааны үйл ажиллагаа явуулж эхлэх ба удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрлийг
цуцлана.
Шинэ ажил олоход олгосон дурдсан 60 хоногийн хугацаа нь нутаг дэвсгэрт дөнгөж
богино хугацаагаар (1 жилээс бага) 90-ээс дээш хоногийн оршин суух визтэй байгаа
гадаадын иргэнд хамаарахгүй.
Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлууд
АЖИЛГҮЙ БОЛОХ БА УДААН ХУГАЦААГААР
ОРШИН СУУХ ЗӨВШӨӨРӨЛ ЦУЦЛАГДАХ
41
Таны хөдөлмөрийн харьцаа ойрын хугацаанд дуусах гэж байгааг таамаглаж байвал
хөдөлмөр эрхлэх шинэ зөвшөөрөл олж болох өөр ажил эртхэн хайж эхлээрэй. Таны хувьд
хэдий дээр дурдсан 60 хоногийн хугацаа хамаарах ч гэсэн хөдөлмөрийн товчоо Таны
өргөдлийг хэд хэдэн долоо хоног (шийдвэр гаргахад 30 хоногийн хугацаа байдаг боловч
энэ нь 60 хоног хүртэл сунгагдаж болно) шийдвэрлэнэ гэдгийг анхаарах ёстой, иймээс
хөдөлмөр эрхлэх шинэ зөвшөөрөл олгоход аль болох эрт өргөдөл гаргах хэрэгтэй.
Ямар шалтгаануудаас болж ажил олгогч Таныг ажлаас халж болох тухай судлаарай
(36 ба 38-р хуудсыг үзэх). Хэрэв ажил олгогчийн зүгээс гаргасан хөдөлмөрийн харьцаа
дуусгах тухай хэлэлцээрийг зөвшөөрөхгүй бол түүнд гарын үсгээ бүү зураарай. Ийм
тохиолдолд ажил олгогч тань Танд халах мэдэгдэл өгөх ёстой, тэгснээр Та дор хаяж
хоёр сар (= халагдах хугацаа) ажилдаа явах ба энэ үед Та цалингаа авсаар байна. Энэ
хугацааны дотор Та шинэ ажил хайх боломжтой болох бөгөөд хөдөлмөр эрхлэх шинэ
зөвшөөрөл олгохыг цаг алдагүй хүсэж болно.
Шийдэх арга
Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлууд
АЖИЛГҮЙ БОЛОХ БА УДААН ХУГАЦААГААР
ОРШИН СУУХ ЗӨВШӨӨРӨЛ ЦУЦЛАГДАХ
42
Боломжийн ажил олгогч Таныг ажилд авья гэсэн, гэхдээ түүн
дээр ажиллахгүй харин өөр компанид ажил хийнэ гэж хэлсэн
буюу энэ нь агентураар ажил эрхлэх гэгч юм байна. Ийм арга
стандарттай нийцэх үү?
ТИЙМ, чехийн хөдөлмөрийн эрх зүй нь
агентураар ажил эрхлэхийг
зохицуулсан байдаг боловч энэ нь
олон хязгаарлалттай байдаг.
Агентураар ажиллах гэдэг нь ажил олгогчийн – ажлын агентурын – ажилтан нь
шууд энэ агентурт ажиллахгүй харин ажлын агентур нь түүнийг өөр ажил олгогч –
хэрэглэгч гэгч – д ажил хийлгэхээр түр хугацаагаар хуваарилж явуулж ажил эрхлэх
онцгой хэлбэр юм. Ажилтан ба ажил олгогч/ажлын агентурын хооронд байгуулсан
ажлын гэрээ нь (буюу ажлын үйл ажиллагааны тухай хэлцэл) эдгээр тохиолдлуудад
ажлын агентур нь өөр ажил олгогч (хэрэглэгч) дээр ажлаар хангах ба ажилтан тэр
ажлыг хэрэглэгч дээр хийж гүйцэтгэхийг хариуцахаар хэлэлцсэн заалт агуулна.
Хөдөлмөрийн гэрээг байгуулсны дараа ажилтан ажлын агентураас бичгээр аль
хэрэглэгчид хуваарилагдсан тухай заавар авах ба зөвхөн тэр хэрэглэгч дээр
ажил хийнэ. Хэрэглэгч ажлын агентурын ажилтанд ажил үүрэг өгнө, түүний ажлыг
удирдана, зохион байгуулах ба шалгана, гэвч түүний ажил олгогч нь цаашид ч,
жишээ нь түүнд цалинг нь олгодог, ажлын агентур байна. Хэрэглэгч ажлын агентурын
нэрийн өмнөөс ажлын агентурын ажилтантай холбоотой хуулийн үйлдлүүдийг хийж
болохгүй буюу хэрэглэгч ажлын агентурын ажилтантай хөдөлмөрийн харьцаа
дуусгаж болохгүй, өөр ажилд шилжүүлж болохгүй г. м. – үүнийг зөвхөн ажлын
агентур л хийж болно. Агентураар ажил эрхлэхийг Хөдөлмөрийн тухай хууль
(2-р зүйлийн 5-р д/мөр, 39-р зүйлийн 6-р д/мөр, 308-р, 309-р зүйл) бa Хөдөлмөр
эрхлэлтийн тухай хууль (1417-р зүйл, 5866-р зүйл) зохицуулсан байдаг.
Дурын ажил олгогч ажлын агентур байж болохгүй, энэхүү үйл ажиллагааг
эрхлэхэд Хөдөлмөр, нийгмийн хангамжийн яамнаас зөвшөөрөл авсан хуулийн
юмуу хувь этгээд л байж болно. Хөдөлмөр эрхлэлтийн тухай хууль нь ажил зуучлах
зөвшөөрлийг хэд хэдэн төрөлд ангилдаг, хэрэв ажлын агентур хэрэглэгчид
гадаадын иргэнийг хуваарилж явуулахыг хүсвэл Чех улсын нутаг дэвсгэрт
гадаадын иргэдэд ажил зуучлах зөвшөөрөл гэгчийг авсан байх ёстой. Бүх ажлын
агентуруудын жагсаалтыг тэдний зөвшөөрлүүдийнх нь нэр төрөлтэй нь интернет
хуудаснаас харж болно: http://portal.mpsv.cz/sz/zamest/zpr_prace.
Хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрлийн үүднээс үзвэл ажлын агентур нь стандартын
ажил олгогч юм, ингэснээрээ гадаадын иргэн ажлын агентурт ажил эрхлэх гэвэл
Хөдөлмөр эрхлэлтийн тухай хуулиар тус зөвшөөрөл шаардлагагүй тохиолдлоос
бусад тохиолдолдд хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөлтэй байх ёстой (28-р хуудсаас
үзэх).
Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлууд
АГЕНТУРААР АЖИЛ эРХЛэХ – ҮНДСэН ЗАРЧМУУД
43
Шийдэх арга:
Хуулийн эмхтгэлийн 64/2009 тоот засгийн газрын тогтоолоор ажлын агентураар
зуучлагдаж болох ажлын төрлийг эрс багасгасан. Ажлын агентур нь өөрийнхөө
ажилтныг/гадаадын иргэнийг хэрэглэгчид зөвхөн хамгийн багаар матуритын
шалгалттай бүрэн дунд боловсрол шаардлагатай ажил ба улмаар дурдсан
тогтоолын хавсралтанд заасан ажлуудыг хийлгэхээр явуулж болно. Эдгээр нь
жишээ нь дараахь ажлууд байна: өрлөгчин, мужаан, барилгын монтажчин,
сантехникч, цахилгаанчин, төмөрчин, токарьчин, мах боловсруулагч, оёдолчин,
угсралтын ажилчин, автобусны жолооч, ачааны тэрэгний жолооч г. м.
Хэрвээ Та ажиллах саналыг хүлээж авахаар шийдвэл Таны ажлын агентуртай
байгуулсан хөдөлмөрийн гэрээ нь Таныг өөр ажил олгогчид түр зуурын ажил хийхээр
явуулах тухай дээр дурдсан хэлэлцээтэй байх ёстой. Дараа нь ажлын агентураас
ялангуяа дараахь мэдээллүүд бичигдсэн байх бичгээр үйлдсэн заавар хүлээж авна:
a) хэрэглэгчийн нэр ба байршил, б) хэрэглэгчид ажил хийж гүйцэтгэх газар, в) түр
хуваарилсны үргэлжлэх хугацаа, г) ажилтанд ажил хуваарилах ба түүнийг нь хянах
эрх бүхий хэрэглэгчийн удирдах ажилтныг тогтоох, д) түр хуваарилалт (хэрэв ажлын
агентур ба хэрэглэгч боломжийг хэлэлцсэн бол) дуусахаас өмнө ажил хийхийг
дуусгах тухай нэг талын мэдэгдэл өгөх нөхцлүүд, е) хэрэглэгчийн харьцуулж
болох ажилтны ажил, хөдөлмөрийн хөлс ба цалингийн нөхцлүүдийн тухай
мэдээлэл. Хдөлмөрийн тухай хуулийн дагуу Та хэрэглэгчийн үндсэн ажилтан
(харьцуулж болох гэгч) шиг ажлын ба хөдөлмөрийн хөлсний адил нөхцөлтэй байх
эрхтэй тул сүүлчийн зүйл чухал юм. Ажлын агентураас авсан бичгээр үйлдсэн
заавраас эдгээр нь ямар нөхцлүүд болохыг мэдэж авах болно. Энэ асуудлаарх
бусад мэдээллүүд дараачийн бүлэгт бий.
Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлууд
АГЕНТУРААР АЖИЛ эРХЛэХ – ҮНДСэН ЗАРЧМУУД
44
Та хэрэглэгч гэгчид ажил хийлгэхээр ажлын явуулсан агентурын
ажилтан. Та энд яг адилхан ажил хийж байгаа хамт ажилладаг
хүнээс гучин хувиар бага цалин авч байна. Ялгаатай цалин авч
байгаа шалтгааныг асуухад хамт ажилладаг хүн нь хэрэглэгчийн
үндсэн ажилтан, хэрэглэгч өөрийн (үндсэн) ажилтнуудыг илүү
харж харж үздэг ба тэдэндээ ажлын агентур ажилтнууддаа олгодог
цалингаас өндөр цалин олгодог гэж Таньд хэлнэ. Ийм байдал хуультай
нийцэх үү?
ҮГҮЙ, ийм байдал зөв биш.
Хэрэглэгч ба ажлын агентур нь агентурын ажилтан нь хэрэглэгчийн өөрийнх нь
(үндсэн) ажилтнуудтай адил ажлын ба хөдөлмөрийн хөлсний нөхцлүүдтэй байхыг
хангах үүрэгтэй. Хэрэв Та хэрэглэгч дээр агентурын ажилтны хувьд хэрэглэгчийн үндсэн
ажилтантай адил ажил хийж байвал адил цалин авах эрхтэй байна (Хөдөлмөрийн тухай
хуулийн 309-р зүйл 5-р д/мөр).
a) Өөрийн ажил олгогч ажлын агентурт Таны цалин хэрэглэгчийн үндсэн
ажилтнуудын авдаг цалинтай зохицохын тулд цалин нэмэхийг нь шаардаж хандаж
болно. Хэрэв ажил олгогч Таны шаардлагыг биелүүлэхгүй бол эрхээ шүүхээр
хамгаалуулж болно.
б) Дүүргийн хөдөлмөрийн хяналтын албанд гомдол гаргаж болно. Хяналтын
алба нь ажил олгогчийн хууль тогтоомжуудыг мөрдөлтийг шалгах эрхтэй.
Хяналтын алба Хөдөлмөрийн тухай хууль зөрчсөн ба агентурын ажилтны
цалин (юмуу ажлын ямар нэг нөхцлүүд) үндсэн ажилтныхтай харьцуулахад
муу байсныг илрүүлвэл ажлын агентурт 1 сая крон хүртэл торгууль оногдуулж
болно, энэ нь Хөдөлмөрийн хяналтын тухай хуулийн 20а буюу 33а зүйлийн
дагуу байна. Хөдөлмөрийн хяналтын газрын үйл ажиллагааны тухай
дэлгэрэнгүй мэдээллийг албан газруудын хаягуудтай нь дараачийн бүлэг ба
55-р хуудаснаас үзэх.
Шийдэх арга:
Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлууд
АЖЛЫН АГЕНТУРААС ОЛГОДОГ БАГА ЦАЛИН
45
Ажил олгогч ажилтнуудын эрхийг жиш.: цалин төлөх хугацааг
баримтлахгүй, их хэмжээгээр илүү цагаар ажиллахыг тушаадаг
эсвэл гадаадын ажилтнуудад адил ажил хийсний төлөө чех
иргэдэд олгодгоос бага цалин өгч зөрчиж байна. Үүнтэй төстэй
тохиолдлуудад ямар байгууллагад хандаж болох вэ?
Хөдөлмөрийн харьцаа ба хөдөлмөрийн нөхцлийн
салбарт хяналт явуулах байгууллага нь орон
нутгийн хөдөлмөрийн хяналтын газрууд байна.
БНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт найман хөдөлмөрийн хяналтын газар байдаг (хоёр нь
Прагад – нийслэл хотын ба Төв Чехийн аймгийнх, цаашид Ческе Будейовице,
Плзень, Уусти над Лабем, Храдец Крааловее, Брно ба Острава хотуудад –
товхимолын төгсгөлд хаяг нь бий). Хөдөлмөрийн хяналтын газрууд хуулиар
тогтоосон олон үүрэгтэй бөгөөд хамгийн чухал үүргүүдийн нэг нь хөдөлмөр-эрх
зүйн тогтоомжуудын биелэлтэнд хяналт тавих явдал юм.
Хөдөлмөрийн хяналтын газрууд хяналтын ажлын хажуугаар ажилтнуудад (ажил
олгогчдод бас) хөдөлмөрийн харьцаа ба хөдөлмөрийн нөхцлийг хамгаалахтай
холбоотой зөвлөлгөө болон үндсэн мэдээлэл үнэ төлбөргүй өгдөг.
Ажил олгогч эдгээр хууль тогтоомжуудыг зөрчвөл ажилтан хөдөлмөрийн
хяналтын газарт шалгалт хийхэд нь санал гаргаж болно. Саналыг бичгээр
шуудангаар өгч болох боловч хөдөлмөрийн хяналтын газарт саналтайгаа биерээ
очих нь тохиромжтой. Саналын үндсэн дээр хөдөлмөрийн хяналтын газар ажил
олгогч дээр шалгалт хийж болно. Шалгалт хийхэд санал гагргасан хүний талаар
мэдэгдэхгүй байх үүрэг нь хөдөлмөрийн хяналтын газрын байцаагчийн үүргийн
нэг юм. Ингэснээр ямар тодорхой хүн санал ирүүлсэн тухай мэдээлэл авах ёсгүй
буюу ажилтан ажил олгогч нь санал гаргасных нь төлөө арга хэмжээ авна гэж айх
хэрэггүй.
Хөдөлмөрийн хяналтын газар шалгалт хийхдээ дутагдлууд илрүүлвэл ажил
олгогчид дутагдлуудаа арилгахыг үүрэг болгоно. Үүний зэрэгцээ зөрчил илрүүлвэл
торгууль тавина. Хуулиар торгууль тавьж болох дээд заагийг тогтоож өгсөн байдаг,
энэ нь зарим зөрчлүүд дээр нэлээд их хэмжээ байдаг – жиш.: илүү цагаар ажиллахыг
Хөдөлмөрийн тухай хуульд зааснаас их хэмжээгээр хэтрүүлж тушааж байвал 2 сая
крон хүртэл хэмжээний торгууль оногдуулж болно. Торгуулийн хэмжээ зөрчилтийн
эрчимтэй байдал ба хэмжээнээс үүдэн гарах нь мэдээж. Хэрэв ажил олгогч зөвхөн
нэг ажилтны хувьд зөрчил гаргавал бөөнд нь олон арван ажилтны хувьд зөрчил
гаргаснаас харьцангуй бага торгууль оногдох болно.
Шийдэх арга:
Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлууд
ХЯНАЛТЫН БАЙГУУЛЛАГУУД – ХӨДӨЛМӨРИЙН ХЯНАЛТЫН ГАЗАР
46
Ажил олгогчийн талаас миний эрх зөрчигдвөл (жиш.: цалин
төлөхгүй байх, ажлын цагтай холбоотой зөрчил гарах)
тусламж хүсэж хөдөлмөрийн товчоонд хандаж болох уу?
ҮГҮЙ, эдгээр тохиолдлуудад хянаж
шалгах эрх тодорхой асуудал
шийдвэрлэхдээ Таньд үндсэн мэдээлэл
ба зөвлөлгөө бас өгөх хөдөлмөрийн
хяналтын газруудад бий.
Хөдөлмөрийн товчоод зөвхөн нарийн заагласан тохиолдлуудад л шалгалт
явуулах эрхтэй. Өөр бусад зүйлээс гадна хөдөлмөр эрхлэх эрх хэрэгжүүлэхдээ ажил
олгогч ялгаварлан гадуурхах хориог зөрчиж байгаа эсэх юмуу хууль бусаар
ажиллуулах явдал гарч байгаа эсэхийг шалгана (хууль бусаар ажиллуулах хоёр арга
ба үүнд арга хэмжээ авах тухай 27-р хуудсаас үзэх).
Байнга оршин суух зөвшөөрөлгүй гадаадын иргэн хөдөлмөрийн
товчоонд ажил хайгчдын бүртгэлд бүртгүүлж болох уу?
ҮГҮЙ, гэхдээ ажил сонирхогч гэгч
хэлбэрээр бүртгүүлж болно.
Ажил хайгчдын бүртгэлд зөвхөн байнга оршин суух зөвшөөрөлтэй гадаадын
иргэн бүртгүүлж болно, ажил сонирхогчдын бүртгэлд хэн ч бүртгүүлж болно.
Хөдөлмөрийн товчоо ажил сонирхогчид өөрт нь тохирох ажил зуучлах ба шинээр
мэргэжил эзэмшихийг нь хангаж болно, ажил сонирхогчдод ажилгүйдлийн тэтгэмж
олгож болдоггүй.
Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлууд
ХЯНАЛТЫН БАЙГУУЛЛАГУУД – ХӨДӨЛМӨРИЙН ТОВЧОО;
АЖИЛ ХАЙГЧДЫН БҮРТГэЛД БҮРТГҮҮЛэХ БОЛОМЖ
47
Та эрхийнхээ асуудлаар шүүхэд хандахыг хүсэж байна, яаж
хандахаа мэдэхгүй байна уу?
Дараахь сэдэвт Та ямар алхмууд хийх тухай
хамгийн үндсэн мэдээллүүд бий.
Хөдөлмөр эрх зүйн хууль тогтоомжуудыг мөрдөх салбарт хөдөлмөрийн хяналтын
газрууд нилээд эрхтэй байдаг. Тэд үүрэг зөрчигдсөнийг илрүүлэхэд ажил олгогчид торгууль
оногдуулах ба түүнээс алдаагаа залруулахыг нь шаардах эрхтэй, гэвч ийм ажил олгогчийг
жиш.: ажилтанд өртэй цалинг нь үнэхээр төлж өгөхөд албадах эрхгүй. Зөвхөн энэ ч биш
бусад олон тохиолдолд ч гэсэн (халах мэдэгдэл/халагдах өргөдөл хүчин төгөлдөр бусыг
тогтоолгох г. м.) эрхийнхээ асуудлаар шүүхэд хандах хэрэгтэй.
Хөдөлмөрийн эрх зүйн тухайн маргааныг окресийн шүүхүүд 1-р шатанд (Прага
хотод дүүргийн шүүхүүд, Брно хотод хотын шүүхүүд) шийдвэрлэдэг. Шүүхийн харъяаллыг
нэхэмжлэл чиглэж байгаа этгээдийн дагуу (хувь хүн дээр оршин суугаа хаяг, хуулийн
этгээдийн хувьд оршин байгаа хаягийн дагуу) тогтооно. Хэрэв та, жишээ нь Прага 2-т
оршин байгаа худалдааны компаний ажилтан бол энэ ажил олгогчийн эсрэг нэхэмжлэлийг
Прага 2-ийн дүүргийн шүүхэд гаргана.
Нэхэмжлэл гаргахад голдуу шүүхийн тэмдэгтийн хураамж төлөх хэрэгтэй байдаг.
Мөнгөтөй холбоотой маргаан бол хураамжийн хэмжээг нэхэмжилж мөнгөн дүнгээс нь
(нэхэмжилж байгаа мөнгө 15 000 хүртэл бол 600 кроны, үүнээс илүү хэмжээтэй мөнгөн дүнд
түүний 4 % -иар хураамж төлнө) тогтоодог, бусад нэхэмжлэлд хураамжийн хэмжээг хатуу
тогтоосон байдаг (ихэвчлэн 1 000 крон). Иргэний эрх зүйн маргаанд заавал өмгөөлөгчөөр
төлөөлүүлэх шаардлагагүй боловч олон тохиолдолд өмгөөлөгчтэй байхыг зөвлөдөг.
Шүүхийн тэмдэгтийн хураамж ба өмгөөлөгчөөр төлөөлүүлсний төлөө урамшууллыг үйл
ажиллагааны зардал гэдэг, үүнийг ихэвчлэн маргаанд ялагдсан тал нь төлдөг (хэрэв Та
маргаанд өмгөөлөгчөөр төлөөлүүлж амжилт олсон бол Таны төлөөлсний мөнгийг нөгөө
тал төлнө).
Шүүхэд нэхэмжлэл гаргах эсэхийг шийдвэрлэхдээ амжилт олох бодит боломжтой
эсэхээ нухацтай бодож үзэх хэрэгтэй (өөрийнхөө мэдэгдэж байгаа зүйлсдээ хангалттай
нотолгоонууд гаргаж чадах эсэх г. м.). Хэрэв Та маргаанд амжилт олохгүй бол эсрэг тал
өмгөөлөгчөөр төлөөлүүлсэн бол түүний мөнгөнийх нь хамт үйл ажиллагааны зардлыг
төлөх болно.
Нэхэмжлэлд байвал зохих зүйлс: хаанахын ямар шүүх, нэр, эцэг эхийн нэр/
овог, оршин суугаа хаяг (хуулийн этгээд бол оноосон нэр ба оршин байгаа хаяг)-аар нь
оролцогчдыг (нэхэмжлэгч ба хариуцагч) таних мэдээллүүд, шийдвэрлэх бодит байдлуудыг
тайлбарлах, нэхэмжлэгчээс харуулахыг хүсэж байгаа нотолгоонуудыг тэмдэглэх ба
оролцогч юу шаардаж байгааг заасан байх ёстой.
Анхаар!!! Хөдөлмөрийн эрх зүйн олон нэхэмжлэлд маш богино хугацаа тогтоосон
байдаг (жиш.: халах мэдэгдэл/халагдах өргөдлийн хүчин төгөлдөр бусыг тогтоолгохоор
нэхэмжлэхэд зөвхөн 2 сар). Цалин төлүүлэх юмуу өөр мөнгөн төлбөр нэхэмжлэх бол хөөн
хэлэлцэх хугацаа нь 3 жил байдаг, энэ хугацаанд шүүхэд нэхэмжлэл гаргах хэрэгтэй.
Хөдөлмөрийн эрх зүйн асуудлаар үндсэн зөвлөлгөө голдуу ажилтнууд нь зохих
нэхэмжлэл бичихэд тань ч туслаж болох төрийн бус байгууллагууд өгдөг (товхимолын
төгсгөлийн хэсгээс жагсаалтыг нь үзэх).
Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлууд
ШҮҮХээР НэХэМЖЛэХ
48
Та БНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт хувиараа аж ахуй, бизнес эрхлэх
гэж бодоод ингэж хувиараа бизнес эрхлэхтэй холбоотой ямар
үүрэгтэй байхаа мэдэхгүй байна уу?
Хувиараа аж ахуй, бизнес эрхлэгч өмнө нь хэлсэнчлэн үйл ажиллагаагаа биеэ
дааж, өөрийнхөө нэрээр ба өөрөө хариуцаж явуулдаг. Үйл ажиллагааныхаа хүрээнд
зарим байгууллагууд, ялангуяа хувиараа аж ахуй, бизнес эрхлэх бүртгэлийн алба,
татварын алба ба Чехийн нийгмийн халамжийн албатай холбоотой үүргүүдээ бүрэн
биелүүлэхийг хариуцна.
Хувиараа аж ахуй, бизнес эрхлэх бүртгэлийн албатай холбоотой үүрэг
Бизнес эрхлэгч нь жишээ нь дараахь үүргүүдтэй:
- бизнес эрхэлж байгаа объектдээ нэр, овог ба таних дугаараа харагдахаар тод
тэмдэглэх, хувиараа аж ахуй, бизнес эрхлэх бүртгэлийн алба шаардвал тэр
объект юмуу байр талбайг эзэмших, ашиглах эсвэл өөр эрхтэйгээ магадлан
харуулах;
- үйлдвэрлэлийн байр юмуу бизнес эрхэлдэг газарт худалдаж байгаа бараа
болон үзүүлж байгаа үйлчилгээнд хэрэглэж байгаа материалыг олж авсан
аргыг хяналтын байгууллагад харуулах бичиг баримттай байлгах; хэрэв бизнес
эрхлэгч нь ашиглагдсан бараа худалдаж авсан юмуу барааг бичиг баримтгүй
авсан бол түүнийг худалдагчийг таньж тогтоох ба тус бодит байдлын тухай
гэрээт харьцаа хийгдсэн огнооны хамт бүртгэл хөтлөх үүрэгтэй;
- бараа худалдах юмуу үйлчилгээ үзүүлж байгаа ажлын байранд худалдаа хийх
юмуу үйлчилгээ үзүүлэх чех эсвэл словак хэл мэддэг хүн байлгах;
- бизнес эрхлэх ажлаа 6 сараас илүү хугацаагаар түр зогсоож байвал хувиараа
аж ахуй, бизнес эрхлэх бүртгэлийн албанд бичгээр мэдэгдэх.
Татварын албатай холбоотой үүрэг:
Бизнес эрхлэгч нь жишээ нь дараахь үүргүүдтэй:
- нутаг дэвсгэрийн харьяа татварын албанд бүртгүүлэх, тэгэхдээ хувиараа аж
ахуй, бизнес эрхлэх эрх олгогдсоноос 30 хоногийн дотор;
- жилийн эхээр (1 – 3р сар) өнгөрсөн хуанлийн жилийн татварын мэдүүлэг өгөх,
тэнд тэр жилийн орлого ба зарлагыг бичиж төлөх татварын хэмжээг бодох;
Хувь этгээдийн орлогын татварын тариф ашгийн 15 % байна (ашиг = орлогоос
зардлыг хасах). Бизнес эрхлэгч нь орж ирсэн нийт орлогын 60%-иар зардлуудыг
тооцож болно, энэ нь ялангуяа түүний бизнесийн үйл ажиллагаатай холбоотой
зардлууд нь үнэн дээрээ 60 %-оос бага байх тохиолдолд түүнд ашигтай байна.
Татвар төлөгч болгон татвар төлөгчийн хөнгөлөлт болох – 24 840 кроны
хэмжээтэй хөнгөлөлт авах эрхтэй (тооцож гаргасан татвараас энэ
хөнгөлөлтийг хасаад, дараа нь татвар төлөхдөө хөнгөлөлтөөс илүү гарсан
хэсгийг төлнө).
Асуулт ба хариулт – Хувиараа аж ахуй, бизнес эрхлэх
ХУВИАРАА АЖ АХУЙ, БИЗНЕС эРХЛэГЧИЙН ҮҮРэГ
49
Чехийн нийгмийн халамжийн албатай холбоотой үүрэг
Бизнес эрхлэгч нь жишээ нь дараахь үүргүүдтэй:
- тэтгэврийн даатгалд бүртгүүлэх ба дараа нь тэтгэврийн даатгалын төлбөр төлөх
болон хөдөлмөр эрхлэлтийн улсын бодлогод хураамж төлөх.
Бизнес эрхлэгч сар бүр даатгалын урьдчилгаа мөнгө төлнө, урьдчилгааны
хэмжээг өмнөх хуанлийн жилийн орлогын дагуу тогтооно. Хэрэв бизнес
эрхлэгч нь бизнесээ эхэлж байвал (өмнөх жилд орлогогүй байсан бол) даатгалын
хамгийн бага урьдчилгаа мөнгө 1 731 крон төлөх үүрэгтэй. Дараачийн жилийн
эхэнд татварын мэдүүлэг өгсний дараа бизнес эрхлэгч өнгөрсөн жилд ямар
орлого ба зардлуудтай байсан нь гарч ирж 4-р сарын эцэс хүртэл орлого ба
зардлуудын тухай тайлан гэгчийг гаргаж өгөх ёстой. Тэнд урьдчилгаа мөнгө
төлснөө тооцож төлсөн урьдчилгаа мөнгө хангалттай биш бол даатгалын
төлбөрийн зөрүүг төлнө. Даатгалын төлбөрийн хэмжээ нь тогтоосон үндсэн
тоо гэгчийн 29,2 %, тогтоосон үндсэн тоо нь татварын үндсэн тооны 50 %
болдог (татварын үндсэн тоо = орлого – зардлууд).
- бие дааж хөдөлмөр эрхлэх дуусах тухай мэдүүлэх
Бизнес эрхлэгч дурдсан мэдүүлэх үүргийг хувиараа аж ахуй, бизнес эрхлэх
бүртгэлийн албанд очиж хувиараа аж ахуй, бизнес эрхлэх тухайгаа мэдэгдэхдээ
татварын алба ба чехийн нийгмийн халамжийн албанд зориулсан зохих маягтыг
бөглөж нэг дор биелүүлж бас болно.
Хувиараа аж ахуй, бизнес эрхлэгч нь үүргээ гүйцэд биелүүлэхгүй бол зохих
байгууллагуудын талаас торгууль хэлбэрээр шийтгэл оногдуулах аюултай. Зарим
үүргээ биелүүлэхгүй байх нь хувиараа аж ахуй, бизнес эрхлэх зорилгоор удаан
хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл хүчинтэй байхад нөлөөлж болох бөгөөд
сунгуулах өргөдөлд татварын алба ба чехийн нийгмийн халамжийн албанаас олгох
хувиараа аж ахуй, бизнес эрхлэгчийн татварын ба даатгалын өртөй эсэх тухай
тодорхойлолтыг хавсаргадаг (14-р хуудсаас үзэх).
Жишээ:
Хувиараа бизнес эрхлэгч 2010. 6. 1-д бизнесийн ажлаа эхэлсэн ба түүний
бизнесээс олсон орлого нь 400 000 крон болсон. Хувиараа бизнес эрхэлж эхэлснээс
хойш сар бүр нийгмийн даатгалын урьдчилгаа төлбөрт 1731 крон төлсөн. Дараагийн
жилийн эхэнд татварын мэдүүлэг өгнө. Хувиараа бизнес эрхэлсний зардлууд нь их
өндөр биш байсан учраас олсон нийт орлогын 60 %-иар зардлуудаа тооцно. Ашиг нь
(орлогоос зардлуудыг хасах) 160 000 крон байна. Хувь этгээдийн орлогоос төлөх
татвар олсон орлогын 15 % буюу 24 000 крон болно. Бизнес эрхлэгч нь даатгал
төлөгчийн хөнгөлөлтийг (24 800 крон) ашиглахад энэ тодорхой тохиолдолд ямар ч
татвар төлөх үүрэггүй болсон учраас татвар төлөхгүй.
Татварын мэдүүлэг өгсний дараа бизнес эрхлэгч орлого зардлуудын тоймыг
Чехийн нийгмийн халамжийн албанд өгнө. Нийгмийн халамжийн даатгалын төлбөр нь
татварын үндсэн тооны 50 % байдаг, энэ тохиолдолд 80 000 крон, энэ мөнгөнөөс
даатгалын төлбөр нь 29,2 % тооцох буюу 23 360 крон болно. Даатгалын урьдчилгаа
төлбөрт бизнес эрхлэгч 10 386 крон урьд нь төлсөн, нэмж 12 974 крон төлнө.
Асуулт ба хариулт – Хувиараа аж ахуй, бизнес эрхлэх
ХУВИАРАА АЖ АХУЙ, БИЗНЕС эРХЛэГЧИЙН ҮҮРэГ
50
ГАДААДЫН ХАРЪЯАТЫН ЦАГДААГИЙН ГАЗРУУДЫН ХАЯГИЙН
ЖАГСААЛТ
Гадаадын харъяатын
цагдаагийн албаны захиргаа
Olšanská 2, pošt. schránka 78
(Олшанскаа 2, ш/х 78)
130 51 Praha 3 (Прага 3)
утас: +420 974 841 219
– захирлын нарийн бичиг
факс: +420 974 841 093
Е-мэйл: krcpp@mvcr.cz
БНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт
гадаадын иргэд оршин суух
тухай мэдээллийн утас
даваа – пүрэв 9:00–15:30 цаг,
баасан 9:00–14:00 цаг
утас: +420 974 841 356, +420 974 841 357
Е-мэйл: infoscpp@mvcr.cz
Гадаадын харъяатын цагдаагийн албаны
шугамаар долоон бүсийн байгууллага
ажилладаг, бүсийн байгууллага бүр хэд
хэдэн гадаадын харъяатын цагдаагийн
хэлтэстэй байдаг. Тус бүрийн хэлтэстэй
холбоо барих гэвэл гадаадын харъяатын
бүсийн цагдаагийн газар юмуу гадаадын
харъяатын цагдаагийн газрын интернет
хуудаснаас мэдээлэл олж болно http://www.
policie.cz – Útvary policie ČR – Celorepublikové
útvary – Služba cizinecké policie
– Kontakty.
Гадаадын харъяатын цагдаагийн
албаны бүсийн захиргаа Брно
Kopečná 938/3 (Копэчнаа 938/ 3)
602 00 Brno (Брно)
утас: +420 974 620 229
– захирлын нарийн бичиг
факс: +420 974 620 345
Е-мэйл: cppbrno@mvcr.cz
Гадаадын харъяатын цагдаагийн
албаны бүсийн захиргаа Чешскее
Будейовице
Pražská třída 558 (Пражскаа тржида 558)
370 74 České Budějovice
(Чешскее Будейовице)
утас: +420 974 220 229
– захирлын нарийн бичиг
факс: +420 974 220 660
Е-мэйл: sekrscpp@mvcr.cz
Гадаадын харъяатын цагдаагийн
албаны бүсийн захиргаа Храдец
Крааловее
Bidlova 477 (Бидловаа 477)
501 01 Hradec Králové (Храдец Крааловее)
утас: +420 974 520 229
– захирлын нарийн бичиг
факс: +420 974 520 228
Е-мэйл: scp.hk.sekret@pcr.cz
Гадаадын харъяатын цагдаагийн
албаны бүсийн захиргаа Острава
Milíčova 20 (Миличова 20)
728 51 Ostrava (Острава)
утас: +420 974 720 229
– захирлын нарийн бичиг
факс: +420 974 720 228
Е-мэйл: scppova@mvcr.cz
Гадаадын харъяатын цагдаагийн
албаны бүсийн захиргаа Плзень
Slovanská alej 26 (Слованскаа алей 26)
307 51 Plzeň (Плзень)
утас: +420 974 320 229
– захирлын нарийн бичиг
факс: +420 974 320 228
Е-мэйл: scpppld@mvcr.cz
Гадаадын харъяатын цагдаагийн
албаны бүсийн аймгийн захиргаа Прага
Olšanská 2 (Олшанскаа 2)
130 51 Praha 3 (Прага 3)
утас: +420 974 820 229
– захирлын нарийн бичиг
факс: +420 974 820 783
Е-мэйл: cppmedia@mvcr.cz
Гадаадын харъяатын цагдаагийн
албаны бүсийн захиргаа
Уустий над Лабем
Masarykova 27 (Масарыкова 27)
400 01 Ústí nad Labem (Уустий над Лабем)
утас: +420 974 420 229
– захирлын нарийн бичиг
факс: +420 974 427 042
Е-мэйл: orcppul@mvcr.cz
51
ГАДААДЫН ИРГэДИЙН ИНТЕГРАЦИЙГ ДэМЖИХ ОРОН НУТГИЙН
ТӨВҮҮДИЙН ХАЯГ
Өмнөд Морави муж
Гадаадынхны интеграцийг дэмжих
Өмнөд Моравийн орон нутгийн төв
Mezírka 1 (Мезиирка 1)
602 00 Brno (Брно)
утас: +420 533 433 540
Е-мэйл: cizincijmk@centrum.cz
Морави Силези муж
Гадаадынхны интеграцийг дэмжих төв
– Морави Силези муж
Českobratrská 2227/7 (Ческобратрскаа
2227/7)
702 00 Ostrava (Острава)
Гар утас: +420 725 148 522
утас/факс: +420 596 112 626
Е-мэйл: icostrava@suz.cz
www.integracnicentra.cz
Пардубице муж
Гадаадынхны интеграцийг дэмжих төв
– Пардубице муж
Boženy Němcové 2625 (Божены
Немцовее 2625)
530 02 Pardubice (Пардубице)
Гар утас: +420 725 148 519
утас: +420 466 736 124
утас/факс: +420 466 952 066
Е-мэйл: icpardubice@suz.cz
www.integracnicentra.cz
Плзень муж
Гадаадынхны интеграцийг дэмжих төв
– Плзень муж
Resslova 14 (Ресслова 14)
301 00 Plzeň (Плзень)
Гар утас: +420 725 874 975
утас/факс: +420 377 223 157
Е-мэйл: icplzen@suz.cz
www.integracnicentra.cz
Уусти муж
Гадаадынхны интеграцийг дэмжих төв
– Уусти муж
Velká Hradební 33
(Велкаа Храдебний 33)
400 21 Ústí nad Labem (v budově Národního
domu) (Уусти над Лабем)
утас: +420 475 216 536
Е-мэйл: usti@centrumcizincu.cz
www.centrumcizincu.cz
Злийн муж
Гадаадынхны интеграцийг дэмжих төв
– Злийн муж
Lorencova 3791 (Лоренцова 3791)
760 01 Zlín (Злийн)
гар утас: +420 725 148 515
утас/факс: +420 577 018 651
Е-мэйл: iczlin@suz.cz
www.integracnicentra.cz
2010 оноос эхлэж гадаадынхны
интеграцийг дэмжих дөрвөн шинэ
орон нутгийн төвүүд ажиллаж эхлэнэ,
дараахь мужуудад байна:
Өмнөд Чех муж – České Budějovice
Карловарийн муж – Karlovy Vary
Либереци муж – Liberec
Оломоуц муж – Olomouc
Эдгээр төвүүдтэй холбогдоход
дараахь вэб хуудсыг үзээрээй:
www.cizinci.cz.
52
ГАДААДЫН ИРГэДэД ЗӨВЛӨЛГӨӨ ӨГДӨГ ТӨРИЙН БУС
БАЙГУУЛЛАГУУДЫН ХАЯГ
Нийслэл хот Прага
ба Дунд Чех муж
Арцидиецезни харита Praha
Londýnská 44, 120 00 Praha 2
утас: +420 224 246 519, 224 246 573
факс: +420 222 522 352
www.charita-adopce.cz
Беркат ба КЦ ИнБазе
Legerova 50, 120 00 Praha 2
утас/факс: +420 224 941 415
Berkat – гар утас: +420 739 037 353,
Е-мэйл: berkat@berkat.cz
InBáze – гар утас: +420 739 578 343,
Е-мэйл: info@inbaze.cz
www.berkat.cz
Гадаадынхны интеграцийг
дэмжих төв (CIC)
Kubelíkova 55, 130 00 Praha 3
утас: +420 222 713 332
Е-мэйл: info@cicpraha.org
www.cicpraha.org
META ХК – Залуу шилжин
суурьшигчдад туслах эвсэл
Залуу шилжин суурьшигчдад зориулсан
зөвлөлгөө ба мэдээллийн төв (PIC)
Rumunská 29, 120 00 Praha 2
утас/факс: +420 222 521 446,
+420 775 339 003
Е-мэйл: info@meta-os.cz
www.meta-os.cz
Дүрвэгсдэд тусламж үзүүлэх
байгууллага (OPU Praha)
Kovářská 4, 190 00 Praha 9
утас: +420 284 683 714, +420 284 683 545
факс: +420 233 371 258
Е-мэйл: opu@opu.cz
www.opu.cz
Интеграцийн тухай зөвлөлгөө
өгөх газар (PPI)
Senovážná 2, 110 00 Praha 1
утас: +420 224 216 758, +420 603 281 269
утас/факс: +420 224 213 426
Е-мэйл: praha@p-p-i.cz
www.p-p-i.cz
Иргэншил, иргэний ба хүний эрхийн
асуудлаар зөвлөлгөө өгөх газар (PPO)
Ječná 7, 120 00 Praha 2
утас: +420 270 003 280
Е-мэйл: poradna@poradna-prava.cz
www.poradna-prava.cz
Интеграц ба шилжин суурьшихын эвсэл
Senovážná 2, 110 00 Praha 1
утас: +420 224 224 379
Е-мэйл: poradna@refug.cz
www.uprchlici.cz
Өмнөд Чех муж
Диецезни харита České Budějovice
Kanovická 16/405, 370 01 České Budějovice
утас/факс: +420 386 353 120
цахим шудан: info@charitacb.cz
www.charitacb.cz
Дүрвэгсдэд тусламж үзүүлэх байгууллага
Žižkova 1, 370 01 České Budějovice
утас: +420 389 007 281,
утас/факс: +420 387 747 281
Е-мэйл: opu.cbudejovice@opu.cz
Өмнөморав муж
Диецезни харита Брно,
шилжин суурьшихын тасаг
Šumavská 33, 602 00 Brno
утас: +420 545 133 494, +420 603 157 640
Е-мэйл: migrace.dchbrno@caritas.cz
www.dchbrno.caritas.cz
Дүрвэгсдэд тусламж үзүүлэх
байгууллага (OPU)
Leitnerova 9/682, 602 00 Brno
утас: +420 731 928 388,
утас/факс: +420 543 210 443
Е-мэйл: opu.brno@opu.cz
www.opu.cz
Цагаачлагчидтай ажиллах
иргэдийн эвсэл (SOZE)
Mostecká 5, 614 00 Brno
утас: +420 545 213 643,
факс: +420 545 213 746
Е-мэйл: soze@soze.cz
www.soze.cz
53
Краловехрадец муж
Гадаадынханд ба дүрвэгсдэд зөвлөлгөө
өгөх гөзөр
Диецезни харита Hradec Králové
Velké náměstí 37, 500 01 Hradec Králové
утас: +420 495 063 135,
факс: +420 495 063 134
Е-мэйл: jan.koci@hk.caritas.cz, poradna.
cizinci@hk.caritas.cz
www.hk.caritas.cz
Либерец муж
Ческа Липа дахь хууль ёсоор зөвшөөрсөн
удаан хугацаагаар оршин суудаг гадаадын
иргэдэд зөвлөлгөө өгөх газар
Фарни харита Česká Lípa
Dubická 2189, 470 01 Česká Lípa
утас: +420 487 823 922, +420 774 116 412
Е-мэйл: cizinci@fchcl.cz
www.fchcl.cz
Оломоуц муж
Цагаачлагчидтай ажиллах
иргэдийн эвсэл (SOZE)
Ostružnická 28, 772 00 Olomouc
утас: +420 585 242 535
Е-мэйл: soze@soze.cz
www.soze.cz
Пардубице муж
Хүний эрхийн гүүр
17. listopadu, 530 02 Pardubice
утас/факс: +420 732 754 239, 467 771 170
Е-мэйл: mistprolp@seznam.cz
www.mostlp.org
Плзень муж
Гадаадын иргэд ба дүрвэгсдэд зөвлөлгөө
өгөх газар
Диецезни харита Plzeň
Cukrovarská 16, 301 00 Plzeň
утас/факс: +420 377 441 736
Е-мэйл: poradna@dchp.cz
www.charita.cz/plzen
Дүрвэгсдэд тусламж үзүүлэх
байгууллага (OPU)
Tylova 2090/1, 301 00 Plzeň
утас: +420 377 222 098
цахим шудан: opu.plzen@opu.cz
Усти муж
Диецезни харита Litoměřice
Dómské náměstí 10, 412 01 Litoměřice
утас/факс: +420 416 733 487
Е-мэйл: migrace@dchltm.cz
www.dchltm.cz
Мулти соёлын харилцааны төв
Интеграцийн зөвлөлгөө өгөх газар
Velká Hradební 33, 400 21 Ústí nad Labem
(Ардын гэрийн байшинд)
утас: +420 475 208 449, +420 731 175 833
утас/факс: +420 475 216 536
Е-мэйл: usti@p-p-i.cz
www.p-p-i.cz, www.multikulturnicentrum.cz
Высочина муж
Иргэдийн асуудлаар зөвлөлгөө өгөх газар
Jihlava
Žižkova 13, 586 01 Jihlava
утас: +420 567 330 164
Е-мэйл: opj@volny.cz
Иргэдийн асуудлаар зөвлөлгөө өгөх газар
Jihlava, тусгаарласан ажлын газар Telč
Masarykova 330, 588 56 Telč
(поликлиникийн байшинд)
Иргэдийн асуудлаар зөвлөлгөө өгөх газар
OP Třebíč
Dreuschuchova 17, 674 01 Třebíč
утас: +420 568 845 348
Е-мэйл: obcanskaporadna@seznam.cz
ГАДААДЫН ИРГэДэД ЗӨВЛӨЛГӨӨ ӨГДӨГ ТӨРИЙН БУС
БАЙГУУЛЛАГУУДЫН ХАЯГ
54
БҮСҮҮДИЙН ХӨДӨЛМӨРИЙН ХЯНАЛТЫН ГАЗРУУДЫН ХАЯГ;
ХӨДӨЛМӨРИЙН ТОВЧООД
ХӨДӨЛМӨРИЙН ХЯНАН ШАЛГАХ БАЙГУУЛЛАГУУД
Олон нийттэй харьцах цаг нь Улсын хөдөлмөрийн хяналтын газар ба бүсүүдийн
хөдөлмөрийн хяналтын газарт адилхан хуваарьтай байна:
даваа ба лхагва 8:00 – 17:00 цаг
мягмар, пүрэв, баасан 8:00 – 14:00 цаг.
Зөвлөлгөө өгөх газар гол төлөв долоо хоногт нэг удаа нээлттэй байдаг ба
хоёр долоо хоногт нэг удаа нээлттэй байдаг. Зөвлөлгөө өгөх газрын утасны
дугаар ба бусад мэдээлэл хэлтэс тус бүрийн вэб хуудааст тэмдэглэсэн байдаг.
Хөдөлмөрийн хяналтын улсын байгууллага
Horní náměstí 103/2, 746 01 Opava
ута: +420 553 696 154, fax: +420 553 626 672
Е-мэйл: opava@suip.cz
www.suip.cz
Бүсийн хөдөлмөрийн хяналтын газар – нийслэл Прага хот
Kladenská 103/105, 160 00 Praha 6
удас.: +420 235 364 006, факс: +420 235 362 007
Е-мэйл: praha@oip.cz
www.suip.cz/oip03
Бүсийн хөдөлмөрийн хяналтын газар – Дунд Чех муж
Ve Smečkách 29, 110 00 Praha 1
утас: +420 221 924 200, факс: +420 222 211 498
Е-мэйл: stredni.cechy@oip.cz
www.suip.cz/oip04
Хөдөлмөрийн товчоонд зөвлөлгөө өгөх газар (нэг удаа 14 хоногт нээлттэй):
Benešov (Dukelská 2080), Beroun (Okružní 26), Kladno (Dukelských hrdinů 1372),
Kolín (Kutnohorská 39), Kutná Hora (Benešova 2/70), Mladá Boleslav (Jaselská 292/
IV), Nymburk (Dělnická 4/402), Příbram (nám. T. G. Masaryka 145), Rakovník
(nábř. T. G. Masaryka 2473)
Зөвлөлгөө өгөх газар: Mělník (Tyršova 106)
Бүсийн хөдөлмөрийн хяналтын газар – Өмнөд Чех муж ба Высочина
Vodní 21, 370 06 České Budějovice
утас: +420 387 843 411, +420 387 424 271, факс: +420 387 843 419
Е-мэйл: budejovice@oip.cz
www.suip.cz/oip05
Орон нутгийн товчоо – Ийхлава
třída Legionářů 17/4181, 586 01 Jihlava
утас: +420 567 302 107, факс: +420 567 301 262
Е-мэйл: jihlava@oip.cz
Зөвлөлгөө өгөх газрууд:
Český Krumlov (Plešivec 251), Písek (nábř. 1. máje 2259), Tábor (Roháčova 2614),
Havlíčkův Brod (Jihlavská 42), Pelhřimov (Pražská 127), Třebíč (Sedlákova 1),
Žďár nad Sázavou (Strojírenská 28), Jindřichův Hradec (Janderova 147),
Prachatice (Poštovní 113), Strakonice (Textiláků 393)
55
Бүсийн хөдөлмөрийн хяналтын газар – Плзень муж ба Карловары муж
Schwarzova 27, 301 00 Plzeň
утас: +420 377 423 066, факс: +420 377 372 926
Е-мэйл: plzen@oip.cz
ww.suip.cz/oip06
орон нутгийн товчоо – Соколов
Jednoty 654, 356 01 Sokolov
утас/факс: +420 352 672 172, утас: +420 352 672 180
Е-мэйл: sokolov@oip.cz
Хөдөлмөрийн товчоонд зөвлөлгөө өгөх газрууд:
Karlovy Vary, Klatovy, Rokycany, Domažlice, Tachov, Cheb
Бүсийн хөдөлмөрийн хяналтын газар – Уусти муж ба Либерец муж
SNP 2720/21, 400 11 Ústí nad Labem
утас: +420 472 774 165, факс: +420 472 772 589
Е-мэйл: usti@oip.cz
www.suip.cz/oip07
орон нутгийн товчоо – Либерец
nám. Dr. E. Beneše 24 (1-р давхар, хаалга 12–19), 460 73 Liberec
утас: +420 485 244 481, факс: +420 485 244 485
Е-мэйл: liberec@oip.cz
хөдөлмөрийн товчоонд зөвлөлгөө өгөх газар:
Окресийн нийгмийн халамжийн байгууллага – OSSZ Litoměřice (Seifertova 2063/3),
Děčín (Březinova 442/1), Jablonec nad Nisou (E. Floriánové 3), OSSZ Teplice (Přítkovská
1576/44), Most (tř. Budovatelů 1989), Louny (Pod Nemocnicí 2380), Semily
(Bořkovská 572), Сумын нийгмийн хангамжийн байгууллага – OSSZ Chomutov
(Roháčova 4183), Česká Lípa (Děčínská 389, B байшин – шүүхийн цаана, 1-р
давхар – хаалга 101)
Бүсийн хөдөлмөрийн хяналтын газар – Крааловехрадец муж ба Пардубице муж
Říční 1195, шуудангийн хайрцаг 53, шуудан 2, 501 01 Hradec Králové
утас: +420 495 217 494, 495 219 012, факс: +420 495 219 070
Е-мэйл: hradec@oip.cz
www.suip.cz/oip08
орон нутгийн товчоо – Хрудим
Městský park 274, 537 01 Chrudim IV
утас: +420 469 623 130
Е-мэйл: chrudim@oip.cz
Хөдөлмөрийн товчоонд зөвлөлгөө өгөх газрууд:
Rychnov nad Kněžnou, Trutnov, Náchod, Jičín, Pardubice, Ústí nad Orlicí
(Окресийн нийгмийн даатгалын байгууллагын байшин – OSSZ), Svitavy
БҮСҮҮДИЙН ХӨДӨЛМӨРИЙН ХЯНАЛТЫН ГАЗРУУДЫН ХАЯГ;
ХӨДӨЛМӨРИЙН ТОВЧООД
56
Бүсийн хөдөлмөрийн хяналтын газар – Өмнөд Морави ба Злин муж
Milady Horákové 3, 658 60 Brno
утас: +420 545 321 285, факс: +420 545 211 303
Е-мэйл: brno@oip.cz
www.suip.cz/oip09
орон нутгийн товчоо – Злин
tř. Tomáš Bati 3792 (Окресийн нийгмийн халамжийн байгууллагийн байшин -
OSSZ), 760 01 Zlín
Зөвлөлгөө өгөх газрууд:
Blansko (K. J. Mašky 2), Břeclav (nám. T. G. Masaryka 9A), Hodonín
(Dukelských hrdinů 3653/1), Kroměříž (Husovo nám. 535/21), Uherské Hradiště
(Svatováclavská 568), Valašské Meziříčí (Železničního vojska 1349), Vyškov
(Nádražní 7), Zlín (Kúty 3967), Znojmo (Masarykovo nám. 22/449)
Аймгийн хөдөлмөр хянан шалгах газар –Морави Силези муж ба Оломоуц муж
Živičná 2, 702 69 Ostrava
утас: +420 950 143 711, факс: +420 596 110 164
Е-мэйл: ostrava@oip.cz
www.suip.cz/oip10
орон нутгийн товчоо – Оломоуц
tř. Kosmonautů 8 (v 1. patře AB centra), 772 00 Olomouc
утас +420 587 433 249, +420 587 433 238
Зөвлөлгөө өгөх газрууд:
Přerov (Žerotínovo nám. 168/21), Šumperk (Starobranská 2700/19),
Jeseník (Karla Čapka 1147), Bruntál (Jesenická 717), Frýdek-Místek (Na Poříčí 3510),
Karviná (tř. Osvobození 1388/60), Nový Jičín (Mgr. Šrámka 1099),
Opava (sídlo SÚIP, Horní náměstí 103/2)
ХӨДӨЛМӨРИЙН ТОВЧООД
Чех улсад хөдөлмөрийн товчоод нилээн тархмал бөгөөд томоохон хот болгонд
(хуучин окресийн төвд) хөдөлмөрийн товчоо бий.
Хөдөлмөрийн товчоо тус бүр бас жижиг хотуудад салбаруудтай.
Хөдөлмөрийн товчоодтай холбогдох мэдээллийг Хөдөлмөрийн ба нийгмийн
асуудлын яамны Интеграц порталаас олж болно: http://portal.mpsv.cz/sz/local.
ХӨДӨЛМӨР эРХЛэХ АЛБАНЫ ЛАВЛАХ ТӨВҮҮД
Эндээс гол төлөв хөдөлмөр эрхлэх асуудлаар мэдээлэл авч болно,
хөдөлмөрийн эрх зүйн талаар зөвлөлгөө өгөхгүй.
утас: +420 844 844 803
Суурин утаснаас ярихад 1,53 крон/минут, НӨТ орсон,
гар утсаар ярихад 4,50 крон/минут, НӨТ орсон.
Ажиллах хугацаа:
даваа – баасан 8:00–20:00 цаг
Е-мэйл: kontaktni.centrum@mpsv.cz,
callcentrum@mpsv.cz
БҮСҮҮДИЙН ХӨДӨЛМӨРИЙН ХЯНАЛТЫН ГАЗРУУДЫН ХАЯГ;
ХӨДӨЛМӨРИЙН ТОВЧООД
1ЭРХЭМ НОЁН, ЭРХЭМ ХАТАГТАЙ,Таны гарт ялангуяа БНЧУ-д удаан хугацаагаар оршин суухзөвшөөрөлтэй гуравдагч гэх (ЕХ-ны гишүүн бус) орнуудын гадаадыниргэдэд зориулсан мэдээллийн материал хүргэгдэж байна. Гэвч нилээдхэсэгт нь бусад төрлийн оршин суух зөвшөөрөлтэй, тухайлбал ажилтныбайр суурин дээр байгаа хүмүүстэй ч холбоотой мэдээллүүд бий.Материалын нэгдүгээр хэсгээс оршин суух зөвшөөрлийн төрлүүд,удаан хугацаагаар оршин суух зорилгуудын тухай мэдээлэл авах баБНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт оршин суух хууль ёсны нөхцлүүдтэй холбоотойамьдралын тодорхой ямар алхмууд хийх тухай зааварчлагуудыг олохболно.Материалын хоёрдугаар хэсэг хөдөлмөрийн эрх зүйн хуулийнүндсэн зохицуулалтуудын тоймыг хуулийн эмхтгэлийн 262/2006 тоотХөдөлмөрийн тухай хуулиар зохицуулснаар нь харуулна. Эндээсхөдөлмөрийн харьцаа үүсэх ба дуусах, цалин хөлс, ажлын цагийн тухайг. м. мэдээллүүдийг олох болно. Түүнчлэн эндээс Таны эрх ажилолгогчийн зүгээс зөрчигдсөн тохиолдолд ямар алхмууд хийх тухаймэдээлэл бас олно.Гуравдугаар хэсгээс бизнес эрхлэх хамгийн чухал үүргийн товч тойм,сүүлчийн хэсгээс нь төрийн ба төрийн бус байгууллагуудтай холбообарих чухал хаягууд болон ашигтай интернет хуудсуудын ишлэлийг олохболно.Энэхүү материал нь өгөгдсөн асуудлаар үндсэн чиглэл олоход таньтуслах болно. Тодорхой асуудлуудыг шийдвэрлэхдээ харъяа төрийнбайгууллагуудад хандахаас гадна Таньд нийгмийн ба эрх зүйн зөвлөлгөө,ингэхдээ үнэ төлбөргүй, олгох товхимлын төгсгөлд тусгагдсан төрийн бусбайгууллагуудад бас хандаж болно.Тус мэдээллийн материалыг http://www.cizinci.czинтернет хуудсаас татаж авч бас болно.Өмнөх үг2A. Оршин суух төрлүүд ба тэдгээрийн зорилгуудын товч тойм• Оршин суух зөвшөөрлийн төрлүүдийн тойм 4 – 6• Удаан хугацаагаар оршин суух зарим зорилгууд 7 – 11Б. Оршин суух асуудлууд• Хөдөлмөр эрхлэх зорилгооор удаан хугацаагаароршин суух зөвшөөрөл, түүний сунгалт 12• Онцгой тохиолдолд хөдөлмөр эрхлэх зорилгооор удаанхугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл – ногоон карт 13 – 14• Хувиараа аж ахуй, бизнес эрхлэх зорилгоор удаанхугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл, түүний сунгалт 14 – 15• Хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл, түүний сунгалт 15 – 16Асуулт ба хариулт• Эхний оршин суух зорилгоо хэвээр нь үлдээж өөр үйлажиллагаа эрхлэх боломж – олон зорилгоор оршин суух 17• Оршин суух зорилгоо өөрчлөх 18 – 19• Оршин суугаа газар өөрчлөгдсөнийг мэдэгдэх,байр хөлслүүлэгчийн үүрэг 20• Хууль бусаар оршин суухын үр дагавар 21• Эрүүл мэндийн даатгалын асуудал 22 – 23• БНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт төрсөн хүүхдийноршин суух асуудал 24В. Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлуудАсуулт ба хариулт• Хөдөлмөр эрх зүйн харьцаануудын төрөл 25• Хөдөлмөрийн харьцаанаас гадуур ажил гүйцэтгэххэлцлийн үндсэн дээр гүйцэтгэсэн ажил 26• Хууль бусаар ажил хийсний эрсдэл 27• Хэзээ хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл шаардлагагүй вэ 28Агуулга3• Хөдөлмөрийн гэрээний шаардлагууд 29 – 30• Хөдөлмөрийн хөлс ба түүнийг төлөх 31• Хамгийн доод ба баталгаатай хөдөлмөрийн хөлс 32• Ажил олгогч ажилтны нэрийн өмнөөс даатгал баорлогын татвар төлөх 33• Амралт авах 34• Илүү цагаар ажиллах 35• Хөдөлмөрийн харьцаа дуусах – халах мэдэгдэл/халагдах өргөдөл 36 – 37• Хөдөлмөрийн харьцаа дуусах – даруй цуцлах 38• Хөдөлмөрийн харьцаа дуусах – халагдсаны мөнгө 39• Ажилгүй болох ба удаан хугацаагаар оршин суухзөвшөөрөл цуцлагдах 40 – 41• Агентураар ажил эрхлэх – үндсэн зарчмууд 42 – 43• Ажлын агентураас олгодог бага цалин 44• Хяналтын байгууллагууд – хөдөлмөрийн хяналтын газар 45• Хяналтын байгууллагууд – хөдөлмөрийн товчоо; ажил хайгчдынбүртгэлд бүртгүүлэх боломж 46• Шүүхээр нэхэмжлэх 47Г. Хувиараа аж ахуй, бизнес эрхлэхАсуулт ба хариулт• Хувиараа аж ахуй, бизнес эрхлэгчийн үүрэг 48 – 49Д. Төгсгөлийн мэдээллүүд• Гадаадын харъяатын цагдаагийн газруудын хаягийн жагсаалт 50• Гадаадын иргэдийн интеграцийг дэмжих орон нутгийнтөвүүдийн хаяг 51• Гадаадын иргэдэд зөвлөлгөө өгдөг төрийн бусбайгууллагуудын хаяг 52 – 53• Бүсүүдийн хөдөлмөрийн хяналтын газруудын хаяг;хөдөлмөрийн товчоод 54 – 56Агуулгaа4Vấn đề về các kiện kiện nhập cảnh và việc cư trú sau đó của người nướcngoài trên lãnh thổ CH Séc được điều chỉnh thông qua Luật số 326/1999БНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт гадаадын иргэд орох ба улмаар оршин суухнөхцлийн асуудлуудыг хуулийн эмхтгэлийн 326/1999 тоот БНЧУ-ыннутаг дэвсгэрт гадаадын иргэд оршин суух тухай ба зарим хуулиудынөөрчлөлтийн тухай хууль (цаашид „гадаадын иргэд оршин суух тухайхууль“ гэж товчлогдох болно) зохицуулна. Тус хуулиар үндсэн хоёртөрлийн оршин суух хэлбэр ялгадаг ба нэг нь түр оршин суух, нөгөөх ньбайнга оршин суух болно. Байнга оршин суух нь зөвхөн нэг төрөлбайхад түр оршин суух нь хэд хэдэн төрөлтөй байдаг.A. ГАДААДЫН ИРГЭН НУТАГ ДЭВСГЭРТ ТҮР ОРШИН СУУЖ БОЛНО:a) визгүйгээр – харьяат иргэд нь Европын Холбооны нутаг дэвсгэртбогино хугацаагаар жуулчилж ирэхэд виз шаардлагагүй гуравдагчгэх орнуудын (Европын Холбооны гишүүн бус орнуудын) жагсаалт539/2001 тоот Зөвлөлийн тогтоол (ES)-д бий; ойролцоогоор 30-аадорон;б) богино хугацааны визийн үндсэн дээр – харин харъяат иргэд ньтүр хугацаагаар оршин суухад виз шаардлагатай орнуудынжагсаалт дурдсан тогтоолд бас бий; гадаадын иргэд оршин суухтухай хууль нь түр хугаацаагаар оршин суух визийг 2 ангилдаг:1. нисэх буудлын виз – өөр онгоцонд дамжих шалтгаанаасболж олон улсын нисэх онгоцны буудлын дамжин өнгөрөхбүсэд байх ёстой болсон гадаадын иргэн энэхүү визийг хүсэжболно; визтэй байх үүрэгтэй гадаадын иргэн болгон дамжинөнгөрөх бүсэд байхдаа нисэх буудлын визтэй байх үүрэггүй,тус үүрэг нь ойролцоогоор 40-өөд орны харьяат иргэдэдхамаарна (Хуулийн эмхтгэлийн 446/2005 тоот тогтоол үзэх),2. 90 хүртлэх хоног оршин суух виз (C ангиллын виз) – тусвиз нь БНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт дээд хэмжээ нь 3 сар хүртэлоршин суух эрх олгоно, оршин суух тодорхой хугацаа ньгадаадын иргэний хэрэгцээ ба элчин сайдын яамнышийдвэрээс шалтгаална (виз ба оршин суух зөвшөөрлийнхүчинтэй хугацааг ялгах хэрэгтэй, виз хоёр жил хүртэлхугацаагаар хүчинтэй байж болох боловч нутаг дэвсгэрт байхнийт хугацаа нь 3 сараас хэтрэх ёсгүй, энэ хоёр мэдээлэлхоёулаа визэн дээр бичигдсэн байдаг); гадаадын иргэн визолгох тухай өргөдлөө элчин сайдын яаманд гаргах бөгөөдөргөдөлдөө оршин суух зорилгоо заавал зааж өгөх ёстой(жиш.: жуулчлал, урилгаар, богино хугацааагаар ажиллах,спорт, соёл г. м.); 90 хүртэл хоногийн визийг 3 сараас илүүОРШИН СУУХ ЗӨВШӨӨРЛИЙНТӨРЛҮҮДИЙН ТОЙМ5хугацаагаар сунгуулж болохгүй, тогтоосон оршин сууххугацаа дуусахаас өмнө гадаадын иргэн нь нутаг дэвсгэрээсгарч явах ёстой, богино хугацааны визтэй орж ирээд, дараа ньэнд удаан хугацааны виз юмуу удаан хугацаагаар оршин суухзөвшөөрөл олгохыг хүсэж болохгүй,ийм өргөдлүүд нь гадаадад байгаа БНЧУ-ын элчин сайдын яаманддахин шинээр гаргагдах ёстой; элчин сайдын яам нь энэ визийг ихэнхдээШенгений нэгдсэн виз гэсэн нэртэй олгодог, энэ нь гадаадын иргэн ньвизэнд заагдсан хугацаанд зөвхөн БНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт бишШенгений бүх нутаг дэвсгэрт жуулчин хэлбэрээр зорчиж явах эрхтэйгэсэн үг (эдгээр тохиолдлуудад визэн дээр нь „ШЕНГЕНИЙ ОРНУУДАДХҮЧИНТЭЙ“ гэж заагдсан байна);в) удаан хугацаагаар оршин суух визний үндсэн дээр (90 –ээсдээш хоногийн виз – D ангиллын виз) – хэрэв гадаад иргэн ньнутаг дэвсгэрт 3 сараас илүү хугацаагаар оршин суухаар байгаабол элчин сайдын яаманд энэ визийг хүсэж өргөдөл гаргана; хэдийэнэ визийг олгох өргөдлийг элчин сайдын яаманд гаргадаг боловчгадаадын иргэний оршин суух гэж байгаа газрын харьяа гадаадынхаръяатын цагдаагийн газар үүнийг нь шийдвэрлэнэ, гадаадыниргэн өргөдөлдөө оршин суух зорилгоо харуулах ёстой;г) удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрлийн үндсэн дээр– хэрэв гадаадын иргэн нутаг дэвсгэрт 90-ээс дээш хоногийнвизтэй оршин суудаг бөгөөд энд цаашид нэг жилээс дээшхугацаагаар байхыг зорьж байгаа бол энэхүү зөвшөөрлийг олгохыгхүснэ, тэгэхдээ түүний оршин суух зорилго адилхан хэвээр байхёстой (жиш.: хөдөлмөр эрхлэх зорилгоор визтэй байгаад бизнесэрхлэх зорилгоор удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл хүсэжболохгүй); гадаадын иргэн нь удаан хугацаагаар оршин суухзөвшөөрөл олгохыг хүссэн өргөдлөө оршин суудаг газрынхаа харьяагадаадын харъяатын асуудал эрхэлсэн цагдаагийн газарт гаргана,өргөдлийг 90-ээс дээш хоногийн визний хүчинтэй хугацаа ньдуусахаас хамгийн эрт 120 хоногийн өмнө эсвэл хамгийн орой14 хоногийн өмнө гаргах үүрэгтэй; зарим тохиолдолд гадаадын иргэнБНЧУ-д урьд нь визтэй байгаагүй ч гэсэн удаан хугаацаагаар оршинсуух зөвшөөрөл олгох тухай өргөдөл гаргаж болно, энэ тохиолдолдөргөдлөө элчин сайдын яаманд гаргана (жиш.: энэ нь гэр бүлээрээамьдрах зорилгоор, суралцах зорилгоор, эрдэм шинжилгээнийажлын зорилгоор удаан хугацаагаар оршин суух болно);ОРШИН СУУХ ЗӨВШӨӨРЛИЙНТӨРЛҮҮДИЙН ТОЙМ6д) нутаг дэвсгэрээс гарч явах тушаалын үндсэн дээр – нутагдэвсгэрээс гарч явах тушаал нь гадаадын харъяатын цагдаагийнгазраас олгодог жиш.: удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл олгохтухай өргөдлийг юмуу түүнийг сунгах тухай өргөдлийг хэрэгсэхгүйболгосон тохиолдолд олгох оршин суух тухай өвөрмөц эрх юм,ийм тохиолдлуудад гадаадын иргэнийг энд хууль бусаар байхгүйнтулд түүнд хамгийн ихээр 60 хүртэл хоног (цагдаагийн газрыншийдвэрээс шалтгаалж харьцангуй богино ч байж болно) байх эрхтэйбайлгах цагдаагийн газраас нутаг дэвсгэрээс гарч явах тушаалолгоно, гадаадын иргэн энэ хугацаанд багтаж хойшлуулшгүй зүйлсээбиелүүлээд нутаг дэвсгэрээс гарч явах ёстой.Түр хугацаагаар оршин суух дурдсан ангилал нь ЕвропынХолбооны иргэд болон тэдний гэр бүлийнхэнд хамаарахгүй (энэ ньБНЧУ-ын иргэдийн гэр бүлийнхэнд мөн), эдгээр хүмүүс гадаадын иргэдоршин суух тухай хуулийн дагуу өөр журамтай. Европын Холбооны иргэдтүр хугацаагаар оршин сууж байгаа тухайгаа тодорхойлолт олгохыг хүснэ(гэхдээ нутаг дэвсгэрт ийм тодорхойлолтгүйгээр ч байж болно), дараа ньгэр бүлийн гишүүд нь түр хугацаагаар оршин суухыг зөвшөөрөх тухайхүсэлт гаргана.Б . БАЙНГА ОРШИН СУУХ ЗӨВШӨӨРӨЛГадаадын иргэн нь ихэвчлэн өмнө нь 90-ээс дээш хоногоор оршинсуух виз болон удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрлийн үндсэн дээртаван жил оршин суусны дараа байнга оршин суух зөвшөөрөл олгох тухайхүсэж болно. Байнга оршин суух зөвшөөрөл нь хамгийн ашигтай оршинсуух горим бөгөөд эзэмшигчээ чех иргэдэд байдаг хэмжээгээр ихэнхэрхээр хангадаг. Байнга оршин суух зөвшөөрөлтэй гадаадын иргэннийтийн эрүүл мэндийн даатгалын хүрээнд даатгуулагч байна, хөдөлмөрэрхлэх зөвшөөрөлгүйгээр ажил хөдөлмөр эрхэлж болно, нийгмийнтэтгэмж авах г. м. эрхтэй байна, харин БНЧУ-ын аюулаас хамгаалахбайгууллага болон армид алба хааж болохгүй, сонгуульд оролцох эрхгүйбайх ба БНЧУ Европын Холбооны гишүүн байснаас үүдэн гарах зөвхөнЕвропын Холбооны иргэд болон тэдний гэр бүлийнхэнд хамааралтайдавуу талуудыг мөн эдлэх эрхгүй байна.ОРШИН СУУХ ЗӨВШӨӨРЛИЙНТӨРЛҮҮДИЙН ТОЙМ7Чех улсын нутаг дэвсгэрт 90-ээс дээш хоногоор оршин суух визба удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрлөөр оршин сууж байгаагадаадын иргэн нь оршин суух зорилгоо нотлон харуулах ёстой. Оршинсуух зорилго олон байдаг боловч бид энд зөвхөн тэдгээрийн үндсэндээр гадаад иргэн орлоготой ажил хөдөлмөр эрхэлж болоход ньанхаарлаа хандуулах болно.Гадаадын иргэн нь орлоготой ажил хөдөлмөрийг хэд хэдэн үндсэнаргаар хэрэгжүүлж болно:a) хөдөлмөрийн эрхзүйн харьцааны үндсэн дээр ажилтан байж,б) лицензийн үндсэн дээр бизнес эрхлэгч/хувь хүн болох эсвэлв) худалдааны компани юмуу хоршоонд оролцсоноор.A. Албан байгууллагад ажиллах зорилгоАлбан байгууллагад ажиллах гэдгийг ажил олгогч ба ажилтныхоорондох хөдөлмөр эрхзүйн харьцаа гэж ойлгоно, энэ харьцааныгол шинж нь хараат ажил гэгчийг гүйцэтгэх болно. Хараат ажилгэдгийг ажил олгогч удирдаж ажилтан нь удирдуулж ажил олгогчийнзаавраар, түүний нэрийн өмнөөс, түүгээр хариуцуулж ажил хийх гэжтодорхойлно. Ажилтанд ингэж ажил хийснийх нь төлөө хөдөлмөрийнхөлс, цалин эсвэл шагнал олгогдоно. Хамгийн элбэг байдаг ажил эрхлэххарьцаа нь хөдөлмөрийн гэрээн дээр үндэслэгдсэн хөдөлмөрийнхарьцаа, дараачийн хөдөлмөр эрх зүйн харьцаанууд нь хөдөлмөрийнхарьцаанаас гадуурх ажлын тухай гэрээнд үндэслэгдсэн хөдөлмөрийнхарьцаанууд болно (дэлгэрүүлж 26-р хуудаснаас харах).Хөдөлмөр эрх зүйн харьцаануудыг зохицуулсан суурь хууль болХөдөлмөрийн тухай хууль (Хуулийн эмхтгэлийн 262/2006 тоот хууль),мөн гадаадын иргэдийг ажиллуулахад гадаадын иргэд ажиллаж болохнөхцлүүдийг зохицуулсан Хөдөлмөр эрхлэлтийн тухай хууль (Хуулийнэмхтгэлийн 435/2004 тоот хууль) бас чухал юм.Гадаадын иргэн БНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт ажиллаж болох үндсэнхоёр нөхцөл байдаг:1. хүчинтэй хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөлтөй байх,2. хүчинтэй оршин суух зөвшөөрөлтөй байх. Хэрэв гадаадыниргэн нь ногоон карт гэгчийг эзэмшдэг бол тус карт ньдурдсан хоёр зөвшөөрлийг хоёуланг нь орлоно.УДААН ХУГАЦААГААР ОРШИН СУУХ ЗАРИМ ЗОРИЛГУУД8Энэ зорилгоор хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл авах/сунгуулах ба удаанхугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл авах/сунгуулахад хийх алхмуудын тухайдэлгэрэнгүй мэдээллүүд 12 бa 15-р хуудсанд бий.Хөдөлмөр эрхлэлтийн хуулийн үүднээс хөдөлмөрийн зах зээлд гадаадыниргэдийг тохируулж оруулах зорилгоор гадаадын иргэн хуулийн этгээдийн(худаалдааны компани эсвэл хоршоо) оролцогч байх ба худалдааны цэсэдбүртгэлтэй хуулийн этгээдэд үйл ажиллагааных нь зүйлээс үүдэн гарахүүрэг даалгавар гүйцэтгэж байгаа явдлыг ч ажил хөдөлмөр эрхэлсэнд тооцдог ньгадаадын иргэдийг ажиллуулахын гол онцлог юм. Энэхүү зохицуулалт нь „энгийн“хувь нийлүүлэгчид болон хоршооны гишүүдээс гадна статуттай байгууллагаэсвэл хувийн этгээдийн өөр байгууллагын (жиш.: компаний төлөөлөгч, төлөөлөнудирдах зөвлөлийн гишүүдийн) гишүүний финкцитэй этгээдэд бас хамаарна –цаашид „Хуулийн этгээдэд оролцох зорилго“-оос харах.Б. Аж ахуй эрхлэх эрхийн үндсэн дээр бизнес эрхлэхАж ахуй эрхэлж бизнес эрхлэх (аж ахуй эрхлэх) гэдэг нь ашиг орлого олохзорилгоор өөрийн нэрийн өмнөөс, өөрөө хариуцаж бие дааж тогтмол үйлажиллагаа явуулах явдал юм. Аж ахуй эрхэлж бизнес эрхлэгч нь байгууллагадажилладаг хүнээс ялгаатай, өөрийнхөө өмнөөс өөрөө хариуцаж харьцана, өөрсубъектээр удирдуулсан харьцаанд байдаггүй. Аж ахуйг хувь хүн ч, хуулийнэтгээд ч эрхэлж болдог боловч зөвхөн хувь хүн л удаан хугацаагаар оршин суухвиз юмуу зөвшөөрөл хүсэж болдог тул бид энд зөвхөн хувь хүн бизнес эрхлэхасуудалд анхаарлаа хандуулах болно. Аж ахуй эрхэлж бизнес эрхлэгчийгзарим хуулиудын зүгээс хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч этгээд гэж тэмдэглэсэнбайдаг (хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч этгээдэд орох хүмүүс, жиш.: ХАА-н бизнесэрхлэгчид, зохиол бүтээл туурвигчид г. м.).Аж ахуй эрхэлж бизнес эрхлэхийг зохицуулах суурь хууль нь Хуулийнэмхтгэлийн 455/1991 тоот Аж ахуй эрхэлж бизнес эрхлэх тухай хууль юм. БНЧУ-ыннутаг дэвсгэрт байнга оршин суух зөвшөөрөлгүй хүн тус хуулийн үүднээс үзвэлгадаадын хувь этгээд гэгдэх бөгөөд тэдэнд зориулж тогтоосон онцгой заалтуудбайдаг.Дурдсан хуулийн дагуу бизнес эрхлэхийг мэдэгдэж бизнес эрхлэх болонконцессээр бизнес эрхлэх гэж ангилдаг, мэдэгдэж эрхлэх бизнесийн хувьд бусаднөхцлүүдийг хангасан тохиолдолд бизнесийн албанд мэдэгдэхэд хангалтай,харин концессээр бизнес эрхлэхэд бизнес эрхлэгч этгээд концесс олгох тухайөргөдөл гаргах ёстойд ялгаа нь оршдог (концессэр бизнес эрхлэхэд жиш.:спиртийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, буу зэвсэг ба галт хэрэгсэл үйлдвэрлэх г. м.эдгээр нь онцгой шинж чанартай байдаг тул энд цааш нь дурдахгүй).УДААН ХУГАЦААГААР ОРШИН СУУХ ЗАРИМ ЗОРИЛГУУД9Мэдэгдэж бизнес эрхлэхийг улмаар дотор нь мэргэжлийн ямар урчадвартай байхыг нь шаарддагаас шалтгаалан гар урлалын, уялдаатайба чөлөөт гэж ангилдаг. Аж ахуй эрхлэх бүх төрөл Аж ахуй эрхэлж бизнесэрхлэх тухай хуулийн хавсралтуудад бий.Аж ахуй эрхлэхэд тогтоосон хэд хэдэн нөхцөл байдаг:a) 18 нас хүрсэн байх,б) эрх зүйн үйлдэл хийх чадамжтай байх,в) ял шийтгэлгүй байх,г) мэргэжлийн юмуу өөр чадвартай байх (зөвхөн гар урлалынба уялдаатай аж ахуй эрхлэхэд шаардана, чөлөөт аж ахуйэрхлэхэд шардахгүй).Гадаадын хувь этгээд аж ахуй эрхлэхээ мэдэгдэхдээ бөглөсөнмаягтанд дараахь зүйлсийг хавсаргаж өгнө:a) гадаадын иргэний иргэншилтэй орноос нь олгосон ялшийтгэлгүйн тодорхойлолт,б) хэрэв хуулийн дагуу шаардсан бол мэргэжлийн чадвартайггэрчлэх бичиг баримт,в) удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл,г) аж ахуй эрхлэх газрын байр талбайг ашиглах эрх зүйншалтгааныг нотлон харуулах бичиг (жиш.: амьдрахзориулалтын бус байр талбайн түрээсийн гэрээ, эсвэл үлхөдлөх хөрөнгө, орон сууц юмуу амьдрах зориулалтын бусбайр талбайг эзэмшигчийн бичгээр үйлдсэн зөвшөөрөл),д) 1000 кроны хэмжээтэй тэмдэгтийн хураамж төлсөн баримт.Аж ахуй эрхлэх тухай мэдүүлсний дараа аж ахуй эрхлэх бүртгэлийналба нь таван хоногийн дотор хувиараа аж ахуй эрхлэгчдийн бүртгэлийнцэснээс түүвэр олгоно. Харин гадаадын хувь этгээд нь бизнесэрхлэгчдийн бүртгэлд бүртгэгдсэн байх ёстойгоороо чех иргэдээсялгаатай тул аж ахуй эрхлэх тухай түүвэр бичгээ авсны дараа худалдаа,үйлдвэрлэл эрхлэгчдийн бүртгэлд бүртгүүлэхээр зохих харъяа бүртгэлийншүүхэд хүсэлт гаргана (ийм хүсэлт гаргахдаа 5000 кроны хэмжээтэйтэмдэгтийн хураамж төлдөг). Худалдаа, үйлдвэрлэл эрхлэгчдийн бүртгэлдбүртгэгдсэн мөчөөс эхлэн бизнес эрхлэгчид аж ахуй эрхлэх эрх үүсэхба бизнесээ хийж эхэлж болно. Хэрэв гадаадын иргэн энэ хүртэл нутагдэвсгэрт оршин суух ямар ч зөвшөөрөлгүй байгаа ба аж ахуй эрхлэхзорилгоор 90-ээс дээш хоногийн виз хүсэх тохиолдолд хувиараа аж ахуйюмуу бизнес эрхлэхээ мэдүүлсний дараа аж ахуй эрхлэх бүртгэлийнцэснээс түүврийн оронд хувиараа аж ахуй эрхлэх нөхцлүүдийг хангасантухай олгосон тодорхойлолтыг виз олгохыг хүссэн өргөдөлдөө хавсаргана.Виз олгож БНЧУ-д ирсний дараа гадаад иргэн нь энэ визээ аж ахуй эрхлэхбүртгэлийн цэснээс хийсэн түүвэр олгодог аж ахуй эрхлэх бүртгэлийнУДААН ХУГАЦААГААР ОРШИН СУУХ ЗАРИМ ЗОРИЛГУУД10албанд харуулах хэрэгтэй бөгөөд тэнд гадаадын иргэн нь бизнесэрхлэгчдийн бүртгэлд бүртгэгдэх тухай хүсэлтээ гаргана. Гадаадыниргэн нь аж ахуй эрхлэх эрхтэйгээ үйлдвэрлэл, худалдааны эрхлэгчдийнбүртгэлийн түүврээр гэрчлэн харуулна.Бизнес, аж ахуй эрхлэгч нь (Хуулийн эмхтгэлийн 513/1991 тоотхууль) Бизнесийн хуулийн дагуух гэрээний үндсэн дээр бусад бизнесэрхлэгчидтэй, иргэн эрх зүйн гэрээнүүдийн үндсэн дээр хувь этгээдүүдтэйхарьцаанд ордог (жиш.: эд бараа худалдах эсвэл үйлчилгээ үзүүлэхдээ).Бизнес, аж ахуй эрхэлснээс үүсэх хариуцлагыг бизнес эрхлэгч нь өөрийнбүхий л өмчөөр хариуцдаг.В. Хуулийн этгээдэд оролцох зорилгоОрлоготой үйл ажиллагааны дараачийн боломж нь худалдааныкомпани эсвэл хоршоонд оролцож бизнес эрхлэх явдал юм. Эдгээрхуулийн этгээдүүдийн зохицуулалт (Хуулийн эмхтгэлийн 513/1991 тоот)Бизнесийн тухай хуулинд тусгагдсан байдаг. Энэ хуулинд компанийг –нийтийн худалдааны компани, командитийн компани, хязгаарлагдмалхариуцлагатай компани ба хувьцаат компани гэж дөрөв ангилдаг.Худалдааны компанийг хүмүүс хамтран бизнес эрхлэх зорилгоор нэгдсэнхэлбэр гэж тодорхойлж болно.Компани болгон нэг талаас өөрийн хамтрагчидтай – эдгээр хүмүүскомпаний үйл ажиллагаанд өөрийн биеэр юмуу хөрөнгө мөнгөөрөөоролцдог (жиш.: хязгаарлагдмал хариуцлагатай компаний хувьнийлүүлэгчид, хувьцаат компаний хувьцаа эзэмшигчид) – нөгөө талааскомпаний хүрээнд тодорхой онцгой эрх бүхий төлөөлөн удирдах зөвлөлгэгчтэй байна, эдгээр нь ялангуяа компанийг удирдах ба компанийггаднаас нь төлөөлж гуравдагч этгээдтэй харьцах эрхтэй байна – жиш.:гэрээ байгуулах. Төлөөлөн удирдах зөвлөлийг гол төлөв компаний хувьнийлүүлэгчдийн дотроос томилдог боловч өөр хувь хүмүүс ч байж болно.Гадаадын иргэн хуулийн этгээдэд оролцох зорилгоор удаанхугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл авахад зөвхөн компаний хувьнийлүүлэгч байх нь хангалтгүй, харин ч түүний төлөөлөн удирдахзөвлөлд (жиш.: хязгаарлагдмал хариуцлагатай компанийг төлөөлөгчэсвэл хувьцаат компаний удирдлагын гишүүн) байх ёстой. Хэрэв зөвхөнхувь нийлүүлэгч байгаад БНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт үйлдвэрлэл, худалдааэрхлэгчдийн бүртгэлд бизнес эрхлэх болж бүртгэгдсэн компаний үйлажиллагаанд оролцохыг хүсэж байгаа бол тус үйл ажиллагаагявуулахад хөдөлмөрийн товчооноос хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөлавсан байх ёстой (хуудас 7 – А. Хөдөлмөр эрхлэх зорилгыг үзнэ үү).УДААН ХУГАЦААГААР ОРШИН СУУХ ЗАРИМ ЗОРИЛГУУД11УДААН ХУГАЦААГААР ОРШИН СУУХ ЗАРИМ ЗОРИЛГУУДТэгээд тус хувь нийлүүлэгч нь оршин суух зөвшөөрлийг хуулийн этгээдэдоролцох зорилгоор бус хөдөлмөр эрхлэх зорилгоор хүснэ. Хэрэвхязгаарлагдмал хариуцлагатай компаний явуулах бизнес ажиллагаа ньжиш.: орчуулга ба хэлмэрчлэх байгаад түүний хувь нийлүүлэгч нь тэркомпанид орчуулагчаар ажилладаг бол энэ ажлыг эрхлэхэд хөдөлмөрэрхлэх зөвшөөрөл авсан байх ба 90-ээс дээш хоногоор оршин суух виз/удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл хүсэх ёстой. Хэрэв гадаадыниргэн зөвхөн компанийг төлөөлөх үүрэг гүйцэтгээд компаний явуулжбуй бизнесийн үйл ажиллагаанаас шууд үүдэн гарах үүрэг даалгаврыггүйцэтгэхгүй байгаа бол хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл шаардлагагүй бөгөөдоршин суух зөвшөөрлийг хуулийн этгээдэд оролцох зорилгоор хүснэ.Дээр дурдсан зүйлс нөхөрлөлд мөн адил хамаарна. Нөхөрлөлд хувьнийлүүлэгчдийн оронд нөхөрлөлийн гишүүд байдаг, удирдах байгууллагань нөхөрлөлийн удирдах зөвлөл болно. Зөвхөн нөхөрлөлийн гишүүн байхнь хуулийн этгээдэд оролцох зорилгоор оршин суух зөвшөөрөл хүсэхэдхангалттай шалтгаан байж чадахгүй, ийм зорилгоор зөвхөн нөхөрлөлийнудирдах зөвлөлийн гишүүн л оршин суух зөвшөөрөл авч болно. Хэрэвнөхөрлөлийн эрхэлдэг бизнесийн ажил нь жиш.: барилгын гүйцэтгэх ажилбайгаад нөхөрлөлийн гишүүн нөхөрлөлд барилга дээр шууд барилгынажилчнаар ажиллаж байвал уг ажлыг хийхэд хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөлавсан байх ёстой. Нөхөрлөлийн ийм гишүүн нь хуулийн этгээдэдоролцох зорилгоор биш, харин хөдөлмөр эрхлэх зорилгоор оршин суухзөвшөөрөл хүснэ. Нөхөрлөл ба түүний гишүүдийн хоорондох хөдөлмөрийнхарьцаа нь Хөдөлмөрийн тухай хуулиар зохицуулагдана. Нөхөрлөлийндүрмийн дагуу нөхөрлөлийн гишүүн байх нөхцөл нь нөхөрлөлийн гишүүн ньхөдөлмөрийн харьцаатай байх өвөрмөц байдал болно. Ийм тохиолдолдэнэхүү хөдөлмөрийн харьцаа нь хөдөлмөрийн тухай хуулиас хазайжзасвар орсон байх бөгөөд үүнийг нөхөрлөлийн дүрмээр зохицуулж болно.Дүрмээр зохицуулах нь нөхөрлөлийн гишүүний хувьд хөдөлмөрийн тухайхуулиар зохицуулахаас илүү ашигтай байж болохгүй.12ХӨДӨЛМӨР эРХЛэХ ЗОРИЛГООР УДААН ХУГАЦААГААРОРШИН СУУХ ЗӨВШӨӨРӨЛ, ТҮҮНИЙ СУНГАЛТХэрэв Та нутаг дэвсгэрт хөдөлмөр эрхлэх зорилгоор 90-ээс дээш хоногийнвизтэй байгаа ба удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл олгохыг хүсэж байгаабол бөглөсөн өргөдлөө Гадаадын иргэд оршин суух тухай хуулийн 46-р зүйлийн6-р догол мөрөнд заасан шаардлагатай материалуудын хамт бүрдүүлж өгөхёстой. Үүнд дараахь зүйлс орно:- хөдөлмөр эрхлэхийг зөвшөөрсөн тухай шийдвэр эсвэл хөдөлмөр эрхлэхзөвшөөрлийг сунгасан тухай шийдвэр,- гадаад паспорт,- нутаг дэвсгэрт оршин суух бүх хугацаанд орон байраар хангагдах тухайбичиг баримт,- 2 зураг.Зарим тохиолдолд ажил үүрэг гүйцэтгэхэд хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөлшаардлагагүй (28-р хуудсаас үзэх). Ийм тохиолдолд гадаадын иргэн хөдөлмөрэрхлэхийг зөвшөөрсөн шийдвэр эсвэл хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрлийг сунгасантухай шийдвэрийн оронд хөдөлмөрийн гэрээ, ажлын үйл ажиллагаа хийх тухайхэлцэл юмуу ажил хийж гүйцэтгэх тухай хэлцлээ харуулна.Удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл хүссэн өргөдлөө гадаадынхаръяатын цагдаагийн газарт 90-ээс дээш хоногоор оршин суух визний хүчинтэйхугацаа дуусахаас хамгийн эрт 120 хоногийн өмнө ба хамгийн орой гэхэд14 хоногийн өмнө гаргах шаардлагатай.Хөдөлмөр эрхлэх зорилгоор удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрлийгхөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл олгосон хүчинтэй хугацаагаар олгодог. Тэгэхлээрхоёр зөвшөөрөл хоёулаа адил хугацаагаар олгогддог.Удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрлийн хүчинтэй хугацааг давтансунгуулж болдог. Өргөдөл бөглөж анх удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөлолгохыг хүсэхдээ бүрдүүлсэнтэй адил материалуудын хамт өгөх шаардлагатай.Өргөдөл гаргах хугацаа мөн адил байна (удаан хугацаагаар оршин суух визнийхүчинтэй хугацаа дуусахаас хамгийн эрт 120 хоногийн өмнө ба хамгийн орой14 хоногийн өмнө).Удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрлийн тухай өргөдлийг өргөдөлгаргасан өдрөөс 60 хоногийн дотор шийдвэрлэнэ. Хэрэв та хуулиар тогтоосонхугацаанд өргөдлөө гаргасан байгаад Таны визний/оршин суух зөвшөөрлийнхүчинтэй хугацаа дуусах хүртэл өргөдлийг тань гадаадын харъяатын цагдаагийнгазраас шийдвэрлэхгүй байвал өргөдлийн тань тухай шийдвэр хууль ёсоорхүчин төгөлдөр болтол Таны визийг/удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрлийгхүчинтэй гэж тооцно.Удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл олгох болон түүнийг сунгахдаа гадаадынхаръяатын цагдаагийн газар 1000 кроны хэмжээтэй тэмдэгтийн хураамж авдаг.УДААН ХУГАЦААГААР ОРШИН СУУХ ЗАРИМ ЗОРИЛГУУД13Ногоон карт нь сонгож авсан зарим орнуудын гадаадын иргэдудаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл хялбар авч болох удаанхугацаагаар оршин суух зөвшөөрлийн өвөрмөц төрөл юм, ингэхдээгадаадын иргэн нь хоёр зөвшөөрлийн (хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл ба90-ээс дээш хоногийн виз/удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл)оронд ганц зөвшөөрөл, энэ нь ногоон карт хүснэ. Иргэд нь ногоон картавч болох орнуудын жагсаалтыг Хуулийн эмхтгэлийн 461/2008 тоотДотоод яамны тогтоолоор тогтоосон байна (энд жиш.: Украин ороодарван хоёр орон бий). Гадаадын иргэн ногоон картаар дамжууланямар ч ажлыг хийхээр санал гаргаж болохгүй, зөвхөн ногоон картэзэмшигчид ажиллаж болох ажлын орон тооны төв бүртгэлгэгчид бүртгэгдсэн ажлын орон тоонд л ажиллах санал тавьжболно. Хөдөлмөр, нийгмийн хангамжийн яам хөтөлдөг энэ бүртгэлдажил олгогчийн зүгээс мэдэгдсэнээс 30 хоногийн дотор ажилтанолдоогүй сул ажлын бүх орон тоо бүртгэгддэг. Харин ажил олгогчэнэ бүртгэлд оруулахыг зөвшөөрсөн байх нөхцөлтөй ба ингэснээрээгадаадын иргэнийг ч ажиллуулах санаагаа илрүүлсэн гэж үздэг.Гурван төрлийн ногоон карт олгогддог:a) дээд боловсролтой мэргэшилтэй ажилтан ба гол ажилтандзориулсан – „А“ ангилал,б) хамгийн багаар мэргэжил эзэмшсэн байхыг шаарддагажлын орон тоонд ажиллах ажилтан – „B“ ангилал,в) бусад ажилтан – „C“ ангилал.Ногоон картын журмаар удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөлолгох тухай өргөдлийг гадаадад байгаа БНЧУ-ын төлөөлөгчийн газартгаргана, тэндээс өргөдлийг дотоод яаманд шийдвэр гаргуулахаарявуулна. Зарим тохиолдолд ногоон карт олгох өргөдлийг шууд нутагдэвсгэрт дотоод яаманд гаргаж болно (төлөөлөгчийн газраардамжуулахгүйгээр), ингэхдээ дараахь нөхцлүүдэд:a) Чех улсад ногоон картаар амьдарч байгаад хөдөлмөрийнхарьцаа нь Хөдөлмөрийн тухай хуулийн 52-р зүйлийн a) -аас e)хүртлэх заалтын аль нэг шалтгаанаар халагдсан эсвэл тэдгээршалтгаануудаар юмуу хөдөлмөрийн хуулийн 56-р зүйлийндагуу даруй цуцлагдсан гадаадын иргэн (хөдөлмөрийн харьцаадуусах нэгж шалтгаануудыг 36, 38, 39-р хуудсуудаас үзэх),ОНЦГОЙ ТОХИОЛДОЛД ХӨДӨЛМӨР эРХЛэХ ЗОРИЛГООР УДААНХУГАЦААГААР ОРШИН СУУХ ЗӨВШӨӨРӨЛ – НОГООН КАРТУДААН ХУГАЦААГААР ОРШИН СУУХ ЗАРИМ ЗОРИЛГУУД14б) энд дор хаяж нэг жил амьдарч байгаад өөр төрлийн ногоон карт,ингэхдээ өөр ажил, хүсэх бодолтой байгаа гадаадын иргэн,в) БНЧУ-д 90-ээс дээш хоногийн виз, амьдарч байсан бөгөөд, жишээлвэл,өөр зорилгоор удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрлөөр хамгийнбагаар хоёр жилээс доошгүй оршин сууж байгаа гадаадын иргэн.Өргөдөлд хавсаргах шаардлагатай:- гадаад паспорт,- 2 ш зураг,- тухайн сонгосон ажлын орон тоон дээр ажиллахад шаардагдахболовсрол ба мэргэжлийн чадвартайг нотлох харуулах бичиг баримт,- шаардсан тохиолдолд өргөдөл гаргагч ноцтой өвчингүйг харуулахэмчийн тодорхойлолт.А ангиллын картыг дээд хэмжээ нь 3 жилийн хугацаанд хүчинтэйбайхаар, B бa C ангиллын карт дээд хэмжээ нь 2 жилийн хүчинтэй байхааролгодог.ХУВИАРАА АЖ АХУЙ, БИЗНЕС эРХЛэХ ЗОРИЛГООР УДААНХУГАЦААГААР ОРШИН СУУХ ЗӨВШӨӨРӨЛ, ТҮҮНИЙ СУНГАЛТУДААН ХУГАЦААГААР ОРШИН СУУХ ЗАРИМ ЗОРИЛГУУДХэрэв Та нутаг дэвсгэрт хувиараа аж ахуй, бизнес эрхлэх зорилгоор90-ээс дээш хоногийн визтэй оршин сууж байгаад удаан хугацаагаароршин суух зөвшөөрөл хүсэж байгаа бол бөглөсөн өргөдлөө Гадаадыниргэд оршин суух тухай хуулийн 46-р зүйлийн 8-р догол мөрөнд заасаншаардлагатай материалуудын хамт бүрдүүлж өгөх ёстой. Үүнд дараахьзүйлс орно:- аж ахуй, бизнес эрхлэх бүртгэлийн цэсээс түүвэр (урьд нь аж ахуй,бизнесийн гэрчилгээ),- татварын албанаас татвар бүрэн төлөгдсөн байдлын тухайтодорхойлолт,- нийгмийн даатгал ба хөдөлмөр эрхлэлтийн төрийн бодлогод төлбөрийнөргүй тухай нийгмийн даатгалын байгуулагын тодорхойлолт,- гадаад паспорт,- тус улсад оршин суух хугацааны амьжиргааны мөнгө – тус мөнгөнийхэмжээ нь оршин тогтнох хэмжээний хамгийн доод хэмжээнээс(хамгийн доод хэмжээ нь 2 020 крон, ирээдүйд өөрчлөгдөж болно)50 дахин илүү байхаар тогтоогдсон буюу батлан харуулах хэмжээ нь101 000 крон юм; энэ мөнгийг бэлнээр нь эсвэл банкны дансны бичгээрэсвэл олон улсын хэмжээнд хүчинтэй мөнгөний карт харуулж болно,- тус улсад оршин суух бүхий л хугацаанд байраар хангагдсан тухайбичиг баримт,- 2 зураг,- аян замын эрүүл мэндийн даатгалын бичиг баримт.15Хэрэв тус улсад аж ахуй, бизнес эрхлэх – хуулийн этгээдэд оролцохзорилгоор 90-ээс дээш хоногоор оршин суух визтэй байгаа бол өргөдөлтэйгээхамт тухайн компаний удирдах зөвлөлийн (нийтийн худалдааны компанийхувь нийлүүлэгчийн, командитийн компанид гүйцээлтийн, хязгаарлагдмалхариуцлагатай компаний төлөөлөгчийн, хувьцаат компанийн удирдлагынгишүүний, нөхөрлөлийн удирдлагын гишүүний) байр суурин дээр байгаа таньхарагдах үйлдвэрлэл худалдаа эрхлэгчдийн бүртгэлийн цэсний түүвэр, гадаадпаспорт, тус улсад оршин суух хугацааны амьжиргааны мөнгө, тус улсад оршинсуух бүхий л хугацаанд байраар хангагдсан тухай бичиг баримт, 2 зураг, аян замынэрүүл мэндийн даатгалын бичиг баримтыг хавсаргана.Аж ахуй, бизнес эрхлэх зорилгоор удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл нь2 жилийн хүчинтэй хугацаагаар олгогддог.Удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрлийн хүчинтэй хугацааг давтан сунгуулжболдог. Өргөдөл бөглөж анх удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл олгохыгхүсэхдээ бүрдүүлсэнтэй адил материалуудын хамт өгөх шаардлагатай.Өргөдөл гаргах хугацаа, өргөдлийг шийдвэрлэх хугацаа ба тэмдэгтийнхураамжийн хувьд хөдөлмөр эрхлэх зорилгоор удаан хугацаагаар оршин суухзөвшөөрөл дээр яригдсантай адил байна.БНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт хуулийн дагуу ажиллах нөхцлүүдийн нэг нь хөдөлмөрэрхлэх зөвшөөрөлтэй байх явдал юм. Хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрлийг ажил хийжгүйцэтгэх газрынх нь харъяаллынх нь дагуу тогтоох хөдөлмөрийн товчоо гаргана (хэдийтаны оршин суугаа хаяг Прагад мөн ажил олгогчийн албан ёсны хаяг нь Остравад боловчхэрэв Та жишээ нь Кладно хотод ажил хийхээр зорьж байвал Кладно дахь Хөдөлмөрийнтовчоо л Таны өргөдлийг шийдвэрлэнэ).Хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрлийг зөвхөн нэг тодорхой ажлын орон тоонд олгодог,хэрэв та ажлаа солихыг хүсвэл хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл шинээр хүсэх ёстой.Гадаадын иргэн нь хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл олгохыг хүссэн өргөдөлдөө дараахьзүйлсийг хавсаргана:- гадаадын иргэнийг ажилд авах тухай бичиг (маягтыг нь хөдөлмөрийнтовчооноос эсвэл Хөдөлмөр, нийгмийн халамжийн яамны төвлөрсөнинтернет хуудас:http://portal.mpsv.cz/sz/zahr_zam/tiskopisy -оос татаж авна, энэ маягтыг ажилолгогчоор батлуулна),- мэргэжлийн ур чадвартайг гэрчлэх бичиг баримт (мэргэжлийн ур чадваршаардахгүй ажилд шаардлагагүй),- ажлын шинжээс хамаарч гарч байгаа бол бусад бичиг баримт.ХӨДӨЛМӨР эРХЛэХ ЗӨВШӨӨРӨЛ, ТҮҮНИЙ СУНГАЛТУДААН ХУГАЦААГААР ОРШИН СУУХ ЗАРИМ ЗОРИЛГУУД16Зарлагдсан ажлын сул орон тоо (ажил олгогч хөдөлмөрийн товчоонд сулорон тоо гэж мэдэгдсэн) гэгч байгаад түүнийг хөдөлмөр эрхлэхийг хүссэнчех иргэдийг (эсвэл Европын Холбооны/ЕНP- ийн юмуу Швейцарь улсыниргэдийг) авч болохгүй байгаа ба ингэхдээ шаардагдсан мэргэжилтэй хүнхүрэлцэхгүй юмуу сул ажлын орон тоо нь бага бол Хөдөлмөрийн товчоохөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл гаргаж болно. Хөдөлмөрийн товчоо ингэжшийдвэр гаргахдаа хөдөлмөрийн зах зээлийн байдлыг анхаарна. Иймалхмууд хийхэд хамаарахгүй зүйлс нь хөдөлмөр эрхлэлтийн тухай хуульд(97-р зүйлд) тусгагдсан.Хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрлийг сунгуулах тухай өргөдөл гаргахадажил олгогч гадаадын иргэнийг цаашид ч ажиллуулна гэсэн бичгийгхавсаргах шаардлагатай. Хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрлийн хүчинтэй хугацаагсунгуулахдаа гадаадын иргэн нь хөдөлмөр эрхлэх өмнөх зөвшөөрлийнхүчинтэй хугацаа дуусахаас өмнө хамгийн эрт 3 сарын өмнө ба хамгийн орой30 хоногийн өмнө өргөдөл гаргах эрхтэй.Хөдөлмөр эрхлэх тухай хуулийн дагуу хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрлийгхоёр жил хүртэл хугацаатайгаар өгч болно, гэвч одоогийн эдийн засгийнхямралын нөлөөгөөр хөдөлмөрийн товчоод түүнийг ихэнхдээ хамгийн ихээрнэг жилээр олгож байна.Хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл олгох тухай өргөдлийг хүлээж авахадтэмдэгтийн хураамжинд 500 крон, хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл сунгуулахтухай өргөдөл хүлээж авахад тэмдэгтийн 250 крон авдаг.Гадаадын иргэд ажил хийхэд хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл шаардагдахгүйтохиолдлууд хөдөлмөр эрхлэлтийн тухай хуулинд заагдсан байгаа (98-р зүйл– 28-р хуудсыг үзэх).Хөдөлмөрийн товчоод хөдөлмөр эрхлэлтийн салбарт зөвлөлгөө, мэдээлэлөгөх ба бусад төрлийн үйлчилгээ үзүүлэх хуулиар хүлээсэн үүрэгтэй, тиймээсэндээс та бүх хэрэгтэй мэдээллийг олж авах хэрэгтэй. Шаардлагатайтохиолдолд үнэ төлбөргүй зөвлөлгөө өгдөг төрийн бус байгууллагуудад чхандаж болно.УДААН ХУГАЦААГААР ОРШИН СУУХ ЗАРИМ ЗОРИЛГУУД17Та БНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт ажилтан хэлбэрээр ажиллаж байна(хөдөлмөр эрхлэх зорилгоор удаан хугацаагаар оршин суухзөвшөөрөлтэй). Ажлынхаа хажуугаар Та бизнес эрхлэхийгхүсэж байгаа боловч ямар алхам хийхээ сайн мэдэхгүй байгаа,цагдаагийн газраас шинээр удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөлолгохыг хүсэх ёстой гэж дуулсан.ҮГҮЙ, энэ тохиолдолд удаанхугацаагаар оршин суух шинэзөвшөөрөл хүсэх шаардлагагүй.Хэрвээ Та тус улсад тодорхой зорилготойгоор оршин суухзөвшөөрөлтэй бол энэ зорилгоо биелүүлэх ёстой (Таны оршинсуух зорилго хөдөлмөр эрхлэх бол Та ажиллах ёстой, хэрэв Таныоршин суух зорилго суралцах бол Та суралцах ёстой). Хэрэв Тазөвшөөрсөн оршин суух зорилгыг биелүүлэхгүй байвал Таны оршинсуух зөвшөөрөл цуцлагдах эрсдэлтэй. Харин гадаадын иргэд оршинсуух тухай хууль зөвшөөрсөн зорилгын хажуугаар өөр ямар нэгэнүйл ажиллагаа хийхэд тань саад байхгүй (ажиллахынхаа хажуугаарбизнес эрхлэх юмуу суралцах). Зөвхөн эхний оршин суух зорилгооцаашид биелүүлэхгүй гэж бодож байгаа тохиолдолд байгааудаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл хүчинтэй үед ньөөр зорилгоор шинэ зөвшөөрөл олгохыг гадаадын харъяатынцагдаагийн газраас хүсэх ёстой.Одоо байгаа оршин суух зорилгоо цаашид биелүүлэхийг хүсэхгүй,түүнийг өөрчлөх бодолтой байгаа тохиолдлын дэлгэрэнгүй мэдээллийгдараагийн бүлгээс үзнэ үү.Одоо байгаа оршин суух зорилгоо биелүүлэхийн зэрэгцээ өөр үйлажиллагаа явуулахад тань ямар ч саад байхгүй гэж дээр дурдсан,харин тус үйл ажиллагааг явуулахад тусгай хууль тогтоомжоортогтоосон нөхцлүүдийг хангасан байх ёстой. Жишээ нь Та аж ахуй,бизнес эрхлэх зорилгоор удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөлтэйбөгөөд хажуугаар нь ажиллахыг хүсвэл хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөлолгохыг хүсэх ёстой ба эсрэгээрээ байна.Асуулт ба хариулт – Оршин суух асуудлуудэХНИЙ ОРШИН СУУХ ЗОРИЛГОО ХэВээР НЬ ҮЛДээЖ ӨӨР ҮЙЛАЖИЛЛАГАА эРХЛэХ БОЛОМЖ – ОЛОН ЗОРИЛГООР ОРШИН СУУХШийдэх арга:18Та тус улсад хөдөлмөр эрхлэх зорилгоор удаан хугацаагаароршин суух зөвшөөрөлтэй амьдарч байна. энэ хугацаандтаны нөхөр энд тасралтгүй таван жил оршин суух нөхцлийгбиелүүлж байнга оршин суух зөвшөөрөлтэй болсон.Гадаадын харъяатын цагдаагийн газарт гэр бүлтэйгээ хамтамьдрах зорилгоор удаан хугацаагаар оршин суух шинэзөвшөөрөл олгохыг хүсэж болох уу?ТИЙМ, ийм арга байж болно.Өөрт нь зөвшөөрөгдсөнөөс өөр зорилгоор нутаг дэвсгэрт оршинсуухыг бодож байгаа гадаадын иргэн нь гадаадын харъяатынцагдаагийн газраас удаан хугацааны оршин суух шинэ зөвшөөрөлолгохыг хүсэх үүрэгтэй. Өөр зорилгоор удаан хугацаагаар оршин суухзөвшөөрөл олгохыг хүссэн өргөдөлдөө энэ зорилгод стандартын дагуушаардагддаг материалуудыг бүрдүүлэх үүрэгтэй. Хэрэв жиш.: бизнесэрхэлдэг ба цаашид бизнес эрхлэхийн оронд хөдөлмөр эрхлэхийг хүсвэл12-р хуудсанд заасан материалуудыг бүрдүүлж харуулна.Гэр бүлээрээ хамт амьдрах зорилгоо өөрчлөх тохиолдолдзохих хязгаарлалт байна, энэ нь тус зорилгоор нутаг дэвсгэрт оршинсууж байгаа гадаадын иргэн тогтоосон хугацаа өнгөрсний дараа л өөрзорилгоор оршин суухыг хүсэх явдал юм.Гэр бүлээрээ хамт амьдрах зорилгоор удаан хугацаагаар оршинсуух зөвшөөрөлтэй гадаадын иргэн өөр зорилгоор тус улсад удаанхугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл олгох тухай нутаг дэвсгэрт 3 жиламьдрах буюу 18 насанд хүрсний дараа л гаргах эрхтэй. Гадаадын иргэн тусулсад гэр бүлтэйгээ хамт амьдрах зорилгоор оршин сууж байгаад хамтамьдарч байсан хүн нь нас барсан тохиолдолд хэрэв тэр хүнийг насбарах өдөр хүртэл тус улсад хамгийн багаар 2 жилийн туршид тасралтгүйамьдарч байсан эсвэл хөдөлмөрийн осол юмуу мэргэжлээс шалтгаалахөвчний улмаас нас барсан бол гадаадын иргэн нь өөр зорилгоор удаанхугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл олгохыг хүсэх эрхтэй.Гэр бүлээрээ хамт амьдрах зорилгоор удаан хугацаагаар оршинсуух зөвшөөрөлтэй гадаадын иргэн хамт амьдрах эрх үүсгэсэн хүнтэйгээсалсан тохиолдолд хэрэв гэр бүл салах өдөр хүртэл тус улсад хамгийнбагаар 2 жилийн туршид тасралтгүй амьдарч байсан ба гэрлэлт хамгийнбагаар 5 жил үргэлжилсэн бол мөн адил өөр зорилгоор удаан хугацаагаароршин суух зөвшөөрөл олгохыг хүсэх эрхтэй.Асуулт ба хариулт – Оршин суух асуудлуудОРШИН СУУХ ЗОРИЛГОО ӨӨРЧЛӨХ19Гэр бүлээрээ хамт амьдрахтай холбоотой эдгээр өвөрмөцтохиолдлуудад гадаадын иргэн өргөдөлдөө дараахь зүйлсийгхавсаргах ёстой:- заасан нөхцлүүдийг биелүүлснийг нотлох гадаад паспорт,- нутаг дэвсгэрт байхдаа байраар хангагдах тухай бичиг баримт,- нутаг дэвсгэрт амьдрах амьжиргааны баталгааны тухай бичигбаримт эсвэл хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл,- нутаг дэвсгэрт оршин суух хугацааны аян замын эрүүл мэндийндаатгалтай тухай бичиг баримт,- 2 ш зураг.Шийдэх арга:Удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл тань хүчинтэй үед өөрзорилгын шинэ зөвшөөрөл олгох тухай өргөдлөө гаргаж тус зорилгодхуулиар тогтоосон шаардлагатай бүрдүүлэх материалуудыг бүрдүүлжөгөөрэй. Өөрөө хүсээгүй юмуу захиргааны хэлэлцэх үйл ажиллагаагаароршин суух анхны зорилго биелэгдэхгүй байгаа нь нотлогдоогүй болцагдаагийн газраас Таны анхны зөвшөөрлийг цуцлах ёсгүй.Асуулт ба хариулт – Оршин суух асуудлуудОРШИН СУУХ ЗОРИЛГОО ӨӨРЧЛӨХ20Та байр хөлсөлж авчээ, цаашид оршин суухдаа энэ хаяган дээрамьдрах бодолтой байгаа, гэвч байраа хөлслүүлэгч гадаадынхаръяатын цагдаагийн газарт энэ газрын тухай мэдэгдэхийгтань зөвшөөрөхгүй байна. Ийм алхам хийх эрхтэй юү?ҮГҮЙ, ийм алхам хийх эрхгүй.Оршин суугаа газар нь өөрчлөгдсөнийг гадаадын харъяатын цагдаагийн газартмэдэгдэх нь гадаадын иргэний үүргүүдийн нэг юм. Гадаадын иргэн хаягаа таамаглажбайгаа оршин суух хугацаа нь 30 хоногоос илүү байхаар бол оршин суугаа газрынөөрчлөлтийг гадаадын харъяатын цагдаагийн газарт өөрчлөлт гарсан өдрөөс30 хоногийн дотор мэдэгдэх үүрэгтэй.Өөрчлөлтийг гадаадын иргэний шинээр оршин суух газрын харъяа гадаадынхаръяатын цагдаагийн хэлтэст бүртгэлийн маягтыг бөглөж мэдэгдэнэ. Гадаадын иргэн ньгадаадын харъяатын цагдаагийн газраас шаардахад мэдэгдсэн мэдээллүүд үнэнболохыг нотлох баримт бичгүүд, энэ нь байр хөлслөх гэрээ эсвэл байраар хангах тухайбайрны эзний гарын үсэг зурагдсан бичиг,-ийг үзүүлнэ.Хөлслүүлэгч байранд нь амьдарч байгаа тухай бичгэнд гарын үсэг зурж өгөхөөстатгалзах эсвэл байр хөлслөх гэрээ нь гадаадын иргэн/хөлслөгч хөлслөн сууж байгаабайрыг өөрийн оршин суугаа газар гэж мэдэгдэхгүй гэсэн заалттай байх нь олонтаатохиолддог. Гадаадын иргэд оршин суух тухай хуулинд байр олгогч нь гадаадын иргэнийхүсэлтээр байраар хангаж байсан хугацаа нь бичигдсэн байраар хангаж байгаа тухайбичиг баримт гаргаж өгөх үүрэгтэй (гадаадын иргэд оршин суух тухай хуулийн 107-рзүйлийн 2-р догол мөр) гэсэн заалт бий. Хэрэв байр олгогч гадаадын иргэнийг шаардахадтүүнд байрны бичиг хийж өгөхгүй байвал 50 000 крон хүртэл хэмжээтэй торгууль тавьжболох зөрчил үйлдэх болно (гадаадын иргэд оршин суух тухай хуулийн 157a зүйлийн 2-рдогол мөрийн e заалт). Гэхдээ байр олгох тухай гэрээ, байр хөлслөх, өрөө хөлслөх гэрэээсвэл төстэй гэрээний үндсэн дээр байр олгосон этгээдийг л байр олгогч гэж үзнэ.Байр олгогчид тухайн үүрэгтэйг болон байрлуулж байгаа тухайгаа тодорхойлолт гаргажөгөх үүргээ биелүүлэхгүй бол гадаадын харъяатын цагдаагийн газраас торгууль оногдуулжболохыг анхааруулаарай. Хэрэв байр хөлсөлж суух юмуу төстэй гэрээ бичгээр байгуулаагүйбайранд Та амьдарч байгаа бол байрны эзнийг гадаадын иргэд оршин суух тухай хуулийнзүгээс байр олгогч гэж тооцохгүй ба байр олгосон тухай тодорхойлолт өгөх үүрэггүй байна. Таөөрийнхөө эрх ашгийн үүднээс ямагт бичгээр гэрээ байгуулах хэрэгтэй.Оршин суугаа газар солигдсоныг мэдэгдэхэд үл хөдлөх хөрөнгийн кадастрынбичиг харуулах шаардлагагүй, цагдаагийн газар байрны эзэн мөн эсэхийг өөрсдөөкадастрын бүртгэлээс шалгаж үзнэ.Оршин суугаа газар солигдсоныг гадаадын харъяатын цагдаагийн газарт тогтмол мэдэгдэжбайх нь нэн чухал бөгөөд ингэснээрээ ирээдүйд гарч болох төвөгтэй байдлаас болгоомжлохболно. Энэхүү үүргээ биелүүлээгүй тохиолдолд гадаадын харъяатын цагдаагийн газар Таньджинхэнэ хаягаар тань (мэдэхгүй тул) шуудан хүргэх чадахгүй ба жиш.: Таны оршин суухасуудалтай холбоотой хэлэлцэх захиргааны үйл ажиллагаа эхэлснийг Та мэдэхгүй тул энэасуудлаар санаагаа ирүүлэх ба хуулийн эрх ашгаа хамгаалж чадахгүйд хүрнэ.Асуулт ба хариулт – Оршин суух асуудлуудОРШИН СУУГАА ГАЗАР ӨӨРЧЛӨГДСӨНИЙГМэДэГДэХ, БАЙР ХӨЛСЛҮҮЛэГЧИЙН ҮҮРэГШийдэх арга:21Та хөдөлмөр эрхлэх тухай зөвшөөрлөө сунгуулж чадсангүй (одоохүртэлх ажил олгогчтойгоо зөвхөн тодорхой хугацаатай гэрээтэйбайсан, өөр ажил олоогүй), тиймээс Таны удаан хугацаагаар оршинсуух зөвшөөрөлийг сунгагдсангүй ба та тус улсад хууль бусаарүлдсэн. Ингэж хууль бусаар оршин суусныг нөхөн хууль ёсныхболгож дараа нь өөр оршин суух зөвшөөрөл олж авч болох уу?ҮГҮЙ, ер нь ингэж болохгүй.Хэрэв Та БНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт оршин суух зөвшөөрлийн хүчинтэйхугацаа дууссаны дараа үлдвэл оршин сууж байгаа тань хууль бус болно. Хэрэвхууль бусаар оршин сууж байгааг тань гадаадын харъяатын цагдаагийн газарилрүүлвэл нутаг дэвсгэрээс албадан гаргах тухай захиргааны шийдвэр гаргахтухай үйл ажиллагааг эхэлнэ. Албадан гаргах захиргааны шийдвэр гарах нь тусулсад оршин суух тань дуусаж БНЧУ-аас гарч явах ёстой ба БНЧУ-д буцаж оржирж болохгүй хугацаа тогтооно гэсэн үг. Хууль бусаар оршин суусан тохиолдолдэнэ хугацаа нь гурван жил хүртэл байж болно (энэ нь хамгийн урт хугацаа,цагдаагийн газар хэмжээ зохицохуйц зарчмыг мөрдвөл зохино, жиш.: хэдхэнхоногоор хууль бусаар оршин суухад хамгийн урт гурван хугацаа гурван жилийгхэрэглэх ёсгүй; гэвч Та ажил хийж байгаа бөгөөд хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөлгүйбол энэ хугацааг 5 жил хүртэл тогтоож болно).Хэрэв гадаадын иргэн албадан гаргах тухай захиргааны шийдвэрийг дагажмөрдөхгүй БНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт цаашид байсаар байвал гадаадын харъяатынцагдаагийн газраас албадан гаргах тухай дараачийн шийдвэр гаргаж болно (арванжил хүртэл хугацаагаар БНЧУ-д буцаж орж ирж болохгүйгээр), бүр болохгүй болдараа нь эрүүгийн хэргийн хүрээнд энэ зүйлийг шүүх шийдвэрлэж болох бөгөөдзахиргааны шийдвэрийг биелүүлээгүй эрүүгийн хэрэг үйлдсэнийх нь төлөөгадаадын иргэнд албадан гаргах ял оноож болно.Чех улс Шенгений бүсэд орсноос шалтгаалж хэрэв Шенгений мэдээллийнсистемд бүртгэгдвэл энэхүү шийдвэр нь гадаадын иргэнд дараачийн сөрөг нөлөөүзүүлж болно, түүнд Шенгений ямар ч орон виз олгохгүй.Гадаадын харъяатын цагдаагийн газар гадаадын иргэн хууль бусаар байгаагилрүүлэх болгондоо албадан гаргах тухай шийдвэрлэнэ, хэрэв албадан гаргахтухай захиргааны шийдвэр нь хувийн ба гэр бүлийн амьдралд хэт хохиролучруулахаар бол харгалзаж үзэх нь цорын ганц тохиолдол байдаг (жиш.: эхнэрба хүүхэд нь БНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт байнга оршин суудаг, гадаадын иргэний эндгэр бүлийн бат бэх холбоотой болсон байх) – гадаадын иргэд оршин суух тухайхуулийн 119а-р зүйлийн 2-р догол мөрийг үзэх.Гадаадын харъяатын цагдаагийн газарт хичнээн эрт очно тэр хэмжээгээр бүтэнгурван жилээр албадан гаргагдах эрсдэлийг багасгах болно.Асуулт ба хариулт – Оршин суух асуудлуудХУУЛЬ БУСААР ОРШИН СУУХЫН ҮР ДАГАВАРШийдэх арга:22Та чех компанийн ажилтан байсан ба үүний үндсэндээр нийтийн эрүүл мэндийн даатгалын хүрээнддаатгалтай байсан. Аж ахуй, бизнес эрхлэх зорилгоорудаан хугацаагаар оршин суух шинэ зөвшөөрөл олгохыгхүсэхээр шийдсэн ба түүнийг олгосны дараа компанидажил хийхээ дуусгасан. Даатгуулагчийн үнэмлэхийн хүчинтэйхугацаа үнэмлэхэн дээр бичигдсэнээрээ хагас жилийн дараадуусна. энэ үнэмлэх үнэхээр цаашдаа ч хүчинтэй юу?ҮГҮЙ, ажил хийхээ дуусгаснаарТаны эрүүл мэндийн даатгал басдууссан бөгөөд Та үнэмлэхээ эрүүлмэндийн даатгалын байгууллагадбуцааж өгөх үүрэгтэй.Тус улсад opшин сууж байгаа гадаадын иргэний биелүүлэх үүргийн нэг ньоршин суухыг нь шалгахад эрүүл мэндийн зардал төлөлтийг хангадгаа батланхаруулах явдал юм. Үүнийг эрүүл мэндийн даатгал хийгдсэн бичиг баримтаарнотлон харуулна. Зөвхөн байнга оршин сууж байгаа гадаадын иргэн ба хөдөлмөрэрхлэж байгаа удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрэлтэй гадаадын иргэн лнийтийн эрүүл мэндийн даатгалын системд даатгагдсан (чех иргэнтэйадилхан) байдаг, удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөлтэй гадаадын бусадиргэд гэрээт („арилжааны“ гэгч) эрүүл мэндийн даатгалд хамрагдсан байх ёстой.Хэрэв Та удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрэлтэй ажилтан бол ажилолгогч тань Та хөдөлмөр эрхэлдгийг эрүүл мэндийн даатгалын байгууллагадмэдэдэх ба сар болгон Таны өмнөөс даатгалын мөнгө төлнө. Таньд эрүүлмэндийн даатгалын байгууллагаас даатгуулагчийн ногоон үнэмлэх олгоно, энэүнэмлэхээ эмчид очихдоо юмуу эмнэлэгт хэвтэхдээ үзүүлэх ба Та чех иргэндолгодог нөхцлөөр адил тусламж авна. Хэрэв Таны ажил дуусвал ажил олгогчэнэ тухай эрүүл мэндийн даатгалын байгууллагад дахиад мэдээлэл өгөхбөгөөд Та өөрийнхөө цаашид оршин суухдаа эрүүл мэндийн гэрээт даатгалдхамрагдсан байх үүрэгтэй. Ийм байдал жиш.: тус улсад байх зорилгоо сольжхөдөлмөр эрхлэхийн оронд аж ахуй, бизнес эрхэлсэн тохиолдолд гардаг.эрүүл мэндийн гэрээт даатгалаас төлөх эмнэлгийн үйлчилгээний зардал ньнийтийн эрүүл мэндийн даатгуулагчид үзүүлэх зардлаас хэмжээгээрээ багабайдаг. Эрүүл мэндийн гэрээт даатгалын ашиггүй тал нь төлбөр тодорхойхугацаагаар (ихэнхдээ ядаж хагас жил) урьдчилан төлөгдсөн байх ёстой.Асуулт ба хариулт – Оршин суух асуудлуудэРҮҮЛ МэНДИЙН ДААТГАЛЫН АСУУДАЛ23Байнга оршин суух зөвшөөрөлтэй эсвэл ажил эрхэлж байгаа удаанхугацаагаар оршин суух зөвшөөрөлтэй хүнтэй гэр бүлээрээ хамт байх үндсэндээр тус улсад удаан хугацаагаар оршин сууж байгаа хүмүүс нь эрүүл мэндийнгэрээт даатгал хийлгэсэн байх ёстой. Нөгөө хүн нь нийтийн эрүүл мэндийндаатгалд даатгагдсан бодит байдал гэр бүлийнхнийх нь даатгалд нөлөөлөхгүй.Жиш.: Хэрэв удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөлтэй эмэгтэй ажилтанхүүхэд төрүүлвэл түүний хүүхэд шууд нийтийн эрүүл мэндийн даатгалддаатгахдахгүй, түүнийг эрүүл мэндийн гэрээт даатгал даатгуулах ёстой.2010. 1. 1-ээс эхэлж эрүүл мэндийн гэрээт даатгалын хувьд даатгалынтухай хуулийн дагуу Чех улсын нутаг дэвсгэрт даатгалын үйл ажиллагааявуулах эрх бүхий даатгалын байгууллагатай байгуулсан байх ёстой. Чех улсыннутаг дэвсгэрт үйл ажиллагаа явуулдаг бөгөөд гадаадын иргэдэд эрүүл мэндийндаатгал санал болгож дараахь даатгалын газрууд бий:- Maxima pojišťovna (Максима даатгал)- Pojišťovna VZP (ВЗП даатгал)- Slavia pojišťovna (Славиа даатгал)- UNIQA pojišťovna (УНИКВА даатгал)- VICTORIA VOLKSBANKEN pojišťovna(ВИКТОРИА ВОЛКСБАНКЕН даатгал)(БНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт даатгалын үйл ажиллагаа явуулах эрхтэй бүхдаатгалын жагсаалтыг Чехийн улсын банкны интернет хуудаснаас олжболно – www.cnb.cz.)Таны ажиллахаа больсноор Таны нийтийн эрүүл мэндийн даатгалцуцлагддаг бөгөөд цуцлагдсанаас найман хоногийн дотор эрүүл мэндийндаатгалын газарт даатгуулагчийн үнэмлэхээ буцааж өгөх үүрэгтэй. Дараахьхугацаанд нь Та эрүүл мэндийн гэрээт даатгалд хамрагдсан байх үүрэгтэй.Шийдэх арга:Асуулт ба хариулт – Оршин суух асуудлуудэРҮҮЛ МэНДИЙН ДААТГАЛЫН АСУУДАЛ24Хэрэв БНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт надад хүүхэд төрвөлавтоматаар ямар нэг оршин суух зөвшөөрөлтөй болох уу?Хүүхэд таньтай адил оршин суухзөвшөөрөлтөй болж болно, гэхдээ автоматаарболохгүй, оршин суух зөвшөөрөл олгох тухайхүүхэд төрснөөс 60 хоногийн дотор хүсэх ёстой.Удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрөлтэй эцэг эх хүүхдийн хууль ёснытөлөөлөгчийн хувьд хүүхэд төрснөөс 60 хоногийн дотор удаан хугацаагаар оршинсуух зөвшөөрөл олгохыг хүсэх үүрэгтэй. Энэ хугацаанд хүүхдийн оршин суух нь түрхугацааных гэж тооцогдоно. Эцэг эх нь оршин суух зөвшөөрөл олгохыг хүссэн өргөдөлгаргахгүй бол тэр хүүхдийн оршин сууж байгаа нь жар хоногийн дараа хууль ёсоорбус болно. Эцэг эх нь өөрсдөөс нь шалтгаалахгүй шалтгаанаас болж өргөдөл гаргажчадахгүйд хүрвэл (жиш.: удаан хугацаагаар эмнэлэгт хэвтэх) эдгээр шалтгаануудыгцагдагийн газарт даруй мэдэгдэх үүрэгтэй. Ийм тохиолдолд 60 хоногийн хугацаахэтэрсэн ч тэр шалтгаан арилсны дараа (жиш.: эмнэлгээс гарсны дараа) өргөдөл гаргажболно.Өргөдөл гаргах үүргээ биелүүлээгүй эцэг эхэд гадаадын харъяатын цагдаагийн газраасудаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрлийг нь цуцлаж болох аюултай.Хэрэв эцэг эхийн аль нэг нь байнга оршин суух зөвшөөрөлтэй бол хүүхэддээ басбайнга оршин суух зөвшөөрөл олгох тухай өргөдөл дотоод яаманд гаргаж болно.Хүүхэд төрсөн газрын харъяа гэр бүлийн товчоо хүүхдэд төрсний гэрчилгээ олгоно,дараа нь хүүхдэд гадаад паспорт олгох эсвэл эцэг эхийн паспортонд бичиж өгөх хүүхдийниргэншилтэй улсын элчин сайдын яаманд очих шаардлагатай. Хэрэв эцэг эх нь хүүхэддээбайнга оршин суух зөвшөөрөл хүсэхгүй бол (өөрсдөө зөвхөн удаан хугацаагаар оршинсуух зөвшөөрөлтэй тул) хүүхдээ эрүүл мэндийн гэрээт даатгалд даатгуулах ёстой. Эх ньэрүүл мэндийн даатгалтай байх нь хүүхэд бас эрүүл мэндийн даатгалтай гэсэн үг биш.Хүүхдийг үргэлж тусад нь эрүүл мэндийн даатгалд даатгуулах хэрэгтэй. Дараа нь эцэг эх ньоршин суугаа газрын харьяа гадаадын харъяатын цагдаагийн газарт (байнга оршин суухзөвшөөрөл хүсэж байгаа бол дотоод яамны ажлын байранд) очиж хүүхдэд оршин суухзөвшөөрөл олгохыг хүссэн өргөдлийн маягт бөглөнө.Эцэг эх өргөдөлд хавсаргана:- хүүхдийн төрсний гэрчилгээ,- хүүхдийн гадаад паспорт (хэрэв хүүхэд бичигдсэн бол өөрийн гадаад паспорт),- хүүхэд тус улсад оршин суух хугацаанд эрүүл мэндийн даатгалтай тухайбичиг баримт эсвэл хүүхдэд эмнэлгийн тусламж үзүүлэхтэй холбоотой гарахзардлуудыг төлнө гэсэн мэдэгдэл (байнга оршин суух зөвшөөрөл хүсэж байгаа болшаардлагагүй; хэрэв эцэг эх нь хүүхэддээ байнга орших суух зөвшөөрөл олгохыгхүсэж байгаа бол хүүхдийг төрснөөс өргөдлийн тухай шийдвэр хуулийн хүчинтөгөлдөр болох хүртэл түүний оршин сууж байгааг байнгынх гэж үзэх ба хүүхэд энэхугацаанд нийтийн эрүүл мэндийн даатгалд даатгагдсан байна).Шийдэх арга:Асуулт ба хариулт – Оршин суух асуудлуудБНЧУ-ЫН НУТАГ ДэВСГэРТ ТӨРСӨН ХҮҮХДИЙН ОРШИН СУУХ АСУУДАЛ25Боломжийн ажил олгогч Таньд богино ажлыг хугацааныбригад хэлбэрээр санал болголоо, түүний хэлж байгаагаартийм ажил хийхэд Таньд хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөлхэрэггүй бөгөөд тэр ч байтугай хөдөлмөрийн гэрээч байгуулах шаардлагагүй ажээ. Түүний хэлж байгаа ньүнэн үү?ҮГҮЙ, хэлж байгаа нь үнэн биш.Хараат гэгч ажил нь (энэ утгыг 7-р хуудаснаас үзэх) зөвхөн хөдөлмөр эрхзүйн харьцаанд л гүйцэтгэгдэж болно, хөдөлмөр эрх зүйн үндсэн харьцаанууд ньхөдөлмөрийн харьцаа ба хөдөлмөрийн харьцааны гадуур хийгдэх ажлынгэрээнүүдэд үндэслэгдсэн хөдөлмөрийн харьцаанууд байна гэж Хөдөлмөрийнтухай хуулинд заасан. Хөдөлмөрийн харьцаа нь хөдөлмөрийн гэрээнд үндэслэгдэнажил олгогч ба ажилтны хоорондох гэрээт харьцаа юм. Хөдөлмөрийн тухай хуульхөдөлмөрийн харьцаанаас гадуур ажил хийх тухай гэрээг хоёр ангилдаг, эдгээр ньажлын үйл ажиллагаа хийх тухай хэлцэл юмуу ажил хийж гүйцэтгэх тухай хэлцэлболно. Хэрэв ажилтан ямар нэгэн хараат ажил хийж байвал хөдөлмөрийн гэрэээсвэл дурдсан хэлцлүүдийн аль нэгийг нь заавал хийсэн байх ёстой.Чехийн хөдөлмөрийн эрх зүй нь „бригад“ гэсэн ойлголтыг мэддэггүй, энэойлголтыг энгийн ярианд богино хугацаагаар ажил эрхлэх (жиш.: зуны амралтынүеэр ажиллаж байгаа оюутнууд) юмуу үндсэн ажлын хажуугаар орлого олохыгтэмдэглэхэд хэрэглэдэг. Эдгээр тохиолдлуудад ихэнхдээ тодорхой хугацаагаархийгдсэн хөдөлмөрийн харьцаа юмуу дээр хэлцлүүдийн аль нэг нь байдаг.Ажил хийж гүйцэтгэх тухай хэлцэл амаар хийгдэж бас болох боловч амаархийгдсэн хэлцлийн үндсэн дээр ажил гүйцэтгэхэд ч хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөлшаардагддаг.Та байнга оршин суух зөвшөөрөлгүй ба хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөлшаардагдахгүй байх онцлогуудын нэг Танд хамаарахгүй бол (28-р хуудсаас үзэх)ямар ч ажлыг хийхийн тулд хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл шаардлагатай. Хэрэв Тахууль бусаар ажил хийвэл Таньд нилээд хэмжээний шийтгэл оногдох аюултай (27-рхуудсаас үзэх).Заримдаа ажил олгогч Таныг ажилдаа орж болно, хөдөлмөрийн товчоондшаардлагатай бүх зүйлсийг өөрөө хөөцөлдөж бүтээнэ гэж хэлж болно. Гэвч энэүнэн биш байж болно. Хэрэв Та ажил олгогчийг Таны оронд хөдөлмөр эрхлэхзөвшөөрлийг хөөцөлдөхөд итгэмжлэвэл ажилд орохоосоо өмнө Таньд тэрзөвшөөрлийг үзүүлэхийг шаардаарай.Шийдэх арга:Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлуудХӨДӨЛМӨР эРХ ЗҮЙН ХАРЬЦААНУУДЫН ТӨРӨЛ26Ажил олгогч Таньтай 150 цагийн хэмжээтэй ажил хийх тухайхэлцэл байгуулна, гэвч стандартын хөдөлмөрийн харьцаатайбайгаа шиг гурван сарын туршид ажилд ирнэ гэж Таньтайамаар тохиролцоно (үнэн хэрэг дээрээ Та 150-аас илүү цагажиллана). Ийм арга нь хуультай нийцэх үү?ҮГҮЙ, ийм арга нь хэд хэдэнхууль тогтоомжтой харшилна.Ажил олгогч нь бага хэмжээний ажил хийлгэхийг хангахаар байгаа тохиолдолдхөдөлмөрийн харьцааны гадуур ажил гүйцэтгэх тухай хэлцэл байгуулдаг. Ажлынүйл ажиллагаа хийх тухай хэлцлийн үндсэн дээр долоо хоногийн тогтоосонажлын хугацааны хагасаас дунджаар хэтрэхгүй ажил хийж болох ба хэлцлийгдолоо хоногт дээд хэмжээ нь хорин цаг байхаар хийж болно. Энэхүү хэлцлийгбичгээр үйлдэх хэрэгтэй, өөрөөр хүчин төгөлдөр биш байна, ажил олгогч хэлцлийннэг хувийг ажилтанд өгнө. Хэлцэлд ямар ажил байх, ажлын цагийн хэмжээ (жиш.:долоо хоногт 20 цаг) бa хэлцэл ямар хугацаагаар хийгдэж байгаа нь тусгагдсанбайх ёстой. Хэлцэлд өөрөөр тохиролцоогүй бол шалтгаан дурдалгүйгээр ч,тэгэхдээ арван таван өдрийн халагдах хугацаатайгаар цуцалж болно. Энэ хэлцлийнхөлснөөс цалингийн адил эрүүл мэндийн ба нийгмийн даатгал, татвар бассуутгагдана.Ажил гүйцэтгэх тухай хэлцлийг нэг ажил олгогчтой хуанлийн жилд зөвхөн150 цагаар байхаар байгуулж болно. Энэ мэдэгдэхүйц хэмжээний хязгаарлалт ньтус хэлцэл байх тохиолдолд эрүүл мэндийн ба нийгмийн даатгал төлөхгүй зөвхөн15%-ийн татвар төлдөгтөй холбоотой юм. Энэ хязгаарлалт зөвхөн нэг ажил олгогчидхамаарна, гэвч ажилтан ажил олгогч болгонд бүтэн 150 цагийг „гүйцээж“ байсан чхэд хэдэн ажил олгогчтой ажил гүйцэтгэх тухай хэд хэдэн хэлцэл байгуулахад хоригбайхгүй.Ийм хэлцлийн хувьд Хөдөлмөрийн тухай хууль бичгээр байхыг шаарддаггүйболовч түүнийг бичгээр үйлдсэн байх нь илүү.Ажил олгогчоос санал болгож байгаа аргыг бүү зөвшөөрөөрэй. Ажил олгогчТа түүн дээр зөвшөөрөгдсөн 150 цагаас илүү ажиллаж байгаа гэдгийг илрүүлэхэдтүвэгтэй гэдэгт заримдаа найддаг. Хэлэлцсэн 150 цагийн ажлыг хийсний дараа энэажил олгогчид цаашид хийж байгаа ажил тань хууль бус гэж үнэлэгдэж болно. Ажилолгогч тус аргаараа таны өмнөөс даатгал төлөхгүйн тулд эрүүл мэндийн ба нийгмийндаатгалыг зохицуулах харъяа хуулиудыг тойрч гарч байгаа болно. Түүнчлэн 150цагаас илүү ажилласан ажлын хөлсийг төлөхгүй байж болох бөгөөд Таньд олгоогүйажлын хөлсийг нэхэмжлэхдээ үнэхээр ажил хийснийгээ нотлож чадахгүйд хүрчболно.Шийдэх арга:Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлуудХӨДӨЛМӨРИЙН ХАРЬЦААНААС ГАДУУР АЖИЛ ГҮЙЦэТГэХХэЛЦЛИЙН ҮНДСэН ДээР ГҮЙЦэТГэСэН АЖИЛ27Та ажил эрж байх ба компаний эзэн Таньд тэнд ажиллахыг саналболгоно, гэхдээ энэ нь хөдөлмөрийн гэрээгүй ажил байна. энэ ньажил олгогчийн бодож байгаагаар Таньд маш ашигтай байна– мөн ажил олгогч Таны өмнөөс даатгал болон татварт төлөхёстой мөнгийг гар тань өгнө. энэ арга ямар эрсдэл агуулах вэ?Дурдсан арга нь хэд хэдэн хуультогтоомжтой харшлах ба илэрсэн үедТаньд нилээд мэдэгдэхүйц хэмжээнийшийтгэл оногдох аюултай.Хөдөлмөр эрхлэлтийн тухай хууль хууль бусаар ажиллахыг хоёр аргаар ангилдаг(„хараар“ ажиллах). Ажилтан нэг бол хөдөлмөр эрх зүйн харьцаагүйгээр эсвэл өөргэрээгүйгээр (жиш.: бүтээлийн гэрээ, мандатын гэрээ г. м.) ажиллана – энэ чех иргэдэд чхамаарч болно – эсвэл хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөлгүйгээр эсвэл түүнтэй харшлахаар, энэ ньзөвхөн гадаадын иргэдэд хамаарна. Хөдөлмөр эрх зүйн харьцаагүйгээр ажиллаж байгаагадаадын иргэн нь ихэвчлэн хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл ч үгүй байдаг, ингэснээрээ хуульбусаар ажиллах дурдсан хоёр аргыг хоёуланг нь үйлддэг.Хөдөлмөрийн товчоо юмуу гаалийн газраас явуулж байгаа хяналтаар гадаадын иргэнхууль бусаар ажиллаж байгаа нь илэрвэл хөдөлмөрийн товчоо 10 000 крон хүртэл торгуультавьж болно. Хууль бусаар ажиллах боломж олгосны төлөө ажил олгогчид харьцангүй иххэмжээтэй шийтгэл (5 сая крон хүртэл) оногдуулах аюултай. Торгуулийн хэмжээг тодорхойтохиолдолд хөдөлмөрийн товчоо шийддэг, жишээ нь хууль бусаар ажиллуулсны цархүрээнээс шалтгаалдаг.Гадаадын иргэнд дараа нь гадаадын харъяатын цагдаагийн газраас мэдэгдэхүйцшийтгэл оноож болох ба гадаадын иргэд оршин суух тухай хуулийн дагуу хөдөлмөр эрхлэхзөвшөөрөлгүйгээр ажил хийсний төлөө гадаадын иргэнийг нутаг дэвсгэрээс таван жилхүртэл албадан гаргаж болно.Хөдөлмөрийн гэрээгүй ба хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөлгүй ажлыг ердөө бүү зөвшөөрөөрэй.Та одоо хууль бусаар ажиллаж байгаа бол хамгийн ойр хугацаанд хуулийн дагуу ажил олохыгхичээгэрэй.Хөдөлмөрийн товчооны хяналтын ажлын тухай дэлгэрэнгүй 46-р хуудаснаас үзэх.Хууль бусаар ажиллуулж байгаагийн төлөө ажил олгогчийг шийтгэхтэй холбогдуулжмөн эрүүгийн шинэ хуулийн 342-р зүйлийн заалтын дагуу БНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт байхэрхгүйгээр байгаа гадаадын иргэдийг их хэмжээгээр ажиллуулж байгаа юмуу ажил зуучилжбайгаа хүн эсвэл хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөлгүй гадаадын иргэдийг их хэмжээгээражиллуулж байгаа юмуу ажил зуучилж байгаа хүнд зургаан сар хүртэл хорих ял шийтгүүлж,эд бараа юмуу өөр өмч хөрөнгийн үнэт зүйлийг нь хураах эсвэл үйл ажиллагаанд нь хоригтавигдахыг анхааруулах хэрэгтэй. Ийм үйл ажиллагаа явуулснаар их хэмжээний ашиг олволзургаан сараас гурван жил хүртэл хорих ял шийтгүүлж болно.Шийдэх арга:Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлуудХУУЛЬ БУСААР АЖИЛ ХИЙСНИЙ эРСДэЛ28Та тус улсын нутаг дэвсгэрт байнга оршин суух зөвшөөрөлтэйхүнтэй гэр бүлээрээ хамт амьдрах зорилгоор оршин сууж байна.Та боломжийн ажил олгогчийг олсон, гэвч тэр Таныг байнгаоршин суух зөвшөөрөлгүй хүний хувьд хөдөлмөрийн товчооноосхөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөл авсан байх ёстой гэж хэлсээр байна.ҮГҮЙ, энэ болон зарим өөртохиолдлуудад хөдөлмөр эрхлэхзөвшөөрөл олгохыг хүсэх хэрэггүй.Хөдөлмөр эрхлэлтийн тухай хууль ажил хийхдээ хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөлшаардагдахгүй бүлэг хүмүүсийг тогтоосон байна (98-р зүйл). Хөдөлмөр эрхлэхзөвшөөрөлгүйгээр ялангуяа байнга оршин суух зөвшөөрөлтэй хүмүүс, орогнох эрх буюунэмэлт хамгаалалт авсан хүмүүс, мөн өөр зарим гадаадын иргэд ажиллаж болно. Үүнддараахь хүмүүс орно, жиш.:1. дунд сургууль, консерватори, мэргэжлийн дээд сургууль ба хэлний улсын шалгалт авахэрх бүхий хэлний сургуулийн оюутнууд ба дээд сургуулийн өдрийн ангийн оюутнууд,2. Чех улсад дунд эсвэл дээд боловсрол эзэмшсэн гадаадын иргэд,3. байнга оршин суух зөвшөөрөлтэй гадаадын иргэн эсвэл орогнох эрх авсан хүнтэйгэр бүлээрээ хамт амьдрах зорилгоор удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрлийнүндсэн дээр Чех улсын нутаг дэвсгэрт байгаа гадаадын иргэн,4. БНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт ажил хийж гүйцэтгэх нь хуанлийн дараалсан 7 хоногоосхэтрэхгүй буюу хуанлийн жилд нийтдээ 30 хоногоос хэтрэхгүй ба үүний зэрэгцээтоглолт хийж буй урлагийн ажилтан, сурган хүмүүжүүлэх ажилтан, дээд сургуулийнакадемийн ажилтан, шинжлэх ухааны уулзалтанд оролцогч шинжлэх ухаан, эрдэмшинжилгээ юмуу шинэ бүтээл туршилтын ажилтан, 26 хүртлэх насны сурагч юмууоюутан, тамирчин эсвэл БНЧУ-д бараа ханган нийлүүлж юмуу үйлчилгээ үзүүлжэсвэл худалдааны гэрээний үндсэн дээр тэр барааг хүргэх юмуу угсарч, магадгүйбаталгаат засвар ба засварын ажил гүйцэтгэж яваа гадаадын иргэн бол,5. Европын Холбооны гишүүн өөр орны резидент оршин суугчийн удаанхугацааны оршин суух зөвшөөрлийн үндсэн дээр хөдөлмөр эрхлэх зорилгоорБНЧУ-д оршин суугаа гадаадын иргэн, хэрэв энэ зөвшөөрлийг олгосноос хойш12 сараас илүү хугацаа өнгөрсөн бол.Хэрвээ Та тус улсын нутаг дэвсгэрт дунд юмуу дээд сургуульд өдрийн ангид сурдагбайгаад сургуулийн хажуугаар ажил хийхийг хүсвэл зөвшөөрөл авалгүйгээр ажиллаж болно.БНЧУ-д суралцаж байгаад сургууль төгссөний дараа ажил хийхийг хүсвэл мөн адил (харинсуралцах зорилгоо ажил эрхлэх зорилго болгож өөрчлөх ёстой нь мэдээж).Ажил олгогч Таныг зөвхөн хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөлтэйгээр л ажилд авна гэжшаардаадж байвал Хөдөлмөр эрхлэлтийн тухай хуулийн дурдсан заалтуудыг сануулаххэрэгтэй. Энэ мэдээллийг Та өөрийн биеэр хөдөлмөрийн товчоон дээрээс эсвэл Хөдөлмөр,нийгмийн хангамжийн яамны интернет хуудсаас магадлаж болно:http://portal.mpsv.cz/sz/zahr_zam/zz_zamest_cizincu/zz_zvlastni.Ажил олгогч дурдсан тохиолдлуудад хөдөлмөрийнд товчоонд гадаадын иргэнийг ажилдавснаа зөвхөн мэдээлэх үүрэгтэй, өөр зүйлс шаардагдахгүй.Шийдэх арга:Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлуудХэЗээ ХӨДӨЛМӨР эРХЛэХ ЗӨВШӨӨРӨЛ ШААРДЛАГАГҮЙ Вэ29Ажил олгогч Таньтай хөдөлмөрийн гэрээ байгуулсан боловчгарын үсэг зурахаас өмнө түүнийг уншиж гүйцэд танилцахболомж гаргаагүй ба гарын үсэг зурсны дараа Та гэрээг алгаболгочихож магад, тэр сайн хадгална гэж ойлгуулж өөртөөгэрээг авч үлдсэн. Ажил олгогчийн ийм арга нь хөдөлмөрийн тухайхуультай нийцэх үү?ҮГҮЙ, ийм арга зөв биш байна.Хөдөлмөрийн гэрээ бол ажилтан ба ажил олгогчийн хооронд хөдөлмөрийнхарьцаа үүсдэг хамгийн элбэг тохиолддог арга юм (түүнчлэн хөдөлмөрийн харьцаатомилсноор, энэ нь зөвхөн зарим удирдах ажилтнуудын хувьд үүсдэг). Хөдөлмөрийнгэрээ бичгээр хийгдсэн байх ёстой ба дор хаяж дараахь зүйлсийг агуулахёстой:- ажилтны хийж гүйцэтгэх ажлын төрөл (жиш.: „худалдагч“, „жолооч“,),- ажил хийж гүйцэтгэх газар (жиш.: „Прага, Летенске наамнести 5“),- ажилд орох өдөр буюу ажилтны ажиллах анхны өдөр.Гэрээ ихэвчлэн илүү их зүйлс агуулсан байдаг, хөдөлмөрийн гэрээ хүчинтөгөлдөр байхын тулд дор хаяж дээр дурдсанууд нь байдаг. Хөдөлмөрийн гэрээндгол төлөв дараахь зүйлс орсон байдаг:- хөдөлмөрийн гэрээ тодорхой юмуу тодорхой бус хугацаагаар хийгдэжбайгаа ньХэрэв гэрээнд хөдөлмөрийн харьцаа үргэлжлэх хугацаа заагаагүй байвалтодорхой бус хугацаагаар байгуулсан хөдөлмөрийн гэрээ гэж ойлгоно. Тодорхойхугацаагаар хийгдсэн хөдөлмөрийн харьцаанд тодорхой хязгаарлалт байдаг– цааш нь үзэх.- туршилтын хугацаа тохиролцсон эсэхАжил олгогч ажилтантай хөдөлмөрийн харьцааны эхний үед тодорхой хугацаатуршилтын хугацаа байна гэж бичгээр хэлэлцэж болно, энэхүү тохиролцоо ньихэвчлэн хөдөлмөрийн гэрээнд орсон байдаг. Туршилтын хугацаагхөдөлмөрийн харьцаа эхлэхээс өмнө хэлэлцсэн байх ёстой (ажилд орсныдараа гүйцээж хэлэлцэж болохгүй). Туршилтын хугацаа 3 сараас илүү байжболохгүй. Туршилтын хугацааны гол ач холбогдол нь энэ хугацаанд ажил олгогчба ажилтан ямар ч шалтгаангүйгээр юмуу шалтгаан заахгүйгээр хөдөлмөрийнхарьцаа цуцалж болдогт оршино. Хөдөлмөрийн харьцаа цуцлахыг нөгөөталдаа бичгээр, тэгэхдээ хөдөлмөрийн харьцаа дуусахаас хамгийн багаар3 хоногийн өмнө мэдэгдэх ёстой.- ажилтныг томилолтоор явуулах эсэхАжилтантай хэлэлцэж тохиролцолгүйгээр ажил хийж гүйцэтгэхээр тохиролцсоноосөөр газар түүнийг томилолтоор явуулж болохгүй.- ажилтны хэр хугацаагаар ээлжийн амралт авах эрхтэй вэАсуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлуудХӨДӨЛМӨРИЙН ГэРээНИЙ ШААРДЛАГУУД30- өрсөлдөөний хавсралт гэгчийг тохиролцсон эсэхАжилтан хөдөлмөрийн харьцаа дууссаны дараа тодорхой хугацаагаар (хамгийнудаанаар нэг жил) өөр ажил олгогчид ижил ажил эрхлэхгүгээ амлаж болно.Нөгөө талаас ажил олгогч энэ хугацаанд хуучин ажилтандаа хамгийн багаарсарын цалингийн дундажид хүрэхээр хэмжээний цалингийн зөрүү төлөхөөамлана.- хөдөлмөрийн гэрээнд ихэвчлэн цалингийн хэмжээг бас хэлэлцсэн байдаг.Тодорхой хугацаатай хөдөлмөрийн харьцааХөдөлмөрийн харьцаа үргэлжлэх хугацааг хөдөлмөрийн харьцаа үүссэн өдрөөсхамгийн ихээр 2 жил хүртэл байна гэж хэлэлцэж болно. Тэгэхлээр хөдөлмөрийнхарьцааг жишээ нь 3 жилийн тодорхой хугацаатайгаар хэлэлцэж болохгүй. Түүнчлэнтодорхой хугацаатай хөдөлмөрийн харьцааг 2 жилээс дээш хугацаагаар сунгажболохгүй, тодорхой хугаацаатай хөдөлмөрийн харьцааг хоёр жил үргэлжилснийх ньдараа тодорхой бус хугацаагаар сунгавал зохино. Тэгсэн хэдий ч дээр дурдсандүрмүүд биелүүлэгдээгүй тохиолдол гарвал ажилтан хэлэлцсэн хугацаа дуусахаасөмнө ажил олгогчид өөрийг нь цаашид ч ажиллуулахыг нь хүсэж байгаагаабичгээр мэдэгдэх боломжтой.Жишээ: Ажил олгогч ажилтантай тодорхой хугаацаагаар нэг жилээр хөдөлмөрийнхарьцааг хэлэлцжээ, дараа нь хөдөлмөрийн гэрээний нэмэлтээр энэхүү хөдөлмөрийнхарьцааг дараагийн нэг жилээр сунгажээ. Энэ хугацаа дуусахаас өмнө ажилтан ажилолгогчтой хөдөлмөрийн харьцааг дахин нэг жил буюу гуравдахь жилээ сунгуулахаартохиролцоно. Хэрэв гурван жил өнгөрөхөөс өмнө ажилтан ажил олгогчид цаашидажиллахыг хүсэж байгаагаа бичгээр мэдэгдвэл тус хөдөлмөрийн харьцаа нь тодорхойбус хугацаагаар болж өөрчлөгдөх бөгөөд ажил олгогч ажилтныг урьд нь хэлэлцсэнгурван жил өнгөрсний дараа ч ажиллуулах үүрэгтэй.Хөдөлмөрийн гэрээ нь хоёр хувь үйлдэгдэж гарын үсэг зурагддаг, нэг хувийг ньажил олгогч авч үлдэж нөгөө хувийг нь ажилтанд өгнө.Ажил олгогч Таньд хөдөлмөрийн гэрээний саналыг үзүүлвэл Та гарын үсгээзурахаас өмнө тэрхүү саналыг тайван унших эрхтэй бөгөөд саналд нэмэлт юмууөөрчлөлт оруулах эрхтэй.Хөдөлмөрийн гэрээнд гарын үсэг зурахдаа дээрх аргыг заавал баримтлаарай.Хэрэв Та одоо ажилладаг байгаад хөдөлмөрийн гэрээнд гарын үсэг зурсны дараагэрээний нэг хувийг Таньд олгоогүй бол ажил олгогч хөдөлмөрийн хяналтын албанаасторгож болох зөрчил үйлджээ. Та окресийн хөдөлмөрийн хяналтын албанд гомдолгаргаж болно (45-р хуудсыг үзэх).Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлуудХӨДӨЛМӨРИЙН ГэРээНИЙ ШААРДЛАГУУДШийдэх арга:31Ажил олгогч Таньд хоёр сарын хөдөлмөрийн хөлс төлөөгүй,ингэснээрээ өөр ажил олгогч олохыг тань хязгаарлаж буюухөдөлмөрийн хөлсийг тань огт төлөөгүй тохиолдолд Та хоёрсарын цалингаар хохирно.Ийм аргын эсрэг юу хийж болох вэ?Таньд хэд хэдэн боломж бий, хөдөлмөрийнхяналтын албанд гомдол, шүүхэд нэхэмжлэлгаргаж болно эсвэл бүр ядахад даруйхөдөлмөрийн харьцаа цуцалж болно.Хийж гүйцэтгэсэн ажлын төлөө хөдөлмөрийн хөлс төлөх нь ажил олгогчийн(хэрэв ажил олгогч жиш.: нь улс, муж эсвэл хот суурин бол хөдөлмөрийн хөлснийоронд цалин гэж хэлнэ) үндсэн үүргийн нэг болно. Хөдөлмөрийн хөлсийг ажилхийсний дараа төлнө, их оройтлоо гэхэд ажил хийсний дараачийн хуанлийнсард төлөгдөх ёстой (жиш.: есдүгээр сарын хөдөлмөрийн хөлс их оройтлоо гэхэдаравдугаар сарын эцэс хүртэл төлөгдөх ёстой).Хэрэв ажил олгоч нь хөдөлмөрийн хөлсийг төлөх хугацаа нь өнгөрснөөс хойш15 хоног дотор төлөхгүй байх нь (жиш.: есдүгээр сарын хөдөлмөрийн хөлсарваннэгдүгээр сарын 15–ныг хүртэл төлөөгдөөгүй) ажилтанд хөдөлмөрийнхарьцаагаа даруй цуцлах шалтгаан болж болно. Даруй цуцлах нь эрх зүйн нэг талынүйлдэл (нөгөө тал, энэ тохиолдолд ажил олгогч зөвшөөрөх эсэхээс хамааралгүй)юм, тиймээс түүнийг бичгээр үйлдэж ажил олгогчид гардуулах хэрэгтэй, гардуулсанмөчөөс хөдөлмөрийн харьцаа дуусна. Ийм тохиолдолд ажилтанд хамгийн багаардундаж орлогыг гурав дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний халагдсаны мөнгөавах эрх үүснэ.Хөдөлмөрийн хөлс төлөөгүй шалтгаанаар даруй хөдөлмөрийн харьцаацуцлахаар шийдвэл хөдөлмөр эрхлэх шинэ зөвшөөрөл олж авахад тань зөвхөн60 хоног бий гэдгийг анхаарах хэрэгтэй. Хэрэв тогтоосон хугацаанд хөдөлмөрэрхлэх шинэ зөвшөөрөл олохгүй бол цагдаагийн газраас Таны удаан хугацаагаароршин суухыг цуцлах болно. Хэрэв Та даруй хөдөлмөрийн харьцаа цуцлах эсвэлэс цуцлахаар шийдвэрлэсэн ч хуулиар тогтоосон хугацаанд ажил олгогчийн зүгээсхөдөлмөрийн хөлс төлөхгүй явдал нь зөрчил (буюу захиргааны деликт) тул бүсийнхөдөлмөрийн хяналтын албаны хөлс урамшууллын хэлтэст хөдөлмөрийнхяналтын тухай хуулийн дагуу санал гаргаж болно. Зөрчил үйлдсэнийх нь төлөөажил олгогчид 2 сая крон хүртэл торгууль оногдох аюултай.Хэрэв хөдөлмөрийн хөлсний тань өр Таньд ерөөсөө төлөгдөхгүй гэж үзвэл (жиш.:ажил олгоч Таньд шууд хэлвэл) хөлсний өрийг шүүхээр дамжуулж нэхэмжлэх ёстойболно (47-р хуудсыг үзэх).Шийдэх арга:Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлуудХӨДӨЛМӨРИЙН ХӨЛС БА ТҮҮНИЙГ ТӨЛӨХ32Та хөдөлмөр эрхэлдэг бөгөөд зөвхөн 8 000 кроны хэмжээтэйхамгийн бага хөлсийг сар бүр авч байна. Хамгийн багахөлсийг ямар ч ажил хийсэн авах уу эсвэл тогтоосон тодорхойхязгаарлалт бий юу?ТИЙМ, хөдөлмөрийн тухай хууль хамгийндоод хөлсний хажуугаар баталгаатай хөлс гэгчийгтогтоосон. Хамгийн доод хөлсийг зөвхөн хамгийнбага мэргэжлийн ажил хийхэд төлж болно, бусадажил хийхэд хамгийн доод хөлснөөс илүү байхбаталгаатай хөлс авах эрхтэй.Хөдөлмөр эрх зүйн хууль тогтоомжууд нь хөдөлмөр эрх зүйг харьцаан дахь хамгийнбага байж болох урамшуулал болох хамгийн доод хөлсний хэмжээг тогтоосон байдаг.Хөдөлмөрийн хөлс, цалин эсвэл гэрээний урамшуулал нь хамгийн доод хөлснөөсбага байж болохгүй. Хамгийн доод хөлсний үндсэн тарифыг Хуулийн эмхтгэлийн567/2006 тоот засгийн газрын тогтоолоор тогтоосон бөгөөд долоо хоногийн ажлын40 цагийн ажилд цагийн 48,10 крон буюу сард 8 000 крон юм.Дурдсан хамгийн доод хөлсний хажуугаар Хөдөлмөрийн тухай хууль бас баталгаатайхөлсийг мэддэг, үүний хэмжээг мөн дээр дурдсан засгийн газрын тогтоолоор тогтоосон.Энэ тогтоолын дагуу нэгж ажлуудыг хэцүү, хариуцлагатай ба хүнд хийгдэхээс нь шалтгаалжнайман бүлэгт хуваадаг. энэ үүднээс ажил хичнээн хүнд бэрхшээлтэй байх дутамдээд шатны бүлэгт орох ба тогтоосон баталгаатай хөлсний хэмжээ өснө.Нэгдүгээр бүлэгт баталгаатай хөлс хамгийн доод хөлсний хэмжээтэй байна (цагт 48,10крон буюу сард 8 000 крон), дараачийн бүлгүүдэд баталгаатай хөлсний хамгийн бага түвшиннь дараахь хэмжээнүүдтэй байна: 2-р зэрэг 53,10 буюу 8 900 крон; 3-р зэрэг 58,60 буюу 9 800крон; 4-р зэрэг 64,70 буюу 10 800 крон; 5-р зэрэг 71,50 буюу 12 000 крон; 6-р зэрэг 78,90 буюу13 200 крон; 7-р зэрэг 87,10 буюу 14 600 крон; 8-р зэрэг 96,20 буюу 16 100 крон.Засгийн газрын тогтоолд бүлэг тус бүрийн ажилд тодорхой жишээ өгсөн байдаг.Хэрэв ажилтан жиш.: оёдлын үйлдвэрт ажилладаг бол нэгдүгээр бүлгийн ажилд оёдлынжижиг, халаас оёх, эмжээр оёх г. м., хоёрдугаар бүлэгт өмд оёх нь, гуравдугаар бүлэгтдангаар нь захиалсан бүтээгдэхүүнийг бүхэлд нь бэлэн болгох орно. Зоог бэлтгэлийн салбартнэгдүгээр бүлэгт хоол бэлтгэхэд туслах ажлууд (жиш.: аяга сав угаах), харин халуун ба хүйтэнэнгийн хоол бэлтгэх нь хоёрдахь бүлэгт, гуравдугаар бүлэгт ердийн халуун хоол хийх ба тавьжолгох орно. Цэвэрлэгээний салбарт нэгдүгээр бүлэгт ердийн цэвэрлэгээ ордог, хэрэв будгийнажлын дараахь хүнд цэвэрлэгээ хийх эсвэл цэвэрлэгээний машин хэрэглэж том хэмжээнийталбай цэвэрлэх хэрэгтэй бол хоёрдугаар бүлэгт ордог ажил байна. Ингэхлээр хэрэв Тажишээ нь хоолны газар ажиллаад энгийн халуун хоол хийдэг бол энэ ажил гуравдугаарбүлэгт хамрагдах ба Таны баталгаатай хөлс бохироороо 9 800 крон байна.Шийдэх арга:Хэрэв Таны хөлс хамгийн доод эсвэл баталгаатай хөлсний хэмжээнд хүрэхгүйбол хөдөлмөрийн хөлсний зөрүү шаардах эрхтэй. Хэрэв түүнийг ажил олгогч олгохгүйбайвал хөдөлмөрийн хяналтын албанд хянуулах тухай санал гаргаж болно, магадгүйзөрүүг шүүхээр гаргуулж авч болно.Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлуудХАМГИЙН ДООД БА БАТАЛГААТАЙ ХӨДӨЛМӨРИЙН ХӨЛС33Таны ажил олгогч Таны нэрийн өмнөөс эрүүл мэндийн банийгмийн даатгалын төлөх ёстой төлбөрийг бүрэн гүйцэдтөлөхгүй байна гэж сэжиглэж байна. Та энэ бодит байдлыгшалгаж болох уу?ТИЙМ, ажилтан түүний өмнөөстөлбөрүүд төлөгдөж байгаа эсэхийгилрүүлэх боломжтой.Ажил олгогч хөдөлмөр эрх зүйн харьцаанд бусад үүргүүдийн хажуугаар нийтийнэрүүл мэндийн даатгал, нийгмийн хангамжийн газар ба татварын албатай эрүүлмэндийн/ нийгмийн даатгал ба татвар төлөгчийн хувьд тэдгээрийг шилжүүлэххариуцлага хүлээдэг. Таныг ажилд орсны дараа ажил олгогч дурдсан байгууллагуудадэнэхүү бодит байдлыг мэдэгдэж Таны өмнөөс даатгалын мөнгө ба татварыг шилжүүлжбайх ёстой. Хэрэв Та хөдөлмөр эрхэлдэг бол Таны өмнөөс эрүүл мэндийн даатгалыггагцхүү ажил олгогч ч л төлнө. Энэ төлбөрийн нэг хэсгийг цалингаас тань суутгажүлдсэн хэсгийг нь ажил олгогч өөрөө төлнө. Ингэхлээр жишээ нь ажил олгогч Таньдэрүүл мэндийн даатгалын мөнгийг өөрөө мөнгөөр төлөх ёстой гэж хэлж болохгүй.Эрүүл мэндийн ба нийгмийн даатгалын төлбөрүүд ажилтны төлөх хэсэг ба ажилолгогчийн төлөх хэсэг гэж хэлбэр төдий хуваагддаг. Ажилтны төлдөг хэсэг нь бохирцалингаас суутгагддаг. Бохир цалин гэдэг ойлголтоос гадна бас супер бохир цалингэдэг ойлголт байдаг, үүнд ажил олгогчийн төлсөн төлбөр бас ордог бөгөөд энэ ньажил олгогчийн нийт цалингийн зардлуудыг илэрхийлдэг.Хэрэв ажил олгогч даатгалын төлбөр төлөхгүй эсвэл тогтоосон хэмжээнээсбага хэмжээтэй төлсөн ба дараа нь эрүүл мэндийн даатгалын газар юмуу нийгмийндаатгалын газар үүнийг илрүүлвэл ажил олгогч дутуу төлбөрөө төлөх үүрэгтэй болонмөн торгууль төлнө. Төлбөрийг бүрэн гүйцэд төлж байх нь ажилтны энрх ашигтнийцнэ. Хэрэв ажилтан эргэлзэж байгаа бол ажил олгогч даатгалын төлбөрийг төлжбайгаа эсэх тухай холбогдох байгууллагад хандаж асууж болно. Ажил олгогч ажилдорсныг нь нийтийн эрүүл мэндийн даатгалын газарт мэдэгдээгүйг мэдвэл энэ тухайнийтийн эрүүл мэндийн даатгалын газарт даруй мэдэгдэх үүрэгтэй.Хэрвээ ажил олгогч өөрийн мэдэгдэх үүргээ биелүүлээгүй ба Таны өмнөөс даатгалбуюу татварыг төлөхгүй байвал энэ байдлыг залруулахыг шаардаж засуулаарай.Хэрэв их хэмжээний даатгал юмуу татвар төлөхгүй байвал ажил олгогчийн энэхүү үйлажиллагаа нь эрүүгийн хэрэг гэж үнэлэгдэж болно. Эрүүгийн хуулийн 240–р зүйлийндагуу ийм тохиолдолд гурван жил хүртэл хорих ял шийтгэж бусад бизнесийн үйлажиллагаанд нь хориг тавьж болно.Шийдэх арга:Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлуудАЖИЛ ОЛГОГЧ АЖИЛТНЫ НэРИЙН ӨМНӨӨСДААТГАЛ БА ОРЛОГЫН ТАТВАР ТӨЛӨХ34Нутагтаа орхисон гэр бүлийнхнийдээ зочлох санаатай Та долоохоногийн амралт авахыг хүсэж байна. Гэтэл Таны ажил олгогчТа түүн дээр дөнгөж хагас жил ажиллаж байна, хөдөлмөрийнхарьцаа нэг жил үргэлжилсний дараа л амралт авах эрхтэйболно гэж танд хэлнэ. энэ мэдээлэл үнэн үү?ҮГҮЙ, хагас жилийн дараа ч гэсэн Таньдамралт авах эрх үүснэ, гэхдээ амралтынхугацааг ажил олгогч тань тогтооно.Хөдөлмөрийн тухай хууль амралтыг хэд хэдэн төрөлд ангилдаг. Хэрэв Та ажилолгогч дээр хуанлийн жилд дор хаяж 60 хоног ажиллавал хуанлийн жилийн амралт гэгчюмуу түүний харьцангуй хэсэг (ажил олгогч дээр хуанлийн бүтэн жил ажиллаагүй бол)Таньд олдоно. Амралтын хэмжээ нь хуанлийн жилд хамгийн багаар 4 долоо хоног,тогтоосон ажил олгогчдод (улс, муж, хот суурин, зарим сургуулиуд ба тэтгэлэгтэйбайгууллагууд) амралтын хэмжээ 5 долоо хоног байдаг. Долоо хоног гэдгийг амралтынөдрүүд орсон хуанлийн долоо хоног гэж ойлгоно, иймээс долоо хоногийн амралт гэдэг ньажлын долоон өдөр амрах биш харин зөвхөн ажлын 5 өдөр амрах болно (4 долоохоногийн амралт = ажлын 20 өдрийн амралт). Хэрвээ Та ажил олгогч дээр жишээ нь7 сар ажиллаж байвал Таньд хуанлийн жилд 7/12-ийн хэмжээтэй амралт олдоно.Таны амралтаа авах хугацаа ажил олгогчоос шалтгаална. Урьдчилан амралтынхуваарь гаргавал зохино, тэгэхдээ үйлдвэрлэлийн шалтгаанууд мөн ажилтнуудын эрхбүхий сонирхлуудыг харгалзаж үзэх нь зүйтэй. Хэрэв ажилтанд амралтыг нь хэд хэдэнхэсгээр өгөхөөр байвал дор хаяж нэг хэсэг нь хамгийн бага нь хоёр долоо хоногбүтнээр байх ёстой. Амралтаа эдлэхэд нь тогтоосон хугацааг ажил олгогч ажилтандхамгийн багаар 14 хоногийн өмнө бичгээр мэдэгдэх үүрэгтэй.Тухайн хуанлийн жилд амралтын хугацаа тогтооход нь үйлдвэрлэлийнхойшлуулшгүй шалтгаанаас болж саад учирч байвал дараагийн хуанлийн жилийнэцэс хүртэл амралт эдлэх хугацааг тогтоох үүрэгтэй.Шийдэх арга:Ажил олгогч тухайн хуанлийн жилд тогтоосон хэмжээгээр Таны амралт авах хугацаагтогтоох үүрэгтэй, зөвхөн хойшлуулшгүй шалтгаанаас болж амралтыг дараачийн жилдшилжүүлж болно. Хэрэв ажил олгогч удаан хугацаагаар Таньд амралт авах боломжгаргахгүй байвал хөдөлмөрийн хяналтын тухай хуулийн дагуу зөрчил үйлдэж болно.Хөдөлмөрийн хяналтын албанд хянуулах тухай санал гаргаж болно (Хөдөлмөрийнхяналтын тухай хуулийн 16-р зүйл буюу 29-р зүйл).Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлуудАМРАЛТ АВАХ35Ажил олгогч Таньд их хэмжээгээр илүү цагаар ажиллахыгзахирамжилж байна, жиш.: долоо хоногт 60 ба түүнээс илүүцаг ажиллах ёстой болж байна. Ажил олгогч ийм арга хэрэглэхэрхтэй юу?ҮГҮЙ, ийм арга нь хөдөлмөрийн тухайхуультай харшилж байна.Хөдөлмөрийн тухай хуульд тогтоосон долоо хоногийн ажлын цаг нь долоо хоногт40 цагаас хэтрэх ёсгүй. Хоёр ээлжийн горимоор ажилладаг ажилтны хувьд долоохоногт 38,75 цаг, гурван ээлжээр ба тасралтгүй горимоох ажилладаг бол долоо хоногт37,5 цаг байна. Ажлын цагийг ажил олгогч тогтоодог бөгөөд ихэвчлэн таван ажлынөдөртэй долоо хоног болгож хуваарилдаг. Ажлын цагийг жигд хуваарилахын (ажилтандолоо хоног болгонд 40 цаг ажиллана) зэрэгцээ жигд бус хуваарилах боломж бий, эндажилтан зарим долоо хоногт 40 цагаас илүү ажиллана, бусад долоо хоногт 40 цагаасбага ажиллана, удаан хугацааны дундаж долоо хоногт тогтоосон 40 цагаас хэтэрчболохгүй; энэ тогтмол биш цагийн хуваарьтай ажилтан ихэвчлэн дор хаяж хоёр долоохоногийн өмнө танилцсан байх ёстой.Ингэж тогтоосон хугацаанд ажил олгогч үйлдвэрийн ноцтой шалтгаанаас болжилүү цагаар ажиллахыг тушааж болно. Илүү цагаар ажиллах нь нэгж долоо хоногт8 цаг, хуанлийн жилд нийтдээ хамгийн ихээр 150 цаг байж болно. Хэрэв ажилтан ньажил олгогчтойгоо тохирвол илүү цагаар ажиллах хэмжээ нь долоо хоногт дунджаар8 цаг буюу энэ нь хуанлийн жилд ажиллах илүү цагийн хамгийн их хэмжээ 416 цагбайж болно.Илүү цагаар ажилласны төлөө ажилтанд мэдээж хөдөлмөрийн хөлс төлөхбөгөөд энэ хөлсөн дээр нь мөн хамгийн багаар дундаж цалингийн 25% -тай тэнцэххэмжээтэй нэмэлт цалин олгох юмуу магадгүй ажил олгогч ажилтантайгаа илүү цагийнажилласандаа амралт авахаар тохиролцож болно.Илүү цагаар ажилласны нэмэгдэл авах нь хөдөлмөрийн тухай хуулийн дагууавах эрхтэй ганц цалин биш юм. Шөнийн цагаар (22 бa 6 цагийн хооронд) ажиллахмөн адил хагас сайн ба бүтэн сайн өдөр ажилласны төлөө хамгийн багаар дундажцалингийн 10% -тай тэнцэх хэмжээтэй нэмэгдэл авах эрхтэй байна. Таньд баярынөдөр ажилласны хөдөлмөрийн хөлс ба хийсэн ажлын хэмжээгээр илүү цагийн чөлөөавна эсвэл ажил олгогчтойгоо тохиролцсон тохиолдолд илүү цагийн чөлөө авахыноронд цалингийн дунджын 100%-тай тэнцэх хэмжээтэй нэмэгдэл цалин авах эрхтэйбайна (эсвэл баярын өдөр ажилласны төлөө стандартын цалин авах ба оронд ньилүү цагийн чөлөө авах эсвэл цалингийн дунджыг хоёр дахин нэмэгдүүлсэн мөнгө авчболно).Хэрвээ ажил олгогч зөвшөөрөгдсөн их хэмжээгээр илүү цагаар ажиллахыгтушаавал зөрчил үйлдэх ба хөдөлмөрийн хяналтын албанд шалгалт хийх тухай саналгаргаж болно. Ажил олгогч илүү цагаар ажилласны нэмэгдлийг төлөөгүй тохиолдолдмөн адил арга хэмжээ авч болно.Шийдэх арга:Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлуудИЛҮҮ ЦАГААР АЖИЛЛАХ36Ажил олгогч одоо Таниар хийлгэх ажилгүй болсон учраасхөдөлмөрийн харьцааг дуусгаж Таныг ажлаас халах мэдэгдэлөгнө. Та зөвхөн сарын эцэс хүртэл ажиллана, дараа нь Таныхөдөлмөрийн харьцаа дуусна. Ажил олгогчийн ийм арга ньхөдөлмөрийн тухай хуультай нийцэж байна уу?ҮГҮЙ, ийм арга нь зөв биш.Хөдөлмөрийн тухай хуулинд хөдөлмөрийн харьцаа дуусах хэд хэдэн арга байдаг.Хөдөлмөрийн харьцаа дуусахыг ажилтан ба ажил олгогч хоёулаа зөвшөөрч байгаабол хөдөлмөрийн харьцаа цуцлах тухай гэрээ байгуулж болно, тэгээд тэр ньхэлэлцэж тохирсон өдрөөр нь дуусна (жиш.: өнөөдөр, маргааш, хуанлийн сарынсүүлчийн өдөр г. м.).Хөдөлмөрийн харьцаа дуусах дараачийн арга нь халах мэдэгдэл/халагдахөргөдөл болно. Халах мэдэгдэл/халагдах өргөдөлд халах, халагдах шалтгаанзаагдсан байх ёстой. Халах/халагдахын шалтгаанууд Хөдөлмөрийн тухай хуулийн52-р зүйлд заагдсан байдаг, ажил олгогч өөр ямар ч шалтгаанаар халах мэдэгдэл өгчболохгүй. Ажилтанд зөвхөн дараахь тохиолдлуудад халах мэдэгдэл өгч болно:a) ажил олгогч юмуу түүний хэсэг нь татан буугдаж байвал,б) ажил олгогч юмуу түүний хэсэг нь өөр газар руу шилжин байрлавал,в) ажилтан нь илүүдсэн байвал (ажил олгогч түүний ажлын орон тоо ньхасагдвал),г) ажилтан нарийн мэргэжлийн байгууллагаас олгосон эмчийн тодорхойлолтындагуу хөдөлмөрийн осол, мэргэжлийн өвчин эсвэл ийм өвчнөөр өвчлөхаюултай байгаа учраас одоог хүртэл хийж байсан ажлаа цаашид хийжболохгүй байвал,д) нарийн мэргэжлийн байгууллагаас олгосон эмчийн тодорхойлолтын дагууажилтан эрүүл мэндийн хувьд одоог хүртэл хийж байсан ажлаа удаанхугацаагаар хийж чадахгүй байвал,е) ажилтан нь хэлэлцсэн ажлыг хийж гүйцэтгэхэд хууль тогтоомжоор тогтоосонболзлыг хангахгүй байвал эсвэл энэ ажлыг бүрэн гүйцэд хийх шаардлагыгхангахгүй байвал; энэ шаардлагыг хангаж чадахгүй байгаа нь ажлынхангалтгүй үр дүнд байна (хэрэв ажил олгогч ажилтнаас сүүлчийн жил эдгээрдутагдлуудыг арилгахыг бичгээр шаардсан ба тэр нь боломжийн хугацаандтэдггээрийг арилгасан бол ийм тохиолдолд халагдах өргөдөл гаргаж болно),ё) ажилтанд ажил олгогч түүнтэй даруй хөдөлмөрийн харьцаа цуцлаж болохшалтгаанууд байвал (гэвч ажил олгогч байдлыг илүү зөөлөн аргааршийдвэрлэнэ) эсвэл ажилтны хийж байгаа ажилтай холбоотой хуультогтоомжуудаас үүдэн гардаг үүргүүдийг ноцтой зөрчвөл; хэрэв сүүлчийн6 сарын хугацаанд үүргээ зөрчсөнтөй холбогдож ажлаас халагдаж болох тухайбичгээр анхааруулсан бол үүргээ ноцтой биш ч давтан зөрчдөгийн төлөөажилтанд халах мэдэгдэл өгч болно.Халах мэдэгдэл бичгээр байх ёстой ба ажилтанд гардуулагдсан байх ёстой. Гэвчхалах мэдэгдэл гардуулснаар хөдөлмөрийн харьцаа дуусахгүй, хөдөлмөрийн харьцааүргэлжилсээр байж ажилтан нь цаашид одоог хүртэл шиг ажилласаар байх халагдаххугацаа гэгч өнгөрөх ёстой. Халагдах хугацаа хоёр сар байдаг бөгөөд халах мэдэгдэлгардуулсны дараахь хуанлийн сарын эхний өдрөөс эхэлж тоолдог.Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлуудХӨДӨЛМӨРИЙН ХАРЬЦАА ДУУСАХ – ХАЛАХ МэДэГДэЛ/ХАЛАГДАХӨРГӨДӨЛ37Халагдах хугацаа дууссанаар хөдөлмөрийн харьцаа дуусна. Зарим тохиолдолдажилтанд халагдсаны мөнгө олдоно (39-р хуудсыг үзэх).Мэдээж ажилтан ч ажлаас халагдах өргөдөл гаргаж болно. Ажилтан халагдахөргөдлөө ямар ч шалтгаанаар юмуу шалтгаан заахгүйгээр ч гаргаж болно, гэхдээ энэ ньзаавал бичгээр гаргагдсан байх ёстой ба нөгөө талд буюу ажил олгогчид гардуулагдсанбайх ёстой. Ажилтан халагдах өргөдөл гаргахад халагдах хугацаа нь ажил олгогчийнталаас өгсөн халах мэдэгдэлтэй адил нөхцөлтэй байдаг (хэрэв Та жиш.: халагдахөргөдлөө ажил олгогчид 11 -р сарын 15-нд гардуулвал Таны хөдөлмөрийн харьцаа нь1-р сарын 31-д дуусна).Шийдэх арга:Оршилд дурдсан асуудал харьцангүй тодорхой байна. Халах мэдэгдэл/халагдахөргөдөл бичгээр байгаагүй учраас хүчин төгөлдөр биш байна. Өөр олон тохиолдолдтийм тодорхой биш байдаг учраас халах мэдэгдэл хүчин төгөлдөр биш байх тухайямагт шүүх шийдвэрлэх ёстой. Ялангуяа Хөдөлмөрийн тухай хуулийн f) бa g)-дзаагдсан шалтгаануудаас (хөдөлмөрийн хуульд „ажлын хангалтгүй үр дүн“, „үүргээноцтойгоор зөрчих“ г. м. тодорхой бус томъёолол бий) болж гарсан халах мэдэгдлийнүед маргаантай байдал гардаг. Шүүх тодорхой тохиолдлын орчин нөхцдөөс шалтгаалжажил олгогчоос өөр саналтай байж халах мэдэгдэл хүчин төгөлдөр биш гэж тогтоожболно, эсрэг тохиолдолд нь нэхэмжлэлийг хэрэгсэхгүй болгох буюу энэ үед халахмэдэгдэл хүчин төгөлдөр байна.Хэрвээ ажилтан халах мэдэгдлийг зөвшөөрөхгүй байвал (халагдах ямар ч шалтгаанхангагдаагүй гэж бодож байвал) нэн түрүүнд ажил олгогчдоо цаашид ажиллуулахыг ньхүсэж байгаагаа мэдэгдэнэ. Дараа нь халах мэдэгдэлд зааснаар хөдөлмөрийн харьцаадуусах хоёр сарын дотор ажилтан шүүхэд халах өргөдлийн хүчин төгөлдөр бусыгтогтоолгохоор гомдол гаргах ёстой. Хэрэв дараа нь шүүх халах мэдэгдэл хүчин төгөлдөрбус байсан гэж шийдвэл хөдөлмөрийн харьцаа цаашид үргэлжлэх бөгөөд ажил олгогчажилтанд ажилтан түүн дээр дээр цаашид ажиллахыг хүсэж байна гэж мэдэгдсэнээсэхлээд ажилдаа дахин орох хүртлэх бүх хугацаанд дундаж цалингийнх нь хэмжээгээрнөхөн төлбөр төлөх ёстой.Энэ асуудлаар Та үндсэн мэдээлэл ба зөвлөлгөөг хөдөлмөрийн хяналтын газраас авчболно, ихэвчлэн ээдрээтэй асуудал байдаг тул тусламж хүсэж эрх зүйчид хандах нь зүйтэй,мөн зарим төрийн бус байгууллагууд үнэ төлбөргүй зөвлөлгөө өгч бас болно (товхимолынтөгсгөлийн хэсгээс хаяг үзэх).Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлуудХӨДӨЛМӨРИЙН ХАРЬЦАА ДУУСАХ – ХАЛАХ МэДэГДэЛ/ХАЛАГДАХӨРГӨДӨЛ38Та ажилдаа хоёр удаа бага зэрэг хожимдож ирсэн, ажил олгогчэнэхүү шалтгаанаас болж Таньтай хөдөлмөрийн харьцаацуцлана гэж бичгээр мэдэгдсэн, ажлын газраас яваад буцажирэх хэрэггүй гэсэн. энэ арга нь хуулийн дагуу юу?ҮГҮЙ, ажил олгогч онцгой тохиолдолдхөдөлмөрийн харьцааг даруй цуцлажболно, тэгэхдээ түүний ажилтай ньхолбоотой хууль тогтоомжуудаартогтоосон үүргийг онцгой бүдүүлгээрзөрчсөн явдал гарсан байх ёстой, энэтохиолдолд ийм байдал гараагүй бололтой.Дурдсан онцгой бүдүүлгээр зөрчих гэдэг нь жиш.: ажилтан ажилд согтууруулахундааны нөлөөн дор байх, ажил олгогч юмуу хамт ажилладаг хүн рүү шалтгаангүйгээрүгээр довтлох эсвэл биенд нь халдах, удаан хугацаагаар ажил таслах зэрэг байж болно.Хөдөлмөрийн харьцааг даруй цуцлах дараачийн шалтгаан бол ажилтан санаатайүйлдсэн эрүүгийн хэргийн төлөө нэг жилээс илүү хугацаагаар тэнсэн харгалзахгүйгээрхорих ял шийтгүүлсэн эсвэл ажил үүргээ гүйцэтгэх үед санаатай үйлдсэн эрүүгийнхэргийн төлөө хамгийн багаар 6 сар тэнсэн харгалзахгүйгээр хуулийн хүчин төгөлдөрхорих ял шийтгүүлсэн байх явдал байж болно.Ажилтан ч даруй хөдөлмөрийн харьцаа цуцлаж болно, тэгэхдээ жиш.: цалинтөлөөгүй үед (31-р хуудаснаас дэлгэрэнгүй үзэх). Хөдөлмөрийн харьцаа даруй цуцлах ньхүчин төгөлдөр байхын тулд ажил олгогч, ажилтны аль ч талаас заавал бичгээрүйлдсэн байх ёстой ба түүнд тодорхой шалтгаан нь заагдсан байх ёстой. Түүнчлэнажилтан/ ажил олгогч даруй цуцлах шалтгааныг мэдсэнээс 2 сарын дотор хоёрдогчталд бичгээр гардуулагдсан байх ёстой, өөр тохиолдолд хүчингүй байна.Хөдөлмөрийн тухай хуульд ажилтны тодорхой ямар үйлдэл үүргээ онцгойбүдүүлгээр зөрчсөн болохыг нь заагаагүй. Хэрэв Та даруй цуцлахыг зөвшөөрөхгүйбайгаа юмуу тэгтэл ч онцгой бүдүүлгээр сахилга бат зөрчигдөөгүй гэж үзэж байвалөмнөх бүлэгт заасан халах мэдэгдэл/халагдах өргөдлийнхтэй адил алхмуудхийгээрэй. Хамгийн түрүүнд хойшлуулахгүйгээр ажил олгогчид цаашид ажиллаххүсэлтэй байгаагаа бичгээр мэдэгдэнэ, хөдөлмөрийн харьцаа даруй цуцалснаасхоёр сарын дотор даруй цуцалсан нь хүчин төгөлдөр бусыг тогтоолгохоор шүүхэдгомдол гаргана. Хэрэв шүүх даруй цуцалсан нь үнэхээр хүчин төгөлдөр бус байсангэж шийдвэл хөдөлмөрийн харьцаа цаашид үргэлжилж, Таньд цаашид ажиллахыгхүсэж байна гэж мэдэгдсэнээс эхлээд ажилдаа дахин орох хүртлэх бүх хугацаанддундаж цалингийн хэмжээгээр нөхөн төлбөр олдоно. Энэ асуудлаар Та үндсэнмэдээлэл ба зөвлөлгөөг хөдөлмөрийн хяналтын газраас авч болно, ихэвчлэнээдрээтэй асуудал байдаг тул тусламж хүсэж эрх зүйчид хандах нь зүйтэй.Шийдэх арга:Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлуудХӨДӨЛМӨРИЙН ХАРЬЦАА ДУУСАХ – ДАРУЙ ЦУЦЛАХ39Ажил олгогч Таниар хийлгэх ажилгүй болсон ба Таны ажлынорон тоо байхгүй болно гэж Таныг ажлаас халах мэдэгдэл өгөв.Ийм тохиолдолд Таньд халагдсаны мөнгө олгох уу?ТИЙМ, ийм болон өөр бусадтохиолдлуудад ажилтанд ажилгүй, ажлынорон тоогүй болсныг хохиролгүй болгохмөнгө олгодог.Хөдөлмөрийн харьцаа цуцалсан дараахь нөхцлүүдэд халагдсаны мөнгө олгодог:a) Хөдөлмөрийн тухай хуулийн 52-р зүйлийн а) -аас c) хүртэл заасан шалтгаанааражил олгогчийн зүгээс халах мэдэгдэл өгснөөр буюу энэ нь зохион байгуулалтыншалтгаанаар хөдөлмөрийн харьцааг цуцлах:1. ажил олгогч юмуу түүний хэсэг нь татан буугдах,2. ажил олгогч юмуу түүний хэсэг нь өөр газар руу шилжин нүүх,3. ажилтан нь илүүдэж ажлын орон тоо нь хасагдах;б) өмнөх зүйлд заасан шалтгаануудаар ажилтан ба ажил олгогч тохиролцсоноорхөдөлмөрийн харьцаа цуцлах (ажил олгогч татан буугдах юмуу шилжиж нүүсэн,ажилтан илүүдсэн); хөдөлмөрийн харьцаа цуцалсан шалтгааныг хэлэлцээнд тодтусгасан байх ёстой (хэлэлцээ нь ажил олгогчийн хувьд халах мэдэгдлээс ашигтай,учир нь халагдах хугацааны үед ажилтныг ажиллуулах албагүй);в) ажилтан Хөдөлмөрийн тухай хуулийн 56-р зүйлийн дагуу даруй хөдөлмөрийнхарьцаагаа цуцалсан, дараахь тохиолдлуудад:1. эмчийн тодорхойлолтын дагуу цаашид энэ ажлыг амь насанд нь ноцтой аюулучрахгүйгээр хийж чадахгүй байх ба ажил олгогч түүнд өөр ажил хийх боломжбүрдүүлээгүй,2. ажил олгогч цалин юмуу цалингийн хэсгийг цалин тавьж олгох хугацааөнгөрснөөс хойшхи 15 хоногийн дотор төлөөгүй (31-р хуудсаас дэлгэрэнгүй үзэх;г) ажилтан нарийн мэргэжлийн байгууллагаас олгосон эмчийн тодорхойлолтын дагуухөдөлмөрийн осол, мэргэжлийн өвчин эсвэл ийм өвчнөөр өвчлөх аюултай байгааучраас одоог хүртэл хийж байсан ажлаа цаашид хийж болохгүй шалтгаанаас болжажил олгогчоос халах мэдэгдэл өгснөөр хөдөлмөрийн харьцаа цуцлах, түүнчлэнадил шалтгаанаас болж тохиролцсоноор хөдөлмөрийн харьцаа цуцлахХэрэв a) в)-д заасан тохиолдол байвал ажилтанд сарын дундаж цалинг нь гуравдахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний халагдсаны мөнгө олгоно. Хэрэв г)-д дурдсантохиолдол байвал ажилтанд сарын дундаж цалинг нь арван хоёр дахин нэмэгдүүлсэнтэйтэнцэх хэмжээний халагдсаны мөнгө олгоно.Хэрэв ажил олгогч ажилтантай халагдсаны мөнгийг хөдөлмөрийн харьцаа дууссанөдөр юмуу дараа нь төлөх хугацаа тохиролцоогүй бол хамгийн ойрын цалин тавьж олгоххугацаанд төлнө.Шийдэх арга:Хэрэв Хөдөлмөрийн тухай хуулийн дагуу Таньд халагдсаны мөнгө олгох ёстой байгаадажил олгогч Таньд энэ мөнгийг төлөхгүй байвал халагдсаны мөнгө төлөх үүргийнх ньтухай шийдвэрлүүлэхээр гомдол гаргаж шүүхэд хандаарай.Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлуудХӨДӨЛМӨРИЙН ХАРЬЦАА ДУУСАХ – ХАЛАГДСАНЫ МӨНГӨ40Та ажилгүй болсон ба энэ нь Таны оршин суух зөвшөөрөлд яажнөлөөлөхийг мэдэхгүй байна уу? Шинэ ажил хайхын тулд ямархугацаа байгааг Та найдвартай мэдэхгүй байна уу?Ийм тохиолдолд Таны ажил ямар нөхцөлбайдлаас болж дууссан нь чухал байна.Хэрэв хөдөлмөрийн харьцаа дууссан өдөр гадаадын иргэн тус улсад хөдөлмөрэрхлэх зорилгоор дор хаяж нэг жил (буюу хэрэв нийт оршин суусан хугацаа хамгийнбагаар гурван жил бол нэг жилээс богино) оршин сууж байсан ба Хөдөлмөрийн тухайхуулийн 52-р зүйлийн a)–e) заалтын дагуух шалтгаануудаар ажил олгогчийн зүгээсхалах мэдэгдэл өгснөөр хөдөлмөрийн харьцаа дууссан бол гадаадын иргэн ньхөдөлмөрийн харьцаа дууссанаас хойш хөдөлмөрийн товчооноос олгосон хөдөлмөрэрхлэх шинэ зөвшөөрлийг гадаадын харъяатын цагдаагийн газарт үзүүлэхэдхамгаалалтын хугацаа гэгч 60 хоногийн хугацаатай байна.Хэрэв хөдөлмөрийн харьцаа дуусах тухай хэлэлцээ байгуулж, тэр хэлэлцээнд ньхөдөлмөрийн харьцаа дууссан шалтгаан нь Хөдөлмөрийн тухай хуулийн 52-р зүйлийн a)–e)-д заасантай адилхан шалтгаанууд (жиш.: ажилтан илүүдэх) байх ба мөн ажилтны зүгээсхөдөлмөрийн харьцаа даруй цуцалсан (жиш.: цалин олгоогүй шалтгаан) байвал гадаадыниргэн хамгаалалтын хугацаатай адилхан байна. Хэрэв хамгаалалтын хугацааны явцадгадаадын иргэн хөдөлмөр эрхлэх шинэ зөвшөөрөл үзүүлэхгүй бол гадаадын харъяатынцагдаагийн газар захиргааны үйл ажиллагаа эхлэх ба удаан хугацаагаар оршин суухзөвшөөрлийг нь цуцлана.Халах мэдэгдэл/халагдах өргөдөл, хэлэлцээ ба даруй цуцлах ч заавал бичгээрүйлдэгдсэн байх ёстой, энэ нь Та гадаадын харъяатын цагдаагийн газарт ямар аргаархөдөлмөрийн харьцаа тань дууссаныг гэрчлэхэд тань ч маш чухал. Хөдөлмөрийн харьцаадуусах аргуудын тухай дэлгэрэнгүй мэдээллийг товхимолын зохих бүлгүүдээс үзэх (хуудас36, 38 ба 39).Хэрэв хөдөлмөрийн харьцаа өөр аргаар (жиш.: ажил олгогч биш харин ажилтанхалагдах өгсөн эсвэл хөдөлмөрийн харьцаа дуусах тухай хэлэлцээнд Хөдөлмөрийн тухайхуулийн дагуух дээр дурдсан шалтгаануудын аль нэг нь заагдаагүй) дууссан бол гадаадыниргэн шинэ ажил хайхад ямар ч хугацаагүй болно. Гадаадын харъяатын цагдаагийн газарзахиргааны үйл ажиллагаа явуулж эхлэх ба удаан хугацаагаар оршин суух зөвшөөрлийгцуцлана.Шинэ ажил олоход олгосон дурдсан 60 хоногийн хугацаа нь нутаг дэвсгэрт дөнгөжбогино хугацаагаар (1 жилээс бага) 90-ээс дээш хоногийн оршин суух визтэй байгаагадаадын иргэнд хамаарахгүй.Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлуудАЖИЛГҮЙ БОЛОХ БА УДААН ХУГАЦААГААРОРШИН СУУХ ЗӨВШӨӨРӨЛ ЦУЦЛАГДАХ41Таны хөдөлмөрийн харьцаа ойрын хугацаанд дуусах гэж байгааг таамаглаж байвалхөдөлмөр эрхлэх шинэ зөвшөөрөл олж болох өөр ажил эртхэн хайж эхлээрэй. Таны хувьдхэдий дээр дурдсан 60 хоногийн хугацаа хамаарах ч гэсэн хөдөлмөрийн товчоо Таныөргөдлийг хэд хэдэн долоо хоног (шийдвэр гаргахад 30 хоногийн хугацаа байдаг боловчэнэ нь 60 хоног хүртэл сунгагдаж болно) шийдвэрлэнэ гэдгийг анхаарах ёстой, иймээсхөдөлмөр эрхлэх шинэ зөвшөөрөл олгоход аль болох эрт өргөдөл гаргах хэрэгтэй.Ямар шалтгаануудаас болж ажил олгогч Таныг ажлаас халж болох тухай судлаарай(36 ба 38-р хуудсыг үзэх). Хэрэв ажил олгогчийн зүгээс гаргасан хөдөлмөрийн харьцаадуусгах тухай хэлэлцээрийг зөвшөөрөхгүй бол түүнд гарын үсгээ бүү зураарай. Иймтохиолдолд ажил олгогч тань Танд халах мэдэгдэл өгөх ёстой, тэгснээр Та дор хаяжхоёр сар (= халагдах хугацаа) ажилдаа явах ба энэ үед Та цалингаа авсаар байна. Энэхугацааны дотор Та шинэ ажил хайх боломжтой болох бөгөөд хөдөлмөр эрхлэх шинэзөвшөөрөл олгохыг цаг алдагүй хүсэж болно.Шийдэх аргаАсуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлуудАЖИЛГҮЙ БОЛОХ БА УДААН ХУГАЦААГААРОРШИН СУУХ ЗӨВШӨӨРӨЛ ЦУЦЛАГДАХ42Боломжийн ажил олгогч Таныг ажилд авья гэсэн, гэхдээ түүндээр ажиллахгүй харин өөр компанид ажил хийнэ гэж хэлсэнбуюу энэ нь агентураар ажил эрхлэх гэгч юм байна. Ийм аргастандарттай нийцэх үү?ТИЙМ, чехийн хөдөлмөрийн эрх зүй ньагентураар ажил эрхлэхийгзохицуулсан байдаг боловч энэ ньолон хязгаарлалттай байдаг.Агентураар ажиллах гэдэг нь ажил олгогчийн – ажлын агентурын – ажилтан ньшууд энэ агентурт ажиллахгүй харин ажлын агентур нь түүнийг өөр ажил олгогч –хэрэглэгч гэгч – д ажил хийлгэхээр түр хугацаагаар хуваарилж явуулж ажил эрхлэхонцгой хэлбэр юм. Ажилтан ба ажил олгогч/ажлын агентурын хооронд байгуулсанажлын гэрээ нь (буюу ажлын үйл ажиллагааны тухай хэлцэл) эдгээр тохиолдлуудадажлын агентур нь өөр ажил олгогч (хэрэглэгч) дээр ажлаар хангах ба ажилтан тэражлыг хэрэглэгч дээр хийж гүйцэтгэхийг хариуцахаар хэлэлцсэн заалт агуулна.Хөдөлмөрийн гэрээг байгуулсны дараа ажилтан ажлын агентураас бичгээр альхэрэглэгчид хуваарилагдсан тухай заавар авах ба зөвхөн тэр хэрэглэгч дээражил хийнэ. Хэрэглэгч ажлын агентурын ажилтанд ажил үүрэг өгнө, түүний ажлыгудирдана, зохион байгуулах ба шалгана, гэвч түүний ажил олгогч нь цаашид ч,жишээ нь түүнд цалинг нь олгодог, ажлын агентур байна. Хэрэглэгч ажлын агентурыннэрийн өмнөөс ажлын агентурын ажилтантай холбоотой хуулийн үйлдлүүдийг хийжболохгүй буюу хэрэглэгч ажлын агентурын ажилтантай хөдөлмөрийн харьцаадуусгаж болохгүй, өөр ажилд шилжүүлж болохгүй г. м. – үүнийг зөвхөн ажлынагентур л хийж болно. Агентураар ажил эрхлэхийг Хөдөлмөрийн тухай хууль(2-р зүйлийн 5-р д/мөр, 39-р зүйлийн 6-р д/мөр, 308-р, 309-р зүйл) бa Хөдөлмөрэрхлэлтийн тухай хууль (1417-р зүйл, 5866-р зүйл) зохицуулсан байдаг.Дурын ажил олгогч ажлын агентур байж болохгүй, энэхүү үйл ажиллагаагэрхлэхэд Хөдөлмөр, нийгмийн хангамжийн яамнаас зөвшөөрөл авсан хуулийнюмуу хувь этгээд л байж болно. Хөдөлмөр эрхлэлтийн тухай хууль нь ажил зуучлахзөвшөөрлийг хэд хэдэн төрөлд ангилдаг, хэрэв ажлын агентур хэрэглэгчидгадаадын иргэнийг хуваарилж явуулахыг хүсвэл Чех улсын нутаг дэвсгэртгадаадын иргэдэд ажил зуучлах зөвшөөрөл гэгчийг авсан байх ёстой. Бүх ажлынагентуруудын жагсаалтыг тэдний зөвшөөрлүүдийнх нь нэр төрөлтэй нь интернетхуудаснаас харж болно: http://portal.mpsv.cz/sz/zamest/zpr_prace.Хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрлийн үүднээс үзвэл ажлын агентур нь стандартынажил олгогч юм, ингэснээрээ гадаадын иргэн ажлын агентурт ажил эрхлэх гэвэлХөдөлмөр эрхлэлтийн тухай хуулиар тус зөвшөөрөл шаардлагагүй тохиолдлоосбусад тохиолдолдд хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрөлтэй байх ёстой (28-р хуудсаасүзэх).Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлуудАГЕНТУРААР АЖИЛ эРХЛэХ – ҮНДСэН ЗАРЧМУУД43Шийдэх арга:Хуулийн эмхтгэлийн 64/2009 тоот засгийн газрын тогтоолоор ажлын агентураарзуучлагдаж болох ажлын төрлийг эрс багасгасан. Ажлын агентур нь өөрийнхөөажилтныг/гадаадын иргэнийг хэрэглэгчид зөвхөн хамгийн багаар матуритыншалгалттай бүрэн дунд боловсрол шаардлагатай ажил ба улмаар дурдсантогтоолын хавсралтанд заасан ажлуудыг хийлгэхээр явуулж болно. Эдгээр ньжишээ нь дараахь ажлууд байна: өрлөгчин, мужаан, барилгын монтажчин,сантехникч, цахилгаанчин, төмөрчин, токарьчин, мах боловсруулагч, оёдолчин,угсралтын ажилчин, автобусны жолооч, ачааны тэрэгний жолооч г. м.Хэрвээ Та ажиллах саналыг хүлээж авахаар шийдвэл Таны ажлын агентуртайбайгуулсан хөдөлмөрийн гэрээ нь Таныг өөр ажил олгогчид түр зуурын ажил хийхээрявуулах тухай дээр дурдсан хэлэлцээтэй байх ёстой. Дараа нь ажлын агентураасялангуяа дараахь мэдээллүүд бичигдсэн байх бичгээр үйлдсэн заавар хүлээж авна:a) хэрэглэгчийн нэр ба байршил, б) хэрэглэгчид ажил хийж гүйцэтгэх газар, в) түрхуваарилсны үргэлжлэх хугацаа, г) ажилтанд ажил хуваарилах ба түүнийг нь хянахэрх бүхий хэрэглэгчийн удирдах ажилтныг тогтоох, д) түр хуваарилалт (хэрэв ажлынагентур ба хэрэглэгч боломжийг хэлэлцсэн бол) дуусахаас өмнө ажил хийхийгдуусгах тухай нэг талын мэдэгдэл өгөх нөхцлүүд, е) хэрэглэгчийн харьцуулжболох ажилтны ажил, хөдөлмөрийн хөлс ба цалингийн нөхцлүүдийн тухаймэдээлэл. Хдөлмөрийн тухай хуулийн дагуу Та хэрэглэгчийн үндсэн ажилтан(харьцуулж болох гэгч) шиг ажлын ба хөдөлмөрийн хөлсний адил нөхцөлтэй байхэрхтэй тул сүүлчийн зүйл чухал юм. Ажлын агентураас авсан бичгээр үйлдсэнзаавраас эдгээр нь ямар нөхцлүүд болохыг мэдэж авах болно. Энэ асуудлаархбусад мэдээллүүд дараачийн бүлэгт бий.Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлуудАГЕНТУРААР АЖИЛ эРХЛэХ – ҮНДСэН ЗАРЧМУУД44Та хэрэглэгч гэгчид ажил хийлгэхээр ажлын явуулсан агентурынажилтан. Та энд яг адилхан ажил хийж байгаа хамт ажилладагхүнээс гучин хувиар бага цалин авч байна. Ялгаатай цалин авчбайгаа шалтгааныг асуухад хамт ажилладаг хүн нь хэрэглэгчийнүндсэн ажилтан, хэрэглэгч өөрийн (үндсэн) ажилтнуудыг илүүхарж харж үздэг ба тэдэндээ ажлын агентур ажилтнууддаа олгодогцалингаас өндөр цалин олгодог гэж Таньд хэлнэ. Ийм байдал хуультайнийцэх үү?ҮГҮЙ, ийм байдал зөв биш.Хэрэглэгч ба ажлын агентур нь агентурын ажилтан нь хэрэглэгчийн өөрийнх нь(үндсэн) ажилтнуудтай адил ажлын ба хөдөлмөрийн хөлсний нөхцлүүдтэй байхыгхангах үүрэгтэй. Хэрэв Та хэрэглэгч дээр агентурын ажилтны хувьд хэрэглэгчийн үндсэнажилтантай адил ажил хийж байвал адил цалин авах эрхтэй байна (Хөдөлмөрийн тухайхуулийн 309-р зүйл 5-р д/мөр).a) Өөрийн ажил олгогч ажлын агентурт Таны цалин хэрэглэгчийн үндсэнажилтнуудын авдаг цалинтай зохицохын тулд цалин нэмэхийг нь шаардаж хандажболно. Хэрэв ажил олгогч Таны шаардлагыг биелүүлэхгүй бол эрхээ шүүхээрхамгаалуулж болно.б) Дүүргийн хөдөлмөрийн хяналтын албанд гомдол гаргаж болно. Хяналтыналба нь ажил олгогчийн хууль тогтоомжуудыг мөрдөлтийг шалгах эрхтэй.Хяналтын алба Хөдөлмөрийн тухай хууль зөрчсөн ба агентурын ажилтныцалин (юмуу ажлын ямар нэг нөхцлүүд) үндсэн ажилтныхтай харьцуулахадмуу байсныг илрүүлвэл ажлын агентурт 1 сая крон хүртэл торгууль оногдуулжболно, энэ нь Хөдөлмөрийн хяналтын тухай хуулийн 20а буюу 33а зүйлийндагуу байна. Хөдөлмөрийн хяналтын газрын үйл ажиллагааны тухайдэлгэрэнгүй мэдээллийг албан газруудын хаягуудтай нь дараачийн бүлэг ба55-р хуудаснаас үзэх.Шийдэх арга:Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлуудАЖЛЫН АГЕНТУРААС ОЛГОДОГ БАГА ЦАЛИН45Ажил олгогч ажилтнуудын эрхийг жиш.: цалин төлөх хугацаагбаримтлахгүй, их хэмжээгээр илүү цагаар ажиллахыг тушаадагэсвэл гадаадын ажилтнуудад адил ажил хийсний төлөө чехиргэдэд олгодгоос бага цалин өгч зөрчиж байна. Үүнтэй төстэйтохиолдлуудад ямар байгууллагад хандаж болох вэ?Хөдөлмөрийн харьцаа ба хөдөлмөрийн нөхцлийнсалбарт хяналт явуулах байгууллага нь ороннутгийн хөдөлмөрийн хяналтын газрууд байна.БНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт найман хөдөлмөрийн хяналтын газар байдаг (хоёр ньПрагад – нийслэл хотын ба Төв Чехийн аймгийнх, цаашид Ческе Будейовице,Плзень, Уусти над Лабем, Храдец Крааловее, Брно ба Острава хотуудад –товхимолын төгсгөлд хаяг нь бий). Хөдөлмөрийн хяналтын газрууд хуулиартогтоосон олон үүрэгтэй бөгөөд хамгийн чухал үүргүүдийн нэг нь хөдөлмөр-эрхзүйн тогтоомжуудын биелэлтэнд хяналт тавих явдал юм.Хөдөлмөрийн хяналтын газрууд хяналтын ажлын хажуугаар ажилтнуудад (ажилолгогчдод бас) хөдөлмөрийн харьцаа ба хөдөлмөрийн нөхцлийг хамгаалахтайхолбоотой зөвлөлгөө болон үндсэн мэдээлэл үнэ төлбөргүй өгдөг.Ажил олгогч эдгээр хууль тогтоомжуудыг зөрчвөл ажилтан хөдөлмөрийнхяналтын газарт шалгалт хийхэд нь санал гаргаж болно. Саналыг бичгээршуудангаар өгч болох боловч хөдөлмөрийн хяналтын газарт саналтайгаа биерээочих нь тохиромжтой. Саналын үндсэн дээр хөдөлмөрийн хяналтын газар ажилолгогч дээр шалгалт хийж болно. Шалгалт хийхэд санал гагргасан хүний талаармэдэгдэхгүй байх үүрэг нь хөдөлмөрийн хяналтын газрын байцаагчийн үүргийннэг юм. Ингэснээр ямар тодорхой хүн санал ирүүлсэн тухай мэдээлэл авах ёсгүйбуюу ажилтан ажил олгогч нь санал гаргасных нь төлөө арга хэмжээ авна гэж айххэрэггүй.Хөдөлмөрийн хяналтын газар шалгалт хийхдээ дутагдлууд илрүүлвэл ажилолгогчид дутагдлуудаа арилгахыг үүрэг болгоно. Үүний зэрэгцээ зөрчил илрүүлвэлторгууль тавина. Хуулиар торгууль тавьж болох дээд заагийг тогтоож өгсөн байдаг,энэ нь зарим зөрчлүүд дээр нэлээд их хэмжээ байдаг – жиш.: илүү цагаар ажиллахыгХөдөлмөрийн тухай хуульд зааснаас их хэмжээгээр хэтрүүлж тушааж байвал 2 саякрон хүртэл хэмжээний торгууль оногдуулж болно. Торгуулийн хэмжээ зөрчилтийнэрчимтэй байдал ба хэмжээнээс үүдэн гарах нь мэдээж. Хэрэв ажил олгогч зөвхөннэг ажилтны хувьд зөрчил гаргавал бөөнд нь олон арван ажилтны хувьд зөрчилгаргаснаас харьцангуй бага торгууль оногдох болно.Шийдэх арга:Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлуудХЯНАЛТЫН БАЙГУУЛЛАГУУД – ХӨДӨЛМӨРИЙН ХЯНАЛТЫН ГАЗАР46Ажил олгогчийн талаас миний эрх зөрчигдвөл (жиш.: цалинтөлөхгүй байх, ажлын цагтай холбоотой зөрчил гарах)тусламж хүсэж хөдөлмөрийн товчоонд хандаж болох уу?ҮГҮЙ, эдгээр тохиолдлуудад хянажшалгах эрх тодорхой асуудалшийдвэрлэхдээ Таньд үндсэн мэдээлэлба зөвлөлгөө бас өгөх хөдөлмөрийнхяналтын газруудад бий.Хөдөлмөрийн товчоод зөвхөн нарийн заагласан тохиолдлуудад л шалгалтявуулах эрхтэй. Өөр бусад зүйлээс гадна хөдөлмөр эрхлэх эрх хэрэгжүүлэхдээ ажилолгогч ялгаварлан гадуурхах хориог зөрчиж байгаа эсэх юмуу хууль бусааражиллуулах явдал гарч байгаа эсэхийг шалгана (хууль бусаар ажиллуулах хоёр аргаба үүнд арга хэмжээ авах тухай 27-р хуудсаас үзэх).Байнга оршин суух зөвшөөрөлгүй гадаадын иргэн хөдөлмөрийнтовчоонд ажил хайгчдын бүртгэлд бүртгүүлж болох уу?ҮГҮЙ, гэхдээ ажил сонирхогч гэгчхэлбэрээр бүртгүүлж болно.Ажил хайгчдын бүртгэлд зөвхөн байнга оршин суух зөвшөөрөлтэй гадаадыниргэн бүртгүүлж болно, ажил сонирхогчдын бүртгэлд хэн ч бүртгүүлж болно.Хөдөлмөрийн товчоо ажил сонирхогчид өөрт нь тохирох ажил зуучлах ба шинээрмэргэжил эзэмшихийг нь хангаж болно, ажил сонирхогчдод ажилгүйдлийн тэтгэмжолгож болдоггүй.Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлуудХЯНАЛТЫН БАЙГУУЛЛАГУУД – ХӨДӨЛМӨРИЙН ТОВЧОО;АЖИЛ ХАЙГЧДЫН БҮРТГэЛД БҮРТГҮҮЛэХ БОЛОМЖ47Та эрхийнхээ асуудлаар шүүхэд хандахыг хүсэж байна, яажхандахаа мэдэхгүй байна уу?Дараахь сэдэвт Та ямар алхмууд хийх тухайхамгийн үндсэн мэдээллүүд бий.Хөдөлмөр эрх зүйн хууль тогтоомжуудыг мөрдөх салбарт хөдөлмөрийн хяналтынгазрууд нилээд эрхтэй байдаг. Тэд үүрэг зөрчигдсөнийг илрүүлэхэд ажил олгогчид торгуульоногдуулах ба түүнээс алдаагаа залруулахыг нь шаардах эрхтэй, гэвч ийм ажил олгогчийгжиш.: ажилтанд өртэй цалинг нь үнэхээр төлж өгөхөд албадах эрхгүй. Зөвхөн энэ ч бишбусад олон тохиолдолд ч гэсэн (халах мэдэгдэл/халагдах өргөдөл хүчин төгөлдөр бусыгтогтоолгох г. м.) эрхийнхээ асуудлаар шүүхэд хандах хэрэгтэй.Хөдөлмөрийн эрх зүйн тухайн маргааныг окресийн шүүхүүд 1-р шатанд (Прагахотод дүүргийн шүүхүүд, Брно хотод хотын шүүхүүд) шийдвэрлэдэг. Шүүхийн харъяаллыгнэхэмжлэл чиглэж байгаа этгээдийн дагуу (хувь хүн дээр оршин суугаа хаяг, хуулийнэтгээдийн хувьд оршин байгаа хаягийн дагуу) тогтооно. Хэрэв та, жишээ нь Прага 2-торшин байгаа худалдааны компаний ажилтан бол энэ ажил олгогчийн эсрэг нэхэмжлэлийгПрага 2-ийн дүүргийн шүүхэд гаргана.Нэхэмжлэл гаргахад голдуу шүүхийн тэмдэгтийн хураамж төлөх хэрэгтэй байдаг.Мөнгөтөй холбоотой маргаан бол хураамжийн хэмжээг нэхэмжилж мөнгөн дүнгээс нь(нэхэмжилж байгаа мөнгө 15 000 хүртэл бол 600 кроны, үүнээс илүү хэмжээтэй мөнгөн дүндтүүний 4 % -иар хураамж төлнө) тогтоодог, бусад нэхэмжлэлд хураамжийн хэмжээг хатуутогтоосон байдаг (ихэвчлэн 1 000 крон). Иргэний эрх зүйн маргаанд заавал өмгөөлөгчөөртөлөөлүүлэх шаардлагагүй боловч олон тохиолдолд өмгөөлөгчтэй байхыг зөвлөдөг.Шүүхийн тэмдэгтийн хураамж ба өмгөөлөгчөөр төлөөлүүлсний төлөө урамшууллыг үйлажиллагааны зардал гэдэг, үүнийг ихэвчлэн маргаанд ялагдсан тал нь төлдөг (хэрэв Тамаргаанд өмгөөлөгчөөр төлөөлүүлж амжилт олсон бол Таны төлөөлсний мөнгийг нөгөөтал төлнө).Шүүхэд нэхэмжлэл гаргах эсэхийг шийдвэрлэхдээ амжилт олох бодит боломжтойэсэхээ нухацтай бодож үзэх хэрэгтэй (өөрийнхөө мэдэгдэж байгаа зүйлсдээ хангалттайнотолгоонууд гаргаж чадах эсэх г. м.). Хэрэв Та маргаанд амжилт олохгүй бол эсрэг талөмгөөлөгчөөр төлөөлүүлсэн бол түүний мөнгөнийх нь хамт үйл ажиллагааны зардлыгтөлөх болно.Нэхэмжлэлд байвал зохих зүйлс: хаанахын ямар шүүх, нэр, эцэг эхийн нэр/овог, оршин суугаа хаяг (хуулийн этгээд бол оноосон нэр ба оршин байгаа хаяг)-аар ньоролцогчдыг (нэхэмжлэгч ба хариуцагч) таних мэдээллүүд, шийдвэрлэх бодит байдлуудыгтайлбарлах, нэхэмжлэгчээс харуулахыг хүсэж байгаа нотолгоонуудыг тэмдэглэх баоролцогч юу шаардаж байгааг заасан байх ёстой.Анхаар!!! Хөдөлмөрийн эрх зүйн олон нэхэмжлэлд маш богино хугацаа тогтоосонбайдаг (жиш.: халах мэдэгдэл/халагдах өргөдлийн хүчин төгөлдөр бусыг тогтоолгохоорнэхэмжлэхэд зөвхөн 2 сар). Цалин төлүүлэх юмуу өөр мөнгөн төлбөр нэхэмжлэх бол хөөнхэлэлцэх хугацаа нь 3 жил байдаг, энэ хугацаанд шүүхэд нэхэмжлэл гаргах хэрэгтэй.Хөдөлмөрийн эрх зүйн асуудлаар үндсэн зөвлөлгөө голдуу ажилтнууд нь зохихнэхэмжлэл бичихэд тань ч туслаж болох төрийн бус байгууллагууд өгдөг (товхимолынтөгсгөлийн хэсгээс жагсаалтыг нь үзэх).Асуулт ба хариулт – Хөдөлмөр эрх зүйн асуудлуудШҮҮХээР НэХэМЖЛэХ48Та БНЧУ-ын нутаг дэвсгэрт хувиараа аж ахуй, бизнес эрхлэхгэж бодоод ингэж хувиараа бизнес эрхлэхтэй холбоотой ямарүүрэгтэй байхаа мэдэхгүй байна уу?Хувиараа аж ахуй, бизнес эрхлэгч өмнө нь хэлсэнчлэн үйл ажиллагаагаа биеэдааж, өөрийнхөө нэрээр ба өөрөө хариуцаж явуулдаг. Үйл ажиллагааныхаа хүрээндзарим байгууллагууд, ялангуяа хувиараа аж ахуй, бизнес эрхлэх бүртгэлийн алба,татварын алба ба Чехийн нийгмийн халамжийн албатай холбоотой үүргүүдээ бүрэнбиелүүлэхийг хариуцна.Хувиараа аж ахуй, бизнес эрхлэх бүртгэлийн албатай холбоотой үүрэгБизнес эрхлэгч нь жишээ нь дараахь үүргүүдтэй:- бизнес эрхэлж байгаа объектдээ нэр, овог ба таних дугаараа харагдахаар тодтэмдэглэх, хувиараа аж ахуй, бизнес эрхлэх бүртгэлийн алба шаардвал тэробъект юмуу байр талбайг эзэмших, ашиглах эсвэл өөр эрхтэйгээ магадланхаруулах;- үйлдвэрлэлийн байр юмуу бизнес эрхэлдэг газарт худалдаж байгаа барааболон үзүүлж байгаа үйлчилгээнд хэрэглэж байгаа материалыг олж авсанаргыг хяналтын байгууллагад харуулах бичиг баримттай байлгах; хэрэв бизнесэрхлэгч нь ашиглагдсан бараа худалдаж авсан юмуу барааг бичиг баримтгүйавсан бол түүнийг худалдагчийг таньж тогтоох ба тус бодит байдлын тухайгэрээт харьцаа хийгдсэн огнооны хамт бүртгэл хөтлөх үүрэгтэй;- бараа худалдах юмуу үйлчилгээ үзүүлж байгаа ажлын байранд худалдаа хийхюмуу үйлчилгээ үзүүлэх чех эсвэл словак хэл мэддэг хүн байлгах;- бизнес эрхлэх ажлаа 6 сараас илүү хугацаагаар түр зогсоож байвал хувиараааж ахуй, бизнес эрхлэх бүртгэлийн албанд бичгээр мэдэгдэх.Татварын албатай холбоотой үүрэг:Бизнес эрхлэгч нь жишээ нь дараахь үүргүүдтэй:- нутаг дэвсгэрийн харьяа татварын албанд бүртгүүлэх, тэгэхдээ хувиараа ажахуй, бизнес эрхлэх эрх олгогдсоноос 30 хоногийн дотор;- жилийн эхээр (1 – 3р сар) өнгөрсөн хуанлийн жилийн татварын мэдүүлэг өгөх,тэнд тэр жилийн орлого ба зарлагыг бичиж төлөх татварын хэмжээг бодох;Хувь этгээдийн орлогын татварын тариф ашгийн 15 % байна (ашиг = орлогоосзардлыг хасах). Бизнес эрхлэгч нь орж ирсэн нийт орлогын 60%-иар зардлуудыгтооцож болно, энэ нь ялангуяа түүний бизнесийн үйл ажиллагаатай холбоотойзардлууд нь үнэн дээрээ 60 %-оос бага байх тохиолдолд түүнд ашигтай байна.Татвар төлөгч болгон татвар төлөгчийн хөнгөлөлт болох – 24 840 кроныхэмжээтэй хөнгөлөлт авах эрхтэй (тооцож гаргасан татвараас энэхөнгөлөлтийг хасаад, дараа нь татвар төлөхдөө хөнгөлөлтөөс илүү гарсанхэсгийг төлнө).Асуулт ба хариулт – Хувиараа аж ахуй, бизнес эрхлэхХУВИАРАА АЖ АХУЙ, БИЗНЕС эРХЛэГЧИЙН ҮҮРэГ49Чехийн нийгмийн халамжийн албатай холбоотой үүрэгБизнес эрхлэгч нь жишээ нь дараахь үүргүүдтэй:- тэтгэврийн даатгалд бүртгүүлэх ба дараа нь тэтгэврийн даатгалын төлбөр төлөхболон хөдөлмөр эрхлэлтийн улсын бодлогод хураамж төлөх.Бизнес эрхлэгч сар бүр даатгалын урьдчилгаа мөнгө төлнө, урьдчилгааныхэмжээг өмнөх хуанлийн жилийн орлогын дагуу тогтооно. Хэрэв бизнесэрхлэгч нь бизнесээ эхэлж байвал (өмнөх жилд орлогогүй байсан бол) даатгалынхамгийн бага урьдчилгаа мөнгө 1 731 крон төлөх үүрэгтэй. Дараачийн жилийнэхэнд татварын мэдүүлэг өгсний дараа бизнес эрхлэгч өнгөрсөн жилд ямарорлого ба зардлуудтай байсан нь гарч ирж 4-р сарын эцэс хүртэл орлого базардлуудын тухай тайлан гэгчийг гаргаж өгөх ёстой. Тэнд урьдчилгаа мөнгөтөлснөө тооцож төлсөн урьдчилгаа мөнгө хангалттай биш бол даатгалынтөлбөрийн зөрүүг төлнө. Даатгалын төлбөрийн хэмжээ нь тогтоосон үндсэнтоо гэгчийн 29,2 %, тогтоосон үндсэн тоо нь татварын үндсэн тооны 50 %болдог (татварын үндсэн тоо = орлого – зардлууд).- бие дааж хөдөлмөр эрхлэх дуусах тухай мэдүүлэхБизнес эрхлэгч дурдсан мэдүүлэх үүргийг хувиараа аж ахуй, бизнес эрхлэхбүртгэлийн албанд очиж хувиараа аж ахуй, бизнес эрхлэх тухайгаа мэдэгдэхдээтатварын алба ба чехийн нийгмийн халамжийн албанд зориулсан зохих маягтыгбөглөж нэг дор биелүүлж бас болно.Хувиараа аж ахуй, бизнес эрхлэгч нь үүргээ гүйцэд биелүүлэхгүй бол зохихбайгууллагуудын талаас торгууль хэлбэрээр шийтгэл оногдуулах аюултай. Заримүүргээ биелүүлэхгүй байх нь хувиараа аж ахуй, бизнес эрхлэх зорилгоор удаанхугацаагаар оршин суух зөвшөөрөл хүчинтэй байхад нөлөөлж болох бөгөөдсунгуулах өргөдөлд татварын алба ба чехийн нийгмийн халамжийн албанаас олгоххувиараа аж ахуй, бизнес эрхлэгчийн татварын ба даатгалын өртөй эсэх тухайтодорхойлолтыг хавсаргадаг (14-р хуудсаас үзэх).Жишээ:Хувиараа бизнес эрхлэгч 2010. 6. 1-д бизнесийн ажлаа эхэлсэн ба түүнийбизнесээс олсон орлого нь 400 000 крон болсон. Хувиараа бизнес эрхэлж эхэлснээсхойш сар бүр нийгмийн даатгалын урьдчилгаа төлбөрт 1731 крон төлсөн. Дараагийнжилийн эхэнд татварын мэдүүлэг өгнө. Хувиараа бизнес эрхэлсний зардлууд нь ихөндөр биш байсан учраас олсон нийт орлогын 60 %-иар зардлуудаа тооцно. Ашиг нь(орлогоос зардлуудыг хасах) 160 000 крон байна. Хувь этгээдийн орлогоос төлөхтатвар олсон орлогын 15 % буюу 24 000 крон болно. Бизнес эрхлэгч нь даатгалтөлөгчийн хөнгөлөлтийг (24 800 крон) ашиглахад энэ тодорхой тохиолдолд ямар чтатвар төлөх үүрэггүй болсон учраас татвар төлөхгүй.Татварын мэдүүлэг өгсний дараа бизнес эрхлэгч орлого зардлуудын тоймыгЧехийн нийгмийн халамжийн албанд өгнө. Нийгмийн халамжийн даатгалын төлбөр ньтатварын үндсэн тооны 50 % байдаг, энэ тохиолдолд 80 000 крон, энэ мөнгөнөөсдаатгалын төлбөр нь 29,2 % тооцох буюу 23 360 крон болно. Даатгалын урьдчилгаатөлбөрт бизнес эрхлэгч 10 386 крон урьд нь төлсөн, нэмж 12 974 крон төлнө.Асуулт ба хариулт – Хувиараа аж ахуй, бизнес эрхлэхХУВИАРАА АЖ АХУЙ, БИЗНЕС эРХЛэГЧИЙН ҮҮРэГ50ГАДААДЫН ХАРЪЯАТЫН ЦАГДААГИЙН ГАЗРУУДЫН ХАЯГИЙНЖАГСААЛТГадаадын харъяатынцагдаагийн албаны захиргааOlšanská 2, pošt. schránka 78(Олшанскаа 2, ш/х 78)130 51 Praha 3 (Прага 3)утас: +420 974 841 219– захирлын нарийн бичигфакс: +420 974 841 093Е-мэйл: krcpp@mvcr.czБНЧУ-ын нутаг дэвсгэртгадаадын иргэд оршин суухтухай мэдээллийн утасдаваа – пүрэв 9:00–15:30 цаг,баасан 9:00–14:00 цагутас: +420 974 841 356, +420 974 841 357Е-мэйл: infoscpp@mvcr.czГадаадын харъяатын цагдаагийн албанышугамаар долоон бүсийн байгууллагаажилладаг, бүсийн байгууллага бүр хэдхэдэн гадаадын харъяатын цагдаагийнхэлтэстэй байдаг. Тус бүрийн хэлтэстэйхолбоо барих гэвэл гадаадын харъяатынбүсийн цагдаагийн газар юмуу гадаадынхаръяатын цагдаагийн газрын интернетхуудаснаас мэдээлэл олж болно http://www.policie.cz – Útvary policie ČR – Celorepublikovéútvary – Služba cizinecké policie– Kontakty.Гадаадын харъяатын цагдаагийналбаны бүсийн захиргаа БрноKopečná 938/3 (Копэчнаа 938/ 3)602 00 Brno (Брно)утас: +420 974 620 229– захирлын нарийн бичигфакс: +420 974 620 345Е-мэйл: cppbrno@mvcr.czГадаадын харъяатын цагдаагийналбаны бүсийн захиргаа ЧешскееБудейовицеPražská třída 558 (Пражскаа тржида 558)370 74 České Budějovice(Чешскее Будейовице)утас: +420 974 220 229– захирлын нарийн бичигфакс: +420 974 220 660Е-мэйл: sekrscpp@mvcr.czГадаадын харъяатын цагдаагийналбаны бүсийн захиргаа ХрадецКрааловееBidlova 477 (Бидловаа 477)501 01 Hradec Králové (Храдец Крааловее)утас: +420 974 520 229– захирлын нарийн бичигфакс: +420 974 520 228Е-мэйл: scp.hk.sekret@pcr.czГадаадын харъяатын цагдаагийналбаны бүсийн захиргаа ОстраваMilíčova 20 (Миличова 20)728 51 Ostrava (Острава)утас: +420 974 720 229– захирлын нарийн бичигфакс: +420 974 720 228Е-мэйл: scppova@mvcr.czГадаадын харъяатын цагдаагийналбаны бүсийн захиргаа ПлзеньSlovanská alej 26 (Слованскаа алей 26)307 51 Plzeň (Плзень)утас: +420 974 320 229– захирлын нарийн бичигфакс: +420 974 320 228Е-мэйл: scpppld@mvcr.czГадаадын харъяатын цагдаагийналбаны бүсийн аймгийн захиргаа ПрагаOlšanská 2 (Олшанскаа 2)130 51 Praha 3 (Прага 3)утас: +420 974 820 229– захирлын нарийн бичигфакс: +420 974 820 783Е-мэйл: cppmedia@mvcr.czГадаадын харъяатын цагдаагийналбаны бүсийн захиргааУустий над ЛабемMasarykova 27 (Масарыкова 27)400 01 Ústí nad Labem (Уустий над Лабем)утас: +420 974 420 229– захирлын нарийн бичигфакс: +420 974 427 042Е-мэйл: orcppul@mvcr.cz51ГАДААДЫН ИРГэДИЙН ИНТЕГРАЦИЙГ ДэМЖИХ ОРОН НУТГИЙНТӨВҮҮДИЙН ХАЯГӨмнөд Морави мужГадаадынхны интеграцийг дэмжихӨмнөд Моравийн орон нутгийн төвMezírka 1 (Мезиирка 1)602 00 Brno (Брно)утас: +420 533 433 540Е-мэйл: cizincijmk@centrum.czМорави Силези мужГадаадынхны интеграцийг дэмжих төв– Морави Силези мужČeskobratrská 2227/7 (Ческобратрскаа2227/7)702 00 Ostrava (Острава)Гар утас: +420 725 148 522утас/факс: +420 596 112 626Е-мэйл: icostrava@suz.czwww.integracnicentra.czПардубице мужГадаадынхны интеграцийг дэмжих төв– Пардубице мужBoženy Němcové 2625 (БоженыНемцовее 2625)530 02 Pardubice (Пардубице)Гар утас: +420 725 148 519утас: +420 466 736 124утас/факс: +420 466 952 066Е-мэйл: icpardubice@suz.czwww.integracnicentra.czПлзень мужГадаадынхны интеграцийг дэмжих төв– Плзень мужResslova 14 (Ресслова 14)301 00 Plzeň (Плзень)Гар утас: +420 725 874 975утас/факс: +420 377 223 157Е-мэйл: icplzen@suz.czwww.integracnicentra.czУусти мужГадаадынхны интеграцийг дэмжих төв– Уусти мужVelká Hradební 33(Велкаа Храдебний 33)400 21 Ústí nad Labem (v budově Národníhodomu) (Уусти над Лабем)утас: +420 475 216 536Е-мэйл: usti@centrumcizincu.czwww.centrumcizincu.czЗлийн мужГадаадынхны интеграцийг дэмжих төв– Злийн мужLorencova 3791 (Лоренцова 3791)760 01 Zlín (Злийн)гар утас: +420 725 148 515утас/факс: +420 577 018 651Е-мэйл: iczlin@suz.czwww.integracnicentra.cz2010 оноос эхлэж гадаадынхныинтеграцийг дэмжих дөрвөн шинэорон нутгийн төвүүд ажиллаж эхлэнэ,дараахь мужуудад байна:Өмнөд Чех муж – České BudějoviceКарловарийн муж – Karlovy VaryЛибереци муж – LiberecОломоуц муж – OlomoucЭдгээр төвүүдтэй холбогдоходдараахь вэб хуудсыг үзээрээй:www.cizinci.cz.52ГАДААДЫН ИРГэДэД ЗӨВЛӨЛГӨӨ ӨГДӨГ ТӨРИЙН БУСБАЙГУУЛЛАГУУДЫН ХАЯГНийслэл хот Прагаба Дунд Чех мужАрцидиецезни харита PrahaLondýnská 44, 120 00 Praha 2утас: +420 224 246 519, 224 246 573факс: +420 222 522 352www.charita-adopce.czБеркат ба КЦ ИнБазеLegerova 50, 120 00 Praha 2утас/факс: +420 224 941 415Berkat – гар утас: +420 739 037 353,Е-мэйл: berkat@berkat.czInBáze – гар утас: +420 739 578 343,Е-мэйл: info@inbaze.czwww.berkat.czГадаадынхны интеграцийгдэмжих төв (CIC)Kubelíkova 55, 130 00 Praha 3утас: +420 222 713 332Е-мэйл: info@cicpraha.orgwww.cicpraha.orgMETA ХК – Залуу шилжинсуурьшигчдад туслах эвсэлЗалуу шилжин суурьшигчдад зориулсанзөвлөлгөө ба мэдээллийн төв (PIC)Rumunská 29, 120 00 Praha 2утас/факс: +420 222 521 446,+420 775 339 003Е-мэйл: info@meta-os.czwww.meta-os.czДүрвэгсдэд тусламж үзүүлэхбайгууллага (OPU Praha)Kovářská 4, 190 00 Praha 9утас: +420 284 683 714, +420 284 683 545факс: +420 233 371 258Е-мэйл: opu@opu.czwww.opu.czИнтеграцийн тухай зөвлөлгөөөгөх газар (PPI)Senovážná 2, 110 00 Praha 1утас: +420 224 216 758, +420 603 281 269утас/факс: +420 224 213 426Е-мэйл: praha@p-p-i.czwww.p-p-i.czИргэншил, иргэний ба хүний эрхийнасуудлаар зөвлөлгөө өгөх газар (PPO)Ječná 7, 120 00 Praha 2утас: +420 270 003 280Е-мэйл: poradna@poradna-prava.czwww.poradna-prava.czИнтеграц ба шилжин суурьшихын эвсэлSenovážná 2, 110 00 Praha 1утас: +420 224 224 379Е-мэйл: poradna@refug.czwww.uprchlici.czӨмнөд Чех мужДиецезни харита České BudějoviceKanovická 16/405, 370 01 České Budějoviceутас/факс: +420 386 353 120цахим шудан: info@charitacb.czwww.charitacb.czДүрвэгсдэд тусламж үзүүлэх байгууллагаŽižkova 1, 370 01 České Budějoviceутас: +420 389 007 281,утас/факс: +420 387 747 281Е-мэйл: opu.cbudejovice@opu.czӨмнөморав мужДиецезни харита Брно,шилжин суурьшихын тасагŠumavská 33, 602 00 Brnoутас: +420 545 133 494, +420 603 157 640Е-мэйл: migrace.dchbrno@caritas.czwww.dchbrno.caritas.czДүрвэгсдэд тусламж үзүүлэхбайгууллага (OPU)Leitnerova 9/682, 602 00 Brnoутас: +420 731 928 388,утас/факс: +420 543 210 443Е-мэйл: opu.brno@opu.czwww.opu.czЦагаачлагчидтай ажиллахиргэдийн эвсэл (SOZE)Mostecká 5, 614 00 Brnoутас: +420 545 213 643,факс: +420 545 213 746Е-мэйл: soze@soze.czwww.soze.cz53Краловехрадец мужГадаадынханд ба дүрвэгсдэд зөвлөлгөөөгөх гөзөрДиецезни харита Hradec KrálovéVelké náměstí 37, 500 01 Hradec Královéутас: +420 495 063 135,факс: +420 495 063 134Е-мэйл: jan.koci@hk.caritas.cz, poradna.cizinci@hk.caritas.czwww.hk.caritas.czЛиберец мужЧеска Липа дахь хууль ёсоор зөвшөөрсөнудаан хугацаагаар оршин суудаг гадаадыниргэдэд зөвлөлгөө өгөх газарФарни харита Česká LípaDubická 2189, 470 01 Česká Lípaутас: +420 487 823 922, +420 774 116 412Е-мэйл: cizinci@fchcl.czwww.fchcl.czОломоуц мужЦагаачлагчидтай ажиллахиргэдийн эвсэл (SOZE)Ostružnická 28, 772 00 Olomoucутас: +420 585 242 535Е-мэйл: soze@soze.czwww.soze.czПардубице мужХүний эрхийн гүүр17. listopadu, 530 02 Pardubiceутас/факс: +420 732 754 239, 467 771 170Е-мэйл: mistprolp@seznam.czwww.mostlp.orgПлзень мужГадаадын иргэд ба дүрвэгсдэд зөвлөлгөөөгөх газарДиецезни харита PlzeňCukrovarská 16, 301 00 Plzeňутас/факс: +420 377 441 736Е-мэйл: poradna@dchp.czwww.charita.cz/plzenДүрвэгсдэд тусламж үзүүлэхбайгууллага (OPU)Tylova 2090/1, 301 00 Plzeňутас: +420 377 222 098цахим шудан: opu.plzen@opu.czУсти мужДиецезни харита LitoměřiceDómské náměstí 10, 412 01 Litoměřiceутас/факс: +420 416 733 487Е-мэйл: migrace@dchltm.czwww.dchltm.czМулти соёлын харилцааны төвИнтеграцийн зөвлөлгөө өгөх газарVelká Hradební 33, 400 21 Ústí nad Labem(Ардын гэрийн байшинд)утас: +420 475 208 449, +420 731 175 833утас/факс: +420 475 216 536Е-мэйл: usti@p-p-i.czwww.p-p-i.cz, www.multikulturnicentrum.czВысочина мужИргэдийн асуудлаар зөвлөлгөө өгөх газарJihlavaŽižkova 13, 586 01 Jihlavaутас: +420 567 330 164Е-мэйл: opj@volny.czИргэдийн асуудлаар зөвлөлгөө өгөх газарJihlava, тусгаарласан ажлын газар TelčMasarykova 330, 588 56 Telč(поликлиникийн байшинд)Иргэдийн асуудлаар зөвлөлгөө өгөх газарOP TřebíčDreuschuchova 17, 674 01 Třebíčутас: +420 568 845 348Е-мэйл: obcanskaporadna@seznam.czГАДААДЫН ИРГэДэД ЗӨВЛӨЛГӨӨ ӨГДӨГ ТӨРИЙН БУСБАЙГУУЛЛАГУУДЫН ХАЯГ54БҮСҮҮДИЙН ХӨДӨЛМӨРИЙН ХЯНАЛТЫН ГАЗРУУДЫН ХАЯГ;ХӨДӨЛМӨРИЙН ТОВЧООДХӨДӨЛМӨРИЙН ХЯНАН ШАЛГАХ БАЙГУУЛЛАГУУДОлон нийттэй харьцах цаг нь Улсын хөдөлмөрийн хяналтын газар ба бүсүүдийнхөдөлмөрийн хяналтын газарт адилхан хуваарьтай байна:даваа ба лхагва 8:00 – 17:00 цагмягмар, пүрэв, баасан 8:00 – 14:00 цаг.Зөвлөлгөө өгөх газар гол төлөв долоо хоногт нэг удаа нээлттэй байдаг бахоёр долоо хоногт нэг удаа нээлттэй байдаг. Зөвлөлгөө өгөх газрын утасныдугаар ба бусад мэдээлэл хэлтэс тус бүрийн вэб хуудааст тэмдэглэсэн байдаг.Хөдөлмөрийн хяналтын улсын байгууллагаHorní náměstí 103/2, 746 01 Opavaута: +420 553 696 154, fax: +420 553 626 672Е-мэйл: opava@suip.czwww.suip.czБүсийн хөдөлмөрийн хяналтын газар – нийслэл Прага хотKladenská 103/105, 160 00 Praha 6удас.: +420 235 364 006, факс: +420 235 362 007Е-мэйл: praha@oip.czwww.suip.cz/oip03Бүсийн хөдөлмөрийн хяналтын газар – Дунд Чех мужVe Smečkách 29, 110 00 Praha 1утас: +420 221 924 200, факс: +420 222 211 498Е-мэйл: stredni.cechy@oip.czwww.suip.cz/oip04Хөдөлмөрийн товчоонд зөвлөлгөө өгөх газар (нэг удаа 14 хоногт нээлттэй):Benešov (Dukelská 2080), Beroun (Okružní 26), Kladno (Dukelských hrdinů 1372),Kolín (Kutnohorská 39), Kutná Hora (Benešova 2/70), Mladá Boleslav (Jaselská 292/IV), Nymburk (Dělnická 4/402), Příbram (nám. T. G. Masaryka 145), Rakovník(nábř. T. G. Masaryka 2473)Зөвлөлгөө өгөх газар: Mělník (Tyršova 106)Бүсийн хөдөлмөрийн хяналтын газар – Өмнөд Чех муж ба ВысочинаVodní 21, 370 06 České Budějoviceутас: +420 387 843 411, +420 387 424 271, факс: +420 387 843 419Е-мэйл: budejovice@oip.czwww.suip.cz/oip05Орон нутгийн товчоо – Ийхлаваtřída Legionářů 17/4181, 586 01 Jihlavaутас: +420 567 302 107, факс: +420 567 301 262Е-мэйл: jihlava@oip.czЗөвлөлгөө өгөх газрууд:Český Krumlov (Plešivec 251), Písek (nábř. 1. máje 2259), Tábor (Roháčova 2614),Havlíčkův Brod (Jihlavská 42), Pelhřimov (Pražská 127), Třebíč (Sedlákova 1),Žďár nad Sázavou (Strojírenská 28), Jindřichův Hradec (Janderova 147),Prachatice (Poštovní 113), Strakonice (Textiláků 393)55Бүсийн хөдөлмөрийн хяналтын газар – Плзень муж ба Карловары мужSchwarzova 27, 301 00 Plzeňутас: +420 377 423 066, факс: +420 377 372 926Е-мэйл: plzen@oip.czww.suip.cz/oip06орон нутгийн товчоо – СоколовJednoty 654, 356 01 Sokolovутас/факс: +420 352 672 172, утас: +420 352 672 180Е-мэйл: sokolov@oip.czХөдөлмөрийн товчоонд зөвлөлгөө өгөх газрууд:Karlovy Vary, Klatovy, Rokycany, Domažlice, Tachov, ChebБүсийн хөдөлмөрийн хяналтын газар – Уусти муж ба Либерец мужSNP 2720/21, 400 11 Ústí nad Labemутас: +420 472 774 165, факс: +420 472 772 589Е-мэйл: usti@oip.czwww.suip.cz/oip07орон нутгийн товчоо – Либерецnám. Dr. E. Beneše 24 (1-р давхар, хаалга 12–19), 460 73 Liberecутас: +420 485 244 481, факс: +420 485 244 485Е-мэйл: liberec@oip.czхөдөлмөрийн товчоонд зөвлөлгөө өгөх газар:Окресийн нийгмийн халамжийн байгууллага – OSSZ Litoměřice (Seifertova 2063/3),Děčín (Březinova 442/1), Jablonec nad Nisou (E. Floriánové 3), OSSZ Teplice (Přítkovská1576/44), Most (tř. Budovatelů 1989), Louny (Pod Nemocnicí 2380), Semily(Bořkovská 572), Сумын нийгмийн хангамжийн байгууллага – OSSZ Chomutov(Roháčova 4183), Česká Lípa (Děčínská 389, B байшин – шүүхийн цаана, 1-рдавхар – хаалга 101)Бүсийн хөдөлмөрийн хяналтын газар – Крааловехрадец муж ба Пардубице мужŘíční 1195, шуудангийн хайрцаг 53, шуудан 2, 501 01 Hradec Královéутас: +420 495 217 494, 495 219 012, факс: +420 495 219 070Е-мэйл: hradec@oip.czwww.suip.cz/oip08орон нутгийн товчоо – ХрудимMěstský park 274, 537 01 Chrudim IVутас: +420 469 623 130Е-мэйл: chrudim@oip.czХөдөлмөрийн товчоонд зөвлөлгөө өгөх газрууд:Rychnov nad Kněžnou, Trutnov, Náchod, Jičín, Pardubice, Ústí nad Orlicí(Окресийн нийгмийн даатгалын байгууллагын байшин – OSSZ), SvitavyБҮСҮҮДИЙН ХӨДӨЛМӨРИЙН ХЯНАЛТЫН ГАЗРУУДЫН ХАЯГ;ХӨДӨЛМӨРИЙН ТОВЧООД56Бүсийн хөдөлмөрийн хяналтын газар – Өмнөд Морави ба Злин мужMilady Horákové 3, 658 60 Brnoутас: +420 545 321 285, факс: +420 545 211 303Е-мэйл: brno@oip.czwww.suip.cz/oip09орон нутгийн товчоо – Злинtř. Tomáš Bati 3792 (Окресийн нийгмийн халамжийн байгууллагийн байшин -OSSZ), 760 01 ZlínЗөвлөлгөө өгөх газрууд:Blansko (K. J. Mašky 2), Břeclav (nám. T. G. Masaryka 9A), Hodonín(Dukelských hrdinů 3653/1), Kroměříž (Husovo nám. 535/21), Uherské Hradiště(Svatováclavská 568), Valašské Meziříčí (Železničního vojska 1349), Vyškov(Nádražní 7), Zlín (Kúty 3967), Znojmo (Masarykovo nám. 22/449)Аймгийн хөдөлмөр хянан шалгах газар –Морави Силези муж ба Оломоуц мужŽivičná 2, 702 69 Ostravaутас: +420 950 143 711, факс: +420 596 110 164Е-мэйл: ostrava@oip.czwww.suip.cz/oip10орон нутгийн товчоо – Оломоуцtř. Kosmonautů 8 (v 1. patře AB centra), 772 00 Olomoucутас +420 587 433 249, +420 587 433 238Зөвлөлгөө өгөх газрууд:Přerov (Žerotínovo nám. 168/21), Šumperk (Starobranská 2700/19),Jeseník (Karla Čapka 1147), Bruntál (Jesenická 717), Frýdek-Místek (Na Poříčí 3510),Karviná (tř. Osvobození 1388/60), Nový Jičín (Mgr. Šrámka 1099),Opava (sídlo SÚIP, Horní náměstí 103/2)ХӨДӨЛМӨРИЙН ТОВЧООДЧех улсад хөдөлмөрийн товчоод нилээн тархмал бөгөөд томоохон хот болгонд(хуучин окресийн төвд) хөдөлмөрийн товчоо бий.Хөдөлмөрийн товчоо тус бүр бас жижиг хотуудад салбаруудтай.Хөдөлмөрийн товчоодтай холбогдох мэдээллийг Хөдөлмөрийн ба нийгмийнасуудлын яамны Интеграц порталаас олж болно: http://portal.mpsv.cz/sz/local.ХӨДӨЛМӨР эРХЛэХ АЛБАНЫ ЛАВЛАХ ТӨВҮҮДЭндээс гол төлөв хөдөлмөр эрхлэх асуудлаар мэдээлэл авч болно,хөдөлмөрийн эрх зүйн талаар зөвлөлгөө өгөхгүй.утас: +420 844 844 803Суурин утаснаас ярихад 1,53 крон/минут, НӨТ орсон,гар утсаар ярихад 4,50 крон/минут, НӨТ орсон.Ажиллах хугацаа:даваа – баасан 8:00–20:00 цагЕ-мэйл: kontaktni.centrum@mpsv.cz,callcentrum@mpsv.czБҮСҮҮДИЙН ХӨДӨЛМӨРИЙН ХЯНАЛТЫН ГАЗРУУДЫН ХАЯГ;ХӨДӨЛМӨРИЙН ТОВЧООД
Source:
http://p-p-i.cz/fileadmin/pub/Publikace/PPI_brozura_MONGOLSKO_final.pdf
Сэтгэгдэл бичих: